Virtual tutqunlikda qarshi kurashish choralari Reja: Virtual tutqunlikda qarshi kurashish choralari
Virtual tutqunlikda qarshi kurashish choralari
Reja:
1. Virtual tutqunlikda qarshi kurashish choralari
2. Virtual o'qitishni tanlash imkoniyatining afzalliklari
3. Internetdagi yashirin tahdidlar qanchalik xavfli
Global internet tarmog‘ining foydali tomonlari bilan birga, salbiy jihatlaridan ham ko‘z yumib bo‘lmaydi. Ayniqsa hozirgi murakkab sharoitda yoshlarni virtual olamdagi xurujlardan himoya qilish dolzarb vazifaga aylanmoqda.
Internet tarmog‘i orqali yoshlar taʼlim-tarbiyasi va maʼnaviyatiga salbiy taʼsir ko‘rsatuvchi, axloqsizlik, behayolik, buzg‘unchilikni targ‘ib qiluvchi yot g‘oyalar keng tarqatilmoqda. Yoshlar orasida profilaktik targ‘ibot tadbirlarini samarali tashkil etish bunday salbiy illatlarning oldini olishga xizmat qiladi. Taʼlim jarayonida avvalo o‘quvchilarning huquqiy madaniyati va maʼnaviy immunitetini shakllantirish, ularning qiziqish va iqtidorini to‘g‘ri yo‘naltirish lozim bo‘ladi.
Eradan oldin "Internet" va IT-texnologiyalarni rivojlantirish hozir juda oddiy bo'lib tuyuladigan narsalarni tasavvur qilib bo'lmaydi: suhbatlashish va dunyoning narigi tomonida bo'lgan odamni real vaqtda ko'rish, barcha ma'lumotlarga ega bo'lish va faqat ikki marta bosish bilan ensiklopediya ochmasdan. shaxsan bankka murojaat qilmasdan o'zingizning moliyaviy ahvolingizni bilib oling va hokazo. Cheksiz narsalar, shu jumladan, albatta, sinfga bormasdan yangi narsalarni o'rganish va faqat kompyuter va yaxshi Internet aloqasi. Bu virtual o'qitish va uning hayotimizga keltirgan ko'plab afzalliklari bor.
Keyin, biz sizga aytamiz virtual o'qitish nimani anglatadi yangi narsalarni o'rganishni istagan barchamiz uchun.
Virtual o'qitishni tanlash imkoniyatining afzalliklari
Esimda, o'quv mashg'ulotlarida vaqt o'tishi bilan o'qitish o'zgaradi va ehtimol o'qituvchi-o'qituvchining roli avvalgidek yoki hozirgidek muhim va ahamiyatli emas edi. Kelajakdagi o'qituvchilarning barchasi bizning qo'llarimizni boshimizga qo'yib, kelajakdagi ishlarimiz haqida ham o'ylashadi, shuningdek, nafaqat o'qish uchun (matematika, til, kimyo va boshqalar), shuningdek, bizga etkazilgan qadriyatlar bo'yicha ta'lim berish.
Ammo, bugungi kunda, men bir vaqtning o'zida ishlashga qodir bo'lishim uchun masofaviy universitetga o'qishga kirishni nimani bilaman, men shunday holatdaman yuzma-yuz yoki virtual hech qanday o'qitish boshqasini almashtirmasligi kerakva ikkalasi ham mukammal bir vaqtda mavjud bo'lishi mumkin (xuddi kitob va misolida bo'lgani kabi "elektron kitob", ikkinchisi paydo bo'lganda "adabiyotshunoslar" orasida bunday shov-shuvni keltirib chiqardi).
Yuzma-yuz o'qitish sizga har doim o'qituvchilar bilan ham, sinfdoshlar bilan ham shunday yaqinlikni olib keladi, virtual qancha urinmasin, u hatto yaqinlashmaydi. Biroq, virtual o'qitishning boshqa afzalliklari ham bor, ular ham diqqatga sazovordir:
Bilan o'qing to'liq moslashuvchan jadval: siz uni o'zingizning ehtiyojlaringiz va / yoki majburiyatlarga moslashtirasiz. Bu yuzma-yuz o'qitishda aqlga sig'maydi (ular ro'yxatlarni o'tqazishadi va qatnashuvchilar etishmayapti, barcha sinfdoshlaringiz bilan bir vaqtda kun tartibiga rioya qilish kerak, ba'zi mashg'ulotlar va boshqalar).
