• Bajardi: Mansurova Z Qabul qildi: Yaxyayev S
  • Suniy intellektning amaliy sohalari tahlili.
  • Vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali "kompyuter injiniringi" fakulteti




    Download 0,49 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet1/3
    Sana20.11.2023
    Hajmi0,49 Mb.
    #101775
      1   2   3
    Bog'liq
    MI 1 Mansurova Zarina Anvar qizi



    RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNI RIVOJLANTIRISH 
    VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
    TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
    QARSHI FILIALI “KOMPYUTER INJINIRINGI” FAKULTETI 
    MKI 11-22 GURUH MAGISTRANTINING “SUN’IY INTELLEKT 
    VA NEYRON TARMOQLARI FANIDAN TAYYORLAGAN 

    Bajardi: Mansurova Z 
    Qabul qildi:
     
     
     
     
     
    Yaxyayev S


    Reja:
    1. 
    Sun’iy intellektning amaliy sohalari tahlili
    .
    2. 
    Intellektual agentlrning turlari
    3. 
    Qidiruv algoritmlari va optimallashtirish masalalari


    Sun'iy intellektning amaliy sohalari tahlili. SI ning qo`llanilish sohalariga 
    quyidagilar kiradi:
    ▪ Teoremalarni isbotlash; 
    ▪ O`yinlar;
    ▪ Timsollarni tanib olish; 
    ▪ Qaror qabul qilish;
    ▪ Adaptiv (moslashuvchan) dasturlash
    ▪ Mashinada musiqalarini bastalash;
    ▪ Tabiiy tilda ma’lumotlarni qayta ishlash; 
    ▪ O`qituvchi tarmoqlar (neyrotarmoqlar);
    ▪ Og`zaki kontseptual o`qitish. 
    NTlar quyidagi sohalarga qo’llanilmoqda: timsollarni tanib olish, ma’lumotlarni 
    ishlash, timsollardagi ma’lumotlarni to’ldirish, assosiativli qidiruv, sinflash, 
    optimallashtirish, bashoratlash, tashxis qo’yish, signallarni ishlash, jarayonlarni 
    boshqarish, ma’lumotlarni segmentlash, ma’lumotlarni siqish, murakkab 
    jarayonlarni boshqarish, mashinali ko’rish, nutqlarni tanish va h.k. Hozirgi vaqtda 
    har bir predmet sohada NTli masalalarni topish mumkin. Iqtisod va biznes. Bozorlar 
    va banklarning sinishini oldindan aytish, avtomatik diling, kreditlarni 
    qaytarmaslikning oqibatini baholash, ko’chmas mulk narxini baholash, avtomatik 
    reytinglash, buyum va pulli oqimlarni optimallashtirish, chek va shakllarni 
    hisoblashni avtomatlashtirish kabi masalalarni yechishda qo’llaniladi. Misol: yirik 
    savdo shaxobchalarida ma’lumotlarning katta oqimimini tahlil qiluvchi NTli vosita
    Tibbiyot. Bu sohada tibbiy tasvirlarni ishlash, bemorlarning holatini 
    monitoring qilish, tashxis qo’yish, davolashni samaradorligini faktotli tahlil qilish,
    davolashni nazorat qilish kabi masalalar yechiladi. Misol: ko’z qatlami tomirlaridagi 
    melonomlarni 
    oldindan 
    tashhislash 
    tizimi
    Аvionika. Bu sohada o’rgatuvchi avtomatlar, radar signallarini anglab olish, kuchli 
    shikastlangan samolyotda uchish apparatini boshqarishga moslashish kabi masalalar 


