Har qanday suxbatning samarasi o’qituvchining savoliga bog’liq.
Shuning uchun darsga tayyogarlik davomida o’qituvchi beriladigan
savollarni o’ylab ko’rishi lozim.
Birinchi navbatda bir-biri bilan mantiqan bog’langan va bir-birini
to’ldiradigan, o’quvchilar bilimiga tayanadigan va o’quvchilarni xulosalar
chiqarishga undaydigan savollar tuzish lozim. Didaktik maqsadlarga ko’ra
suxbat 3 turga bo’linadi: Kirish, yangi bilimlarni o’rganish; umumlash-
tiruvchi yoki yakuniy suxbat.
- kirish suxbati: maqsadi yangi bilimni puxtaroq o’zlashtirish
uchun
zarur bo’lgan (ilgari o’zlashtirilgan) bilim va ko’nikmalarni o’quvchilar
xotirasida qayta tiklashdan iborat. O’quvchilar geografik borliq va
xodisalar o’rtasidagi aloqalarni mustaqil aniqlashdan iborat bo’lgan
vazifalarni bajaradi. O’quvchilar karta va boshqa qo’llanmalar vositasida
yangi bilimlar eski bilimlar bilan bog’lanadi. Masalan, Afrika iqlimini
o’tishda V-sinfda va yil boshida o’zlashtirishgan iqlim tushunchasi esga
solinib, iqlimga ta’sir etuvchi omillar aniqlanadi:
-yangi o’quv materiallarini o’rganish suxbati.
Bunda yangi mavzu
o’quvchilarni ilgari olgan bilimlariga tayangan holda o’rganiladi. Mazkur
suxbatning eng asosiy qismlari o’quvchilar tomonidan bajarilishi lozim.
Masalan, O’zbekiston tabiiy geografiyasini o’rganayotganda tabiiy
geografik rayonlarni ajratish tamoillariga e’tibor beriladi. Bayon qilingan
metodlar o’qituvchi tomonidan xulosalanishi va mazkur materialni
o’zlashtirilganligi tekshirib ko’rilishi lozim. Shundan so’ng o’quvchilarni
mustaqil ishlarini tashkil qilish lozim;
-yakunlovchi suhbat. Ma’zkur takrorlash va bilimlarni muayyan bir
tartibga solish, shuningdek o’rganilgan bilimlarni
umumlashtirish va
chuqurlashtirish hamda kengaytirishda tatbiq etiladi. Bunda o’quvchilar
xulosalar chiqrishga o’rgatiladi. Bu suhbat yirik mavzular, qismlarni
o’tgandan keyin qo’llaniladi.
Suhbat davomida beriladigan savollar quyidagi talablarga javob
berishi kerak:
1.Savol va javoblar aniq va ravshan bo’lishi kerak.
2.Qo’shaloq savol bermaslik kerak. Masalan, Xisor tog’larida qanday
relef shakllari tarqalgan va ular qanday paydo bo’lgan? Jamolungma
cho’qqisini kim qachon zabt etgan?
3.Cavollarda keraksiz so’zlar bo’lmasligi,
javobi sezilib turadigan
savollar ham bermasligi lozim. Masalan kuzatuvchi yuqoriga ko’tarilgan
sari ufq chizig’i kengayadimi?
4. Murakkab yoki «Ha», «Yo’q» javobini talab qiladigan savollar
bo’lmasligi lozim. Masalan, Volga daryosi Kasbiyga quyiladimi?
5.Savollar o’quvchini o’ylab ko’rishni, muhokama qilishni talab
etadigan shaklda tuzilishi kerak.
Savollarning murakkabligi sinflarga qarab ortib boradi.
V sinfda beriladigan savollar murakaab javoblarni talab qilmaydi.
Masalan, daryo qaerdan boshlanadi?, Daryo qaerga quyiladi? U qaysi
yo’nalishda oqadi?
VI sinfda o’rganiladigan «Materiklar va Okeanlar tabiiy geografiya-
sida» savollar biroz murakkablashadi. Berilgaan savollar o’quvchilarning
o’ylab ko’rishga va ma’lum bir aqliy faoliyatni
amalga oshirishga majbur
etiladi. Masalan, Anxel sharsharasini geografik joylashishini aniqlang.
VII sinfda savollar yanada murakkablashadi, bunda savolga javob
berish uchun o’quvchilar katta aqliy faoliyatni amalga oshirishlari lozim.
Masalan, O’zbekiston tabiiy kartasi qanday proektsiyada tuzilgan?
O’zbekistonda Tyanshan tog’ tizmasining qaysi qisimlari joylashgan?
Yuqori sinflarda o’rganiladigan iqtisodiy va ijtimsoiy geografiya
kurslarida o’quvchilarga keng va to’liq javobni talab qiladigan savollar
beriladi. Masalan, jaxon davlatlari qanday guruhlarga bo’linadi?, Yoqilg’i-
energetika sanoati O’zbekistonni qaysi iqtisodiy
rayonlarida yaxshi
rivojlangan?
Geografiya ta’limida suxbat metodi ko’p hollarda karta va ko’rgazmali
qurollar bilan ishlash metodlari bilan birga qo’llaniladi. Ayrim xollarda
suxbat metodi xikoya va tushuntirish elementlarini ham o’z ichiga oladi.
Shunday qilib suxbat metodi geografiya ta’limida asosiy metod sifatida
ham, yoki qo’shimcha usul sifatida ham qo’llaniladi.