Katta narsa bor talabalar o'rtasidagi hamkorlik va birdamlik, chunki biz o'quv dasturidan oldin yolg'iz qolsak, biz odatda ushbu jamoaviy ishda, "bizni tark etishda" boshqa yillardagi imtihonlarda, "yordam beradigan" virtual hamkasblarning kichik guruhini qidiramiz.
La interaktivlik Virtual shaharchada o'qish uchun kerak bo'lgan hamma narsani topasiz: yozuvlar, talabalar forumi, shubhalar forumi, o'qituvchilar bilan suhbat, elektron pochta xabarlari, tushuntirish videolari, tavsiya etilgan taqvim va imtihon sanalari, o'z-o'zini baholash va boshqalar.
Masalan, bepul kurslarni unutmasligimiz kerak "Aql-idrok texnikasi", "Ilovalarni dasturlash"va MOOCs onlayn kurslarida mavjud bo'lgan uzoq vaqt va boshqalar, biz talablar va to'lovlarni talab qilmasdan, faqat foydalanuvchi nomi va parol orqali kirishimiz mumkin.
Shuning uchun va bu faqat fikr, men virtual va global ta'lim hayotimizdagi kamchiliklardan ko'ra ko'proq foyda keltirdi, deb o'ylayman, lekin u yuzma-yuz o'qitishni o'rnini bosmasligi kerak, balki u bilan birga yashashi kerak, ayniqsa, hamma buni qila oladi sizga eng mos keladigan narsani tanlang.
Internetning kashf etilishi insoniyat hayotida katta o'zgarishlarga sabab bo'ldi. Dunyo aholisining soni hozir yetti milliarddan oshgan bo'lsa, shundan uch milliarddan ziyodi internet tarmog'iga ulangan. 2022-yilgi statistikaga ko'ra, O'zbekistonda ham aholining 70 foizdan ortig'i internetdan foydalanadi va bu raqam yildan yilga o'sib bormoqda. Shunday ekan, internetning foyda va salbiy tomonlari haqida batafsilroq ma'lumot olishga ehtiyoj bor. Ayniqsa, o'zbek tilida bu mavzuda manbalar juda kam.
Internet nima uchun kerak va uning qanday foydalari bor?
Ko'pchilik internetdan yangiliklar o'qish, musiqa tinglash, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish kabi, asosan, ko'ngilochar maqsadlarda foydalanadi. Ammo internet insonlarga taqdim etadigan qulaylik va foydalar faqat bulardan iborat emas.
Oddiy elektron pochta (email) xizmatini olib ko'raylik. Bir necha soniya ichida maktub yozib, uni komputer yoki telefoningizdagi bitta tugmani bosish orqali dunyoning istalgan joyiga bir soniyada jo'natishingiz mumkin. Internetdan oldin bu mumkinmidi? Albatta, yo'q. Buning uchun ilgari an'anaviy pochta yoki telegraf xizmatlaridan foydalanish lozim bo'lgan. Hozir esa bunga hojat yo'q. Yoki internet orqali savdo qilishni olib ko'ring. Hozir uyingizda o'tirib, internet orqali istagan narsangizni sotib olishingiz va uyingizgacha olib kelib berishlarini buyurtma qilishingiz mumkin. O'zbekistonda ham internet orqali savdo asta-sekin rivojlangib boryapti. Asaxiy.uz, Udobno.uz kabi saytlarni shu yo'lda boshlangan dastlabki qadamlar deb aytish mumkin.