    yechiladi. Misol: Samolyotning qanday shikastlanish turidan qat’iy nazar real vaqt 
    rejimida uchishni avtomatik rejimga o’tkazish.
    Aloqa. Bu sohada bideoaxborotlarni siqish, tez kodirovka-dekodirovkalash,
    sotkali tarmoqlarni va paketlarni marshrutlash sxemalarini optimallashtirish kabi 
    masalalar yechiladi. Misol: ranglarni 240:1 darajada qisish orqali kodlashtirishning 
    maxsus sxemasi
    Internet. Bu sohada axborotlarni assotsiativ qidiruv, elektron kotibalar va 
    tarmoqlardan foydalanuvchi agentlar, tizimlarda axborotlarni filtrlash, manzilli 
    reklama, elektron savdo uchun manzilli marketing kabi masalalar yechiladi. Misol: 
    alohida neyroagentlar ko’rinishidagi foydalanuvchilarning kasbiga qiziqishlarini va 
    foydalanishlarini ta’minlovchi AGENTWARE tizimi (neyrokotibalar) . 
    Siyosiy texnologiyalar. Bu sohada sotsiologik so’rovlarni tahlil qilish va 
    umumlashtirish, reytinglarni tashhislashni oldindan aytish, muhim faktorlarni
    ajratib olish, aholining sotsial dinamikasini vizuallashtirish kabi masalalar yechiladi.
    Xavfsizlik va qo’riqlash tizimlari. Ushbu sohada shaxsni anglab olish, shaxs ovozini 
    va yuzini tanib olish, avtomobillarning tartib raqamini tanib olish, aerokosmik 
    rasmlarni tahlil qilish, axborot oqimlarni monitoring qilish, yasama(imzo, rasm, 
    so’z, chek va h.k.)larni aniqlash kabi masalalar yechiladi. Misol: yasama cheklarni 
    aniqlash tizimi (Tearing up the Rules, Banking
    Technology, noyabr 1993). Axborotlarni kiritish va ishlash. Ushbu sohada 
    qo’lyozma cheklarni ishlash, imzolarni, barmoq izlarini va ovozlarni aniqlash, 
    kompyuterga iqtisodiy va soliq xujjatlarini kiritish kabi masalalar yechiladi. Misol: 
    to’lov xujjatlarini va soliq deklaratsiyalarini avtomatik kiritish va anglab olish uchun 
    Flex Read seriyali paketlar. Rossiyada YU.I.Juravlev ilmiy raxbarligida 
    RASPOZNAVANIE dasturiy tizimi ishlab chiqilgan boʻlib, undagi dasturlar 
    bibliotekasi chiziqli, mantiqli, statistik, neyrotoʻrlar, bashoratlashning gibrid 
    usullari, bashoratlash usullari, sinflash va pretsedentlardan bilimlarni olish, hamda 
    bashoratlash 
    va 
    sinflashning 
    uyushgan 
    usullari 
    bilan 
    ta’minlangan. 
    RASPOZNAVANIE tizimi tarkibiga kiruvchi dasturiy paketlar (PARK, OBRAZ, 
    DISARO, LOREG va TaxonSearch) koʻplab amaliy masalalarni yechishda 
    qoʻllanilgan va amaliyotga tadbiq etilgan:
    Biznes va va moliya sohasida: 
    ▪ kvartiralarning narxini baholash;


    ▪ kreditli kartochkalarni nazorat qilishda; 
    ▪ harakatdagi obyektlarni tanib olishda.
    Tibbiyotda va sogʻliqni saqlash sohasida: 
    ▪ aholini yoshi boʻyicha klasterlashda;
    ▪ koʻkrak rakini aniqlashda; 
    ▪ insultga tashxis qoʻyish;
    ▪ yurak tomirlariga tashxis qoʻyish; 
    ▪ sariq kasalligini bashoratlash;
    ▪ qandli diabet kasalligini bashoratlash;
    Texnik tashxis qoʻyish sohasida:
    ▪ dvigatellarning yaroqli yoki yaroqsizligini aniqlashda; 
    ▪ texnik qurilmalarning holatini nazorat qilishda.
    Qishloq xoʻjaligi sohasida: 
    ▪ ekin maydonlarining holatini aniqlashda;
    ▪ mevalarni oʻlchoviga qarab taxlashda. 
    Geologiya sohasida:
    ▪ kam uchraydigan metallar va neft qazilmalarini aniqlash. 
    ▪ foydali qazilmalarining holatini aniqlash.
    Tasvirlarni qayta ishlash sohasida: 
    ▪ qoʻlyozma raqamlarni, harflarni va simvollarni tanib olish;
    ▪ shaxs imzolarini tanib olish; 


    ▪ biometrik belgilar – barmoq izlari, qoʻl, yuz, quloq, koʻz tasvirlarini tanib
    olish;
    ▪ tasvirlar ketma-ketligida dinamikani segmentlash va tanib olish.
    Exspert tizim(ET)lar – bu SI ning amaliy tizimlari bo’lib, ular biror bir 
    predmet sohadagi exspertlarning empirik bilimlari asosida shakllantirilgan
    bilimlarga asoslanadi. ETlar exspertlar soni kam bo’lganda, masalani yechishda
    yetarli operativlik holati yetishmaganda yoki exspertlar uchun havfli va
    sog’lig’iga zarar etkazuvchi sharoitlarda qo’llaniladi. ETlar yordamida yechiladigan 
    masalalar sinfiga quyidagilarni kiritish mumkin: tashxislash, bashoratlash, tanib 
    olish, boshqarish, loyihalash, monitoringlash.
    ETlardan foydalaniladigan faoliyat sohalariga quyidagilarni kiritish 
    mumkin: tibbiyot, hisoblash texnikasi, harbiy ishlar, mikroelektronika,
    radioelektronika, huquqshunoslik, iqtisod, ekologiya, geologiy (foydali qazilmalarni 
    qidiruv), matematika.
    Ishlab chiqarishda, harbiy sohada, informatikada, kompyuter tizimlarida, 
    elektronikada keng va samarali qo`llanilayotgan ETlarga misollar [14, 44, 53, 57]:
    DENDRAL – murakkab organik molekulalar strukturalarini tanish uchun ET; 
    MOLGEN – DNK strukturasini aniqlovchi ET;
    XCON – VAX 11 hisoblash komplekslarini loyihalashtiruvchi ET; 
    MYCIN – ichak kasalliklariga tashxis qo`yuvchi ET;
    PUFF – sil kasalligiga tashxis qo`yuvchi ET; 
    MACSYMA – algebraik ifodalarni soddalashtiruvchi ET;
    YES/MVS – katta EHM dagi katta razryadli MVS operatsion tizimlarni 


    boshqaruvchi ET;
    PROSPECTOR – foydali qazilmalarni topishda maslahat beruvchi ET; 
    POMME – mevali bog`larga qarashga maslahat beruvchi ET;
    AIRPLANE – samolyot yerga qo`nishida uchuvchiga yordam beruvchi ET; 
    ESPLAN – Baku neftni qayta ishlash zavodida ishlab chiqarishni
    rejalashtiradigan ET; 
    MODIS – gipertonik kasalliklarning turli shakllariga tashxis qo`yuvchi ET;
    MIDAS – energetik tizimlarda ishdan chiqish holatlarini aniqlash va tuzatish uchun 
    ET; 
    NetWizard – lokal tizimlarni loyihalovchi ET;
    ACES - xaritada o`zgarish kiritish bo`yicha kartografik ishlarni amalga 
    oshiradigan ET;
    ASTA - analitikka tutuvchi signalni jo`natgan radar turini aniqlashga yordam 
    beradigan ET;
    DART- raqiblarning buyruq beruvchi markazlari, boshqaruvi va 
    aloqalarining 
    razvedka 
    qilinganida 
    olingan 
    natijalarni 
    qayta 
    ishlashga 
    yordamlashadigan ET;
    HANNIBAL- raqibning radioalmashish razvedkasi sohasida vaziyatnibaholashni 
    amalga oshiradigan ET; 
    I&W - razvedkadagi analitiklarga keyingi qurolli to`qnashuv qachon va
    qayerda bo`lishini bashorat qilishida yordamlashadigan ET; 
    RUBRIC – foydalanuvchiga formatlanmagan matnlarni o`zida
    mujassamlashtirgan MBga kirish huquqini olishga yordam beradigan ET; 


    CODES – MBni ishlab chiquvchi mutaxassisga, MBning kontseptual
    sxemasini aniqlash uchun IDEF1 yondashuvni qo`llashni istayotgan mutaxassisga 
    yordamlashadigan ET; 
    MIXER - Texas Instruments SBIS TI990 uchun ishlab chiqilgan
    mikrodasturlarni yozishda dasturchilarga ko`maklashadigan ET; 
    ACE - telefon tarmog`idagi nosozliklarni aniqlashda, uni sozlash va tiklash
    chora tadbirlari bo`yicha tavsiyalar beradigan ET. 

    Download 0,49 Mb.
      1   2   3




    Download 0,49 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali "kompyuter injiniringi" fakulteti

    Download 0,49 Mb.
    Pdf ko'rish