O’qib berishning asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:
1) o’qitish metodining tez-tez o’zgartirib turish;
2) darsni va ta’lim tarbiya jarayonini faollashtirish;
3) darsda o’tiladigan mavzuni o’qituvchi o’z so’zlari bilan aytib
berolmaydigan darajada bo’lsa;
4)
geografik borliq, voqea va xodisalar badiy adabiyotlarda yoki
estaliklarda juda yaxshi bayon qilingan bo’lsa. Masalan, jala yog’ishi, suv
toshqini, ekvotarial o’rmonlar, cho’llar, tog’lar tabiati va x.k.
Geografiya darslarida quyidagilarni o’qib berish mumkin:
-mavzuga oid badiy matnlar (Navoiy, Bobur, Cho’lpon, Fitrat, Oybek,
A Qaxxor va boshqalar;
-mavzuga oid ilmiy-ommabop kitob va maqolalarni qiziqarli joylari;
-dars mavzusiga oid ro’znoma va oynomalarda chiqqan maqolalar.
5.5. Ma’ruza metodi.
Ma’ruza metodi asosan yuqori sinflarda qo’llaniladi. Yuqori sinflarda
iqtisodiy geografiya kurslari o’tilganligi munosabati bilan ma’ruza metodi
asosan iqtisodiy geografik bilimlarni berishda foydalaniladi. Hikoyadan
farq qilib ma’ruzada bayon elementlari kamroq ulushni tashkil qiladi.
Ma’ruzada birinchi o’ringa
geografik dalillarni tahlil i, ularni umumlash-
tirish, iqtisodiy geografik qonunlarni chuqurroq ochib berish asosiy o’rinni
egallaydi.
Ma’ruza bu o’qituvchi darsining bayon qilishni ancha murakkab
shakli bo’lib hisoblanadi. Ma’ruza uzoq vaqtga mo’ljallanga bo’ladi va uni
asosiy qismlarini o’quvchilar yozib olishlari ta’lab etiladi. Ma’ruza metodi
o’quvchilarda eshitish ko’nikmalarini shakillantirishga imkon beradi. Bu
esa kundalik hayotda va oliy o’quv yurtlarida zarur bo’ladi.
Ammo, ko’p hollarda umumta’lim maktablarida ma’ruza metodi kam
hollarda qo’llaniladi. Mazkur metod iqtisodiy
va ijtimoiy geografiya
kurslarini o’rganishda keng qo’llanilmog’i lozim. Yuqori sinflarda ma’ruza
metodini keng qo’llanilishi o’quvchilarning mustaqil ishlarni bajarishi
uchun vaqtni tejashga imkon beradi.
Ma’ruza metodini ko’proq kirish va yakuniy mavzularni va mavzular
guruhini o’tishda qo’llash ham yaxshi samara beradi. Masalan, jaxon
siyosiy kartasi,
jaxon tabiiy resurslari, jahon xo’jaligi, materiklar yoki
qit’alar hamda regionlar siyosiy kartasi va xo’jaligi va boshqa mavzularni
o’rganishda.
Ma’ruza o’quvchilarni qiziqishini oshirish uchun va uni o’zlashtirishni
osonlashtirish uchun quyidagilarga amal qilish lozim:
-ma’ruzani rejasini e’lon qilish yoki sinf taxtasiga yozib qo’yish;
-ma’ruza davomida turli xil mavzuga oid ko’rgazmali vositalardan
foydalanish (kartalar, jadvallar, chizmalaar, rasmlar);
-ma’ruzani eng
muxim joylarini baland ovozda, alohida urg’u berib
o’qish;
- o’quvchilarni ma’ruzani yozib olishga o’rgatish;
-ma’ruzani o’qish davomida faqat ko’rgazma vositalardangina emas,
balki sinf taxtasidan ham turli xil xomaki kartalar
va chizmalar chizishda
keng foydalanish;
-ma’ruza davomida uchraydigan barcha geografik nomlar nomi sinf
taxtasiga yozilishi lozim. Bunday sharoitda o’quvchilar geografik nomlarni
yozishda va talaffuz qilishda xatoga yo’l qo’yishmaydi;
-o’quvchilarni faolligini oshirish maqsadida o’kituvchi vaqti-vaqti
bilan sinfga savol bilan murojat qilishi va ma’lum bir vaqtdan so’ng unga
o’zi javob berishi darkor:
-ma’ruzani so’ngida o’qituvchi o’quvchilarning
savollariga javob
beradi.
Mazkur talablardan tashqari ma’ruza mazmunani bir butun bo’limni,
ma’ruza qamrab olgan masalalar tugal bo’lishi, ilmiy jihatdan mukammal
va ko’rgazmali bo’lishi lozim.
Ma’ruza yuqori sinflarda 30-40 minutga mo’jallanadi. Ma’ruza boshqa
metodlar bilan bilan birga olib boriladi. Mazkur darslarda mustaqil
ishlarga vaqt qolmaydi, o’quvchilar asosan nazariy
bilimlar olishadi va
keyingi darslarda olib boriladigan mustaqil ishlar uchun zamin yaratiladi.
Savollar ma’ruzani oxirida berilgani maqul.