Internet nafaqat siz bilan biz kabi oddiy foydalanuvchilar tomonidan, balki xususiy va davlat kompaniyalari tomonidan ham keng qo'llanilmoqda. Hozir deyarli barcha yirik kompaniyalar o'z xodimlari va mijozlari bilan aloqalarni to'liq internet orqali olib boradi. Yangi mahsulotlarini internet orqali ommaga taqdim etadi, sotadi va boshqa turli xizmatlar ko'rsatadi. Internet hukumatlar ishlarini ham osonlashtirgan. Fuqarolarning deyarli barcha murojaatlari ko'p davlatlarda hozir elektron shaklda amalga oshirilmoqda. Bu qog'ozbozlik, fuqarolarning idoraga borib rasmiylar bilan yuzma-yuz ko'rishishi, navbat kutib uzoq o'tirishi kabi noqulayliklarni kamaytiradi. O'zbekistonda ham xuddi shu maqsadda my.gov.uz loyihasining boshlanganini ijobiy va quvonarli hol, deb aytishimiz mumkin.
Internetning qanday salbiy jihatlari bor?
Bu ommaviy kommunikatsiya turi dastlab paydo bo'lganda, aksariyat ishlarning elektron shaklga o'tishi oqibatida ko'plab ish o'rinlari boy beriladi, degan xavotirlar bo'lgan. Chunki internetdan oldin bu ishlar qog'ozlar orqali yoki ofis-idoralarda ishchi-xodimlar qo'li bilan amalga oshirilardi. Ammo internetning iqtisodiyot uchun, kompaniyalar uchun keltirgan ulkan foydasi bu xavotirlarni yo'qqa chiqardi. Endigi asosiy xavotir va tahdid internetda shaxsiy va biznes ma'lumotlarini almashishning qanchalik xavfsiz ekani haqida bo'lmoqda. Xavotirlar shu darajada oshdiki, hatto hukumatlar internet tahdidlarining oldini olish uchun ko'proq e'tibor va resurslar ajratmoqda. Kiber xuruj va kiber urush degan atamalar paydo bo'ldi. Bugungi muloqotimizda biz shu keng mavzuning oddiy internet foydalanuvchilariga tegishli bo'lgan qismiga, ya'ni internetda shaxsiy ma'lumotlar daxlsizligini ta'minlash yo'llariga e'tibor qaratamiz.
Shaxsiy daxlsizlik (Privacy) va internet xavfsizligi nima?
Internetda foydalanuvchilar uchun eng katta tahdid ularning shaxsiy ma'lumotlari boshqalarning qo'liga tushishi yoki oshkor qilinishi xavfi hisoblanadi.
Biz onlayn xizmatlardan foydalanganimizda, ijtimoiy tarmoqlar yoki elektron pochta orqali muloqot qilganimizda ko'plab shaxsiy ma'lumotlarimizni internetga kiritamiz. Bular shaxsiy suratlar, bank yoki moliya ma'lumotlari, sog'liqqa oid ma'lumotlar, do'stlarimiz bilan o'zaro maxfiy yozishmalarimiz yoki email va ayrim saytlarga kirish uchun ishlatiladigan login va parollar bo'lishi mumkin. Odatda, bu ma'lumotlarning xavfsiz saqlanishini onlayn xizmatni taqdim etuvchi saytlar ta'minlaydi, ammo shunday holatlar ham bo'ladiki, bu ma'lumotlaringiz istalmagan uchinchi bir tomon qo'liga o'tib qolishi va ular bu ma'lumotlardan g'arazli maqsadlarda foydalanishi mumkin.
Demak, faqat o'zimizgagina tegishli bo'lgan, boshqalarga bizning roziligimizsiz berilmaydigan barcha ma'lumotlar bizning shaxsiy mulkimiz hisoblanadi va ular ustidan shaxsiy daxlsizlik huquqiga egamiz.
Shaxsiy ma'lumotlarning oshkor bo'lishi o'z aybingiz bilan yoki xakerlar kabi maxsus hujum uyushtiruvchi shaxs yoki shaxslar xatti-harakati natijasida sodir bo'lishi mumkin. Shaxsiy ma'lumotlarning oshkor bo'lishi sizga moddiy va ma'naviy zarar keltirishi mumkin.
