|
Pozitsiyali va pozitsiyali bo'lmagan sanoq sistemalari
|
| bet | 24/30 | | Sana | 02.03.2022 | | Hajmi | 420 Kb. | | #354 |
Pozitsiyali va pozitsiyali bo'lmagan sanoq sistemalari
Sanoq sistemalarida qo'llaniladigan qoidalar turlicha bo'lsa-da, ular bir xil tamoyil asosida qurilgan. Mazkur tamoyilga ko'ra ixtiyoriy Asonini rasosli sanoq sistemada ifodalash mumkin. Masalan, o'nlik sanoq sistemasidagi 98327 sonida 7 raqami birlikni, 2 raqami o'nlikni, 3 raqami yuzlikni, 8 raqami minglikni, 9 raqami o'n minglikni ifodalaydi. Sonlarni boshqacha usul va qoidalar asosida shakllantiriladigan sanoq sistemalar ham mavjud. Bunday sistemalar jumlasiga rim raqamlari sistemasi kiradi. Mazkur sistemada raqamlar va sonlarni ifodalovchi ,maxsus belgilar to'plami bo'lib, ixtiyoriy son ana shu belgilar yordamida tuziladi. Bunda ishlatilayotgan belgilar raqam va sonlar guruhiga bo'linmaydi hamda shu belgi sonni ifodalovchi raqamlar ketma-ketligining qaysi o'rnida turishidan qat'i nazar o'z miqdorini bildiraveradi. Masalan, rim raqamlari sistemasida ma'lum belgilar mavjud bo'lib, ular quyidagilarni ifodalaydi:
1 raqami «I» belgi bilan;
5 raqami «V» belgi bilan;
10 soni «X» belgi bilan;
50 soni «L» belgi bilan;
100 soni «C» belgi bilan;
500 soni «D» belgi bilan;
1000 soni «M» belgi bilan ifodalanadi.
Ular orasidagi boshqa sonlar miqdor jihatdan katta bo'lganidan ma'lum sonni ayirish yoki miqdor jihatdan kichik bo'lganiga biror sonni qo'shish ko'rinishida belgilanadi. E'tibor qilgan bo'lsangiz, biror sondan boshqa sonni ayirish kerak bo'lsa,
ayiriladigan son ayriluvchidan chapda, qo'shiladigan bo'lsa, uning o'ng tomoniga yoziladi.
Bu sistemaning qoidasiga ko'ra, sonning miqdori osha borgan sari undagi belgilar soni ko'payib boradi. Bu hoi noqulaylikka olib keladi. Shuning uchun ham mazkur tizimda belgilar sonini kamaytirish maqsadida maxsus usullardan foydalaniladi. Tanlangan belgilar orasidagi sonni ifodalashda unga eng yaqin belgi asosiy belgi etib belgilanadi. Masalan, biz 49 sonini XXXXIX ko'rinishda ham yozishimiz mumkin edi. Ammo belgilar sonini kamaytirish maqsadida miqdor bo'yicha teng, ammo yozuvi qisqa ko'rinishda bo'lgan IL shaklini qabul qilamiz.
Ma'lumki, bu sistemada sonlar ustida arifmetik, algebraik amal bajarish juda qiyin. Buning uchun biror mexanizm yoki vositadan foydalanishning imkoni yo'q.
Qadimdan qo'llanilib kelayotgan cho'tda rim raqamlarini ifodalab bo'lmaydi. Bo'lgan taqdirda ham pozitsiya tushunchasi mayjud bo'lmaganligi uchun bu raqamlarda biz qo'llaydigan arifmetik amallarni qo'llash mumkin emas. Quyida arab raqamlari yordamida yozilgan sonlami rim raqamlari yordamida ifodalaymiz.
Web-saytning resurslaridan foydalanib, masofadan mashg‘ulotlar o‘tish quyidagi to'rt xil usulning birida olib boriladi:
-
Power Point namoyish etish redaktori bilan Microsoft NetMeeting dasturlari vositasida;
-
Power Point namoyish etish redaktori yordamida;
-
Tayyor elektron qo‘llanmalardan foydalanib Intranetda dars o‘tish;
-
Internet tarmog‘i orqali dars o'tish.
|
| |
