Variant I to`yinmagan uglevodorodlar. Alkinlar ularning tuzilishi va xossalari

Variant I
1. To`yinmagan uglevodorodlar. Alkinlar. ularning tuzilishi va xossalari Atsetilen uglevodorodlarining umumiy formulasi C<sub>n</sub>H<sub>2n-2</sub> bo’lib, ularning tuzilishida – CC – bog’lanish mavjud bo’ladi. Bunda uglerod-uglerod orasidagi bog’lanishga sarf bo’lgan elektronlar sp-gibridlangan holatda bo’ladilar. Atsetilen uglevodorodlarining dastlabki vakili atsetilen CHCH dir. Olinish usullari. Sanoatda atsetilen kalsiy karbidga suv ta’sir ettirib yoki metanni chala yondirib olinadi. Kalsiy karbiddidan atsetilen quyidagicha olinadi:
Fizik xossalari. Atsetilen, metil va etilatsetilenlar oddiy sharoitda gazsimon, dimetilatsetilendan boshlab esa suyuq holatda bo’ladi. Atsetilen havo bilan portlovchi aralashma hosil qiladi. Yonganda harorat 3000<sup>0</sup>C gacha yetadi. Shuning uchun atsetilen metallarni qirqish va payvandlashda ishlatiladi.Atsetilen uglevodorodlarining fizik xossalari uchbog’ning joylashuviga bog’liq bo’ladi. Atsetilen uglevodorodlarining zichligi hamda nur sindirish ko’rsatkichlari tegishli olefinlarga va parafinlarnikiga qaraganda katta.Infraqizil spektrlarda 2100-2300 sm<sup>-1</sup> oralig’ida uchbog’ning valent tebranishlari uchun xarakterli yutilish chiziqlari bo’ladi.Kimyoviy xossalari. Atsetilen uglevodorodlarida uglerod-uglerod orasidagi uchbog’ning uzunligi 0,120 nm yoki 1,2 A<sup>0</sup> ga teng, ya’ni 1.tаjribа.Аsеtilеnni hоsil qilish.Prоbirkаgа 2-3ml suv quyib, ustigа kаlsiy kаrbitning kichik bo’lаkchаsidаn 1-2 dоnа tаshlаb, tеzdа prоbirkаning оg’zini nаyli tiqin bilаn bеrkiting. Gаz o’tkаzgich nаy ustigа to’nkаrilgаn prоbirkаgа аsеtilеn yig’ilаdi.Bir оzdаn so’ng prоbirkаgа yig’ilgаn gаzni yoqing.Bundа аsеtilеn dud chiqаrib yonаdi.Shundаn kеyin nаy uchidаn chiqаyotgаn аsеtilеnni yoqing.Hаvо еtаrli bo’lgаndа, аsеtilеn judа rаvshаn аlаngа bеrib yonаdi.
C
lll Ca+2HOH → Ca(OH)<sub>2</sub>+HC≡CH
C 2C<sub>2</sub>H<sub>2</sub>+5O<sub>2</sub> 4CO<sub>2</sub>+2H<sub>2</sub>O
2.Uglevodorodlar va azotli organik birikmalar,oqsillar va yuqori molekulyar birikmalar mavzulari bo`yicha kimyoviy eksperimentlar o`tkazish. 1-tajriba.Metil va etilaminning olinishi.Reaktivlar: metil spirt; etil spirt; natriy gidroksid; konsentrlangan ammiak eritmasi; metil yodid; etil yodid; pikrin kislotaning 1% li eritmasi; natriy gidroksidning to’yingan eritmasi; fenolftaleinning spirtdagi 1% li eritmasi; distillangan suv; lakmus qog’oz; muzli suv;.Jihozlar: 100 ml sig’imli tubi yassi kolba; 200 ml li stskan; tomizgich voronka; shisha voronka; filtr qog’oz; gaz o’tkazish nayi o’rnatilgan probka; probirkalar; menzurka; pipetka; shisha tayoqcha; probirka tutgich; chinni kosacha; laboratoriya shtativi.Tajribani bajarish: Dastlab ammiakning metil va etil spirtlaridagi to’yingan eritmalari tayyorlab olinadi. Eritmani tayyorlash uchun 100 ml sig’imli kolbaga tomizgich voronka va gaz o’tkazish nayi o’rnatilgan probkani o’rnating. Gaz o’tkazish nayining uchini 5 ml metil spirt va 0.5 ml suv solingan probirkaning tubigacha tushirib qo’ying. Probirkani esa 0°C gacha muz bilan sovitib turing. Kolbaga 15 gramm qattiq holdagi natriy gidroksid soling va unga asta-sekin tomizgich voronka orqali konsentrlangan ammiak eritmasidan quying. 15 minut davomida ammiak yuborilganda keyin, eritma tajriba uchun tayyor bo’ladi. 5 ml etil spirt va 0,2 ml suvni aralshtirib eritma tayyorlang. Uni ham yuqoridagidek ammiak bilan to’yintiring. Uglevodlar (shakarlar, glitsidlar) — oqsillar va yogʻlar bilan bir qatorda odam, jonivorlar va oʻsimliklar organizmi hayot faoliyati uchun zarur boʻlgan keng tarqalgan organik birikmalar guruhi. Organizmda moddalar almashinuvi natijasida hosil boʻladigan energiya manbalaridan biri. Xossalariga koʻra, oksialdegidlar va oksiketonlarga yaqin turadi. U. asosiy qismining umumiy formulasi CnH2nOn yoki Cp(H2O)p boʻlib, monosaxaridlardan glyukoza (fruktoza) C6H12O6 yoki disaxaridlardan saxaroza C12H22O11 ularga misol boʻla oladi. Oʻsimliklar qattiq moddasi massasining 80% ga yaqini, jonivorlar quruq massasining 2% ga yaqini U.ga toʻgʻri keladi. Oʻsimliklar U.ni anorganik moddalar — karbonat angidrid (СO2) bilan suvdan sintez qiladi. Tirik organizmda U. biologik jarayonlarda energiya manbai, organizm uchun boshqa oraliq yoki oxirgi metabolitlar sintezida xom ashyo rolini o'ynaydi. Hozirgi tarkibida uglerod, vodorod va kisloroddan tashqari azot, oltingugurt yoki fosfor bo'lgan birikmalar ham U. qatoriga kiritiladi. 2 katta guruhga: monosaxaridlar va polisaxaridlarga boʻlinadi. Polisaxaridlar esa shakarsimon (oligopolisaxaridlar) disaxaridlar (biozalar), trisaxaridlar, tetrasaxaridlar va noshakarsimon polisaxaridlardan iborat. Ular oddiy U. (monosaxaridlar yoki monozalar) va murakkab U. (polisaxaridlar yoki poliozalar) deb ham ataladi.