Bitta misol keltiramiz. Masalan, siz ijtimoiy tarmoqdan foydalanish tartibini yaxshi tushunmasdan, faqat do'stimga yuboryapman, degan ishonch bilan ayrim shaxsiy surat yoki ma'lumotlarni hamma ko'radigan joyga joyladingiz. Yoki hech kimga ko'rinmaydi, deb o'ylab, ijtimoiy tarmoqlarda ayrim saytlarga qo'yilgan shubhali havolalar ustiga bosdingiz; bilmasdan uni o'z sahifangizda baham ko'rdingiz yoki ehtiyotsizlik bilan shubhali saytni ochganingiz uchun sizning roziligingizsiz bu sayt haqidagi ma'lumotlar hammaga ko'rinadigan sahifangizda paydo bo'lib qoldi. Shaxsiy hayotingizga taalluqli bo'lgan bunday ma'lumotlarning boshqalarga oshkor bo'lishi sizning obro'ingizga putur yetkazishi yoki siz haqingizda boshqalarda salbiy tasavvur hosil bo'lishiga olib kelishi mumkin. Bu ma'naviy zarar hisoblanadi. Bundan tashqari, bu kabi ehtiyotsizlik natijasida sizning nomingiz bilan turli taqiqlangan saytlarga tashrif buyurishlari mumkin.
Moddiy zararga bir misol. Agar elektron pochtangizga kelgan shubhali maktubdagi havolani bosib, uni ochsangiz va natijada shaxsiy ma'lumotlarni o'g'irlashni maqsad qilgan zararli dastur kompyuteringizga o'rnashib olsa, u kompyuteringiz va elektron pochtangizdagi barcha shaxsiy ma'lumotlarni ko'chirib, ushbu dastur ortida turgan shaxslarga jo'natishi mumkin. O'g'irlangan ma'lumotlar orasida bank va kredit karta ma'lumotlari bo'lishi mumkin va ulardan foydalangan holda kiberjinoyatchilar pulingizni o'marishi turgan gap.
Kiber hujumlar ortida kimlar turadi?
Oddiy odamlarni nishonga oluvchi internet xurujlari ortida, asosan, moddiy boylik orttirishni maqsad qilgan jinoiy shaxs yoki guruhlar turadi. Ular odamlarning elektron pochtalari, kompyuter yoki boshqa elektron qurilmalariga kirib olib, shaxsiy ma'lumotlarni o'girlashadi va shu orqali ularning bank yoki kredit karta ma'lumotlarini topib, ulardan pul o'marishadi. Shaxsiy ma'lumotlar, surat va videolarni o'g'irlab, ularni tarqatib yuborish tahdidi bilan odamlarni shantaj qilib, pul talab qilishlari ham mumkin.
Hukumat idoralari ham noqonuniy faoliyat bilan shug'ullanuvchi shaxslarni topish uchun internetdan keng foydalanmoqda. Agar shubhali yoki bahsli sayt va onlayn resurslardan foydalansangiz va ulardan qanday xavfsiz foydalanish yo'llarini bilmasangiz, hech qanday jinoyat sodir qilmagan taqdiringizda ham, xavfsizlik idoralari e'tiboriga tushib qolishingiz mumkin va bu siz uchun istalmagan noxushliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
Internet xavfsizligi nima uchun kerak?
Yuqorida tilga olingan noxush holatlarning oldini olish uchun internetdan xavfsiz foydalanish yo'l-yo'riqlarini bilish kerak.
Virus va zararli dasturlar hujumidan saqlanish uchun, odatda, maxsus himoya dasturlaridan foydalaniladi. Ammo bu kabi tahdidlarga qarshi eng yaxshi himoya vositasi – internet gigienasiga rioya qilishdir. Ya'ni, internetdan to'g'ri foydalanish qoidalarini bilsangiz va shubhali manbalarni ishonchli saytlardan farqlay olsangiz hamda ularga duch kelganda nima qilish lozimligini bilsangiz, kiber xurujlar qurboni bo'lishingiz ehtimoli juda kam.
E maildan xavfsiz foydalanish yo'llari
Elektron pochta – internetning eng qulay, eng kerakli va barcha internet foydalanuvchilari ishlatadigan aloqa vositasi hisoblanadi. Internetning boshqa har qanday xizmatidan foydalanish uchun, masalan, ijtimoiy tarmoqqa a'zo bo'lish, onlayn savdoni amalga oshirish kabi faoliyatlar uchun, avvalo, elektron pochta manziliga ega bo'lishingiz kerak.
|
