3.13-rasm. Tarmîqni strukturalash uchun niqîblardan fîydalanishga misîl
82
Bir narsani bålgilab qo‘yish zarurki, agarda niqîblar måõanizmlardan fîydalanish yåchimda qo‘llanilsa, bu hîlda kînfiguratsiyalash, marshrutizatîrlar va kîmpyutår tarmîqlari o‘zarî mîs hîlda bo‘lishi kårak.
Nazorat uchun savollar va topshiriqlar
TCP/IP prîtîkîllar ståki asosan qanday tarmoqlarga mo’ljallan- gan?
TCP/IP protocollar ståki nechta sathdan iborat va har bir sathning vazifasi nimalardan iborat?
TCP/IP ståkida FTP prîtîkîli foydalanuvchiga qanday imkoni- yatlarni yaratadi?
Telnet prîtîkîlining vazifasi nimalardan iborat?
SNMP qanday maqsadda ishlatiladi?
IP tarmîg‘ida adråslash qanday amalga oshiriladi?
Tarmoqda adresning qanday turlari mavjud?
Fizik adres deganda nimani tushunasiz?
IP prîtîkîlida IP adråslarini mîslashtirish haqidagi qanday kå- lishuvlar mavjud?
Fizik adråslarni IP adråsda qanday aks ettiriladi?
ARP va RARP prîtîkîllarining vazifasi nimadan iborat?
DNS prîtîkîl tarmoqda qanday vazifani bajaradi?
IP adråslarini bålgilashni avtîmatlashtirish jarayonini qanday pro- tokol bajaradi?
DHSP prîtîkîlining tarmoqdagi vazifasi nimadan iborat?
Qismlarga ajratishni bîshqarish qanday amalga oshiriladi?
IP adråslarning qanday turlari mavjud?
IP adråslar qanday usulda o‘rnatiladi?
IP tarmîg’ida niqobning vazifasi nimadan iborat?
Standart sinflar uchun tarmîq niqîbining qiymati nimaga tång?
83
4-B Î B. ÀLÎQÀ KÀNÀLLÀRI
KÀBÅLLI ÀLÎQÀ KÀNÀLLÀRI
Àõbîrît o‘tkazish muhiti dåb kîmpyutårlar o‘rtasida aõbîrît almashinuvini ta’minlîvchi aõbîrît yo‘llariga (yoki alîqa kanal- lariga) aytiladi. Ko‘pchilik kîmpyutår tarmîqlarida (ayniqsa, mahalliy tarmîqlarda) simli yoki kabålli alîqa kanallari ish- latiladi, vahîlangki simsiz tarmîqlar ham mavjuddir.
Mahalliy tarmîqlarda ko‘pincha aõbîrîtlar kåtma-kåt hîlda uzatiladi, ya’ni bir bit aõbîrît uzatilgandan so‘nggina kåyingi bit uzatiladi. Tushunarliki, bunday aõbîrît uzatish parallål kîdda aõbîrît uzatishga qaraganda murakkab va såkin ishlîvchi usuldir. Shuni hisîbga îlish kårakki, tåzkîr parallål usulda aõbîrît uzatish, ulangan kabållar (simlar) sînini uzatilayotgan aõbîrîtning razryadlar sîniga nisbatan baravar marîtaba îsha- di (masalan, 8-razryadli kîdda 8 marîtaba aõbîrît yo‘li îsha- di). Yuzaki qaraganda kabål kam sarf bo‘ladigandåk ko‘rinadi, aslida juda ko‘p sarf bo‘ladi. Tarmîqdagi abînåntlar o‘rtasidagi masîfa katta bo‘lsa, ishlatiladigan kabålning narõi kîmpyutår narõi bilan barîbar yoki undan ham ko‘p bo‘lishi mumkin. 8,16 yoki 32 ta kabållarni o‘tkazishga qaraganda bir dîna kabålni o‘tkazish ancha îsîn. Ta’mirlash, uzilishlarni tîpish va tiklash ishlari ham arzînga tushadi. Låkin bu hammasi emas. Kabålning turidan qat’i nazar aõbîrîtni uzîq masîfaga uzatish murakkab uzatish va qabul qilish qurilmalarini ishlatishni talab qiladi. Buning uchun aõbîrîtni uzatish qismida kuchli signal hîsil qi- lish va aõbîrîtni qabul qilish qismida esa kuchsiz signalni tik- lash (dåtåktîrlash) kårak. Kåtma-kåt uzatishda buning uchun faqat bitta uzatuvchi va bitta qabul qiluvchi qurilma talab qi- linadi. Parallål aõbîrîtni uzatishda uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalar sîni esa ishlatiladigan parallål aõbîrîtning razryadlar sîniga tång bo‘ladi. Shuning uchun uzunligi uncha ko‘p bo‘lmagan (10 måtrli) tarmîqni lîyihalashda ko‘pincha aõbîrît- ni kåtma-kåt uzatish usuli tanlanadi.
Àõbîrîtni parallål uzatishdagi nihîyatda muhim shart, bu
har bir bitni uzatishga mo‘ljallangan kabållar uzunligi bir-biriga
84
dåyarli tång bo‘lishligidir. Àks hîlda turli uzunlikdagi kabål- lardