1.3. Geografiya ta’limi metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi.
Geografiya ta’limi metodikasi qator tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy hamda
gumanitar fanlar bilan o’zaro bog’langan. Geografiya o’qitish metodikasini
geografiya fani bilan bog’liqligi quyidagilarda namoyon bo’ladi:
-geografiya fani maktab geografiyasi mazmunini asosini tashkil qiladi
va uning rivojlanishi uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Geografiya fanidagi
yutuqlar va o’zgarishlarni maktab geografiyasining
mazmunida va
tuzilishida aks ettirib boradi;
- geografiya fanining mazmuni maktab geografiyasining tuzilishida
aks etgan. Maktab geografiyasi ikki qismdan iborat: tabiiy va iqtisodiy
geografiya. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o’tiladigan
«Amaliy geografiya» darsligida injinerlik geografiyasining mazmuni aks
etgan;
-o’quv vositalari va ular bilan ishlash usullari geografiya fanida
qo’llaniladigan usullar bilan aniqlanadi.
Masalan geografiyada keng
qo’llaniladigan kartografik usul, maktab geografiyasida ham keng
qo’llaniladi (kartalar bilan ishlash), dalada olib boriladigan tatqiqot ishlari
maktab geografiyasida o’tkaziladigan o’quv- sayohatlarda aks etgan;
- geografiya ta’limining mazmuni va tuzulishi geografiya fanining
rivojlanishi bilan muntazam takamillashib boradi. Xozirgi paytda maktab
geografiyasida yangi-yangi tushunchalar paydo bo’lmoqda: ekologik-
geografik sharoit; tizimli usul; geosiyosat: bashorat; baholash va h.k.
Didaktika barcha o’quv predmetlarini
metodikasini umumiy ilmiy
asosini tashkil qiladi. Geografiya ta’limi metodikasi didaktika fani
tomonidan asoslab berilgan qonunyatlar, qonunlar va qoidalar asosida
rivojlanadi. Didaktika fani geografiya o’qitish jarayonini tarkibiy qismlari
o’rtasidagi qonuniy bog’lanish va munosabatlarni oydinlashtiradi va shu
asosida o’qitishni maqsadi, mazmuni, usullari hamda o’qitish
jarayonini
jihozlashga doir talablarni belgilab beradi. Geografiya o’qitish metodikasi
fani didaktika faniga suyanibgina qolmasdan balki uning rivojlanishi
uchun muhim ma’lumotlar beradi. Masalan, o’quvchilarning geografik
bilmi, ko’nikma va malakalarni baholash, geografik tasavvur,
tushuncha,
g’oyalar tizimini shaklllantirish va boshqalar.
Psixologiya fani o’quvchilardagi ruhiy faoliyatning umumiy qonu-
niyatlarini o’rgansa, geografiya o’qitish metodikasi esa o’quvchilarning
ruhiy faoliyatini, ularning geografik bilimlarni o’zlashtirish bilan bog’liq
bo’lgan tomonlarini o’rganadi. Geografiya predmetini o’qitishda o’quv-
chilarning yoshi, bilimi, fikrlash qobiliyatini e’tiborga olmasdan turib,
ularning o’quv faoliyatiga samarali ta’sir etib bo’lmaydi. Shu tufayli
geografiya o’qitish metodikasi psixologiya fani bilan chambarchas
bog’langan.
Geografiya ta’limi metodikasi ekologiya
fani bilan ham uzviy
bog’langan. Maktab, akademik litsey va kasb hunar kollejlaridagi
geografiya ta’limida atrof-muhit muhofazasiga va tabiiy resruslardan
oqilona foydalanish masalalariga katta e’tibor berilgan. Boshlang’ich tabiiy
geografiya kursidan boshlab (5-sinf), o’rta ta’lim geografiya predmetlarida
tabiiy resruslardan oqilona foydalanish, tabiat tarkiblarini xo’jalik faoliyati
ta’sirida ifloslanishi, ularni oldini olish va atrof- muhit muhofazasi
masalalari atroflicha ko’rib chiqilgan.
Geografiya ta’limi metodikasi tarix,
til va adabiyot va boshqa
gumanitar fanlar bilan ham bog’langan. Maktab geografiyasida geografik
bilimlarning rivojlanishini, har bir materik va o’lkalarni tabiati va uni
o’zlashtirilish tarixini o’rganish tarixiy manbalarni o’rganish bilan bog’liq.
Geografik nomlarni to’g’ri yozilishi, ularni talqini,
kelib chiqishi va
mazmunini aniqlashda tilshunoslik qonunyatlari va qoidalari asosida olib
boriladi. Maktab geografiyasida jahon, mamlakatlar va xududlarni
o’rganishda, geografik qobiqni tarkibiy qismlari va undagi jarayonlarni
o’quvchilarga tushuntirilishida badiiy adabiyotlardagi yorqin ifodalar,
talqinlar va tavsiflardan foydalaniladi.
Geografiya o’qitish metodikasi ximiya, biologiya va qishloq xo’jaligi
fanlari bilan ham chambarchars bog’langan. Geografik qobiqning kimyoviy
tarkibini, tabiatni kimyoviy modddalar bilan ifloslanishini va ularni oldini
olish yo’llarini o’rganishda maktab geografiyasi
ximiya fanining yutuq-
lariiga asoslanadi. Geografik qobiqning asosiy tarkibiy qismi bo’lgan
tuproq, o’simlik qoplami, hayvonot dunyosini va turli xil ekinlarni
yetishtirishni o’ziga xos xususiyatlarini o’rganishda maktab geografiyasi
biologiya va qishloq xo’jaligi fanlari tizimi yutuqlariga asoslanadi.
Geografiya ta’limida ma’lumotlarni umumlashtirish va tahlil qilishda,
zamonaviy texnika vositalaridan foydalanishda maktab geografiyasi
matematika, statistika va axborot texnologiyalari fanlari yutuqlariiga
asoslanadi.
Hozirgi davrda geografiya ta’limida yangi
pedagogik texnologiyalar
qo’llanilmoqda va ulardan foydalanishning ilmiy –metodologik asoslari
ishlab chiqilmoqda. Mazkur sohada geografiya ta’limi yangi pedagogik
texnalogiyalar fani yutuqlariga tayanadi.
