|
Hayvonlar uchun genetik manipulyatsiya usullari
|
| bet | 4/12 | | Sana | 18.03.2022 | | Hajmi | 161.05 Kb. | | #18787 |
Bog'liq kitob Eritmalar va ularning ahamiyati, O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi t, 3132105390, Malumotlar bazasi 5-mustaqil ish, Kiberxavfsizlik, 5-var, Avtomobilning tortish kuchi 11zon, blizhnij-vostok-v-fokuse-politicheskoj-analitiki, portal.guldu.uz-6-Mavzu, OchiqD. rasm, Ismoiljonning, Maydoniy transistor, 1-mustaqil ish KTE, Design composition1.2 Hayvonlar uchun genetik manipulyatsiya usullari
Genetik manipulyatsiya usullari qishloq xo'jaligi hayvonlarining genomlariga DNK sifatida yagona genlarni kiritish va shu orqali ishlab chiqarish belgilarining o'zgarishi bilan yangi fenotiplarni olish imkonini beradi. Yaqinda ajoyib sharh (Wheeler, 2007) chop etildi hozirgi kungacha erishilgan transgen chorvachilik ishlab chiqarishning umumiy sohasini qamrab oladi. Qo'ylarda bitta gen o'zgarishiga erishish bilan junning o'sishi va xususiyatlariga qaratilgan bo'lishi mumkin. Ikkita asosiy strategiya mavjud: biri ma'lum bir xususiyatni oshirish, "funktsiyani oshirish" va ikkinchisi ishlab chiqarish xarakterini yoki "funktsiyani yo'qotish" ni kamaytirish yoki butunlay yo'q qilishdir.
Transgenezga, tanlangan genlarni genomga o'tkazishga erishishning bir necha usullari mavjud. Amaldagi asosiy usul mikroin'ektsiyadir bu-urug'langan tuxum hujayra pronukleusiga qiziqish ya’ni genini o'z ichiga olgan DNK hisoblanadi. AOK qilingan bir hujayrali embrion keyin uni qabul qiluvchi ayol qo’yga o’tkaziladi (Wheeler, 2007).
Sichqoncha 1980-yillarda inson o'sish gormoni genini mikroin'ektsiya qilish orqali ishlab chiqarilgan birinchi transgen hayvon edi (Brinster va boshqalar, 1981). Natijada o'sish sur'ati ortdi va kattaroq sichqoncha ishlab chiqildi. O'sha vaqtdan beri hayvonlarni ishlab chiqarish uchun transgenez bo'yicha keng qamrovli tadqiqotlar olib borildi shu jumladan, hali o'rganilmagan ko'plab yangi g'oyalar ham mavjud. Urug'langan tuxumga genlarni kiritish uchun mikroin'ektsiyadan saqlaydigan boshqa usullar ham o'rnatildi, shu jumladan sperma vositachiligidagi DNK, bunda DNK sperma yuzasiga adsorbsiyalanadi va in vitro urug'lantirish orqali tuxumga o'tkaziladi, so'ngra retsipient ayolga implantatsiya qilinadi (Lavitrano va boshq.2006) Shunga o'xshash protseduralar lipozoma vositasida tuxum hujayrasiga o'tkazish yoki elektroporatsiyani o'z ichiga oladi transgen DNKning sperma yoki tuxumga aylanishi (Ogura, 2002). Retroviruslar genlarni tuxumdonga o'tkazish uchun samarali tashuvchilar sifatida ishlatilishi mumkin. Hayvonlarning transgen ishlab chiqarish potentsialiga ega bo'lgan rivojlanish retrovirus gen transduksiyasidir spermatogoniyaga (spermatozoidlarning prekursor hujayralari) ildiz hujayralari va keyin hayvonning moyaklariga transplantatsiya (Nagano va boshq., 2001). Transgen nasl sichqonlarda ushbu usul bilan muvaffaqiyatli ishlab chiqarilgan, ammo qo'ylarda qanday retrovirus yo'li bo'lishidan qat'i nazar, qo'y yetishtirishda transgenik usullarning maqbulligi haqidagi fikr hozirgi muhitida muammoli bo’lib kelmoqda.
Gen transferining yakuniy nuqtasi, ehtimol, yadroviy transfer bo'lib, bunda somatik yoki ildiz hujayraning yadrosi enukleatsiyalangan tuxumdonga o'tkaziladi mikroin'ektsiya yoki hujayra-hujayra sintezi orqali.Natijada somatik yoki ildiz hujayra yadrosini bergan hayvonning kloni paydo bo'ladi. Terapevtik klonlash usuli nafaqat kerakli fenotipga ega bo'lgan gen yoki genlarni tashuvchi qo'y hujayralaridan yadroni kiritishga olib kelishi mumkin, balki rekombinatsiya jarayonida ma'lum bir gen kiritilgandan so'ng madaniy somatik yoki ildiz hujayradan yadro bo'lishi mumkin. "taqillatish" deb nomlangan. Shu bilan bir qatorda, genni "nokaut" deb ataladigan rekombinatsiya yo'li bilan olib tashlash mumkin. Qo'ylarda bunday protseduralar qimmat va qiyin bo'lganligi sababli tekshirilmagan ammo, muvaffaqiyatli o'ziga xos klonlash keyinchalik tez-tez takrorlashni talab qilmaydi.
Barcha transgen protseduralar tanlangan genning DNK bilan bog'lanishini talab qiladi ifodani nazorat qila oladigan ketma-ketliklar, xususan, promouter tegishli to'qima yoki to'qimalarda genning ifodasini yo'naltira oladigan muhim DNK ketma-ketligi hisoblanadi. Ko'rib chiqiladigan jun o'sishiga ta'sir qilish misollari genlarning tizimli (barcha yoki ko'p to'qimalarda), shu jumladan jun follikulasida ishlashiga yoki to'g'ridan-to'g'ri yetti hujayra qatlamining bir yoki bir nechtasiga qaratilgan yangi yoki o'zgartirilgan genlarning ifodalanishiga imkon beradigan jun follikulasidan genetik manipulyatsiyalarni o'z ichiga oladi. (Fig. 1.1).
Junning o'sishiga va jun xususiyatlariga yangi genlarni kiritish orqali ta'sir qilish uchun va ifodani jun follikulasiga yo'naltirish uchun follikulaga xos bo'lgan promouter kerak va hatto follikulning ma'lum hujayra avlodiga ham ifodalanishi mumkin. Follikulda turli xil hujayra avlodlaridan hosil bo'lgan olti xil hujayra qatlami, ya'ni tashqi ildiz qobig'I ichki ildiz qobig'ining uchta qatlami (IRS), tolali kesikula va tola po'stlog'i follikul lampochkasidan farq qiladi (Fig. 1.2). Hujayra nasllarining har biri follikulaning turli hujayra qatlamlarini nishonga olish uchun gen promotorlarining potentsial manbalari bo'lgan o'ziga xos genlarni ifodalaydi.
|
| |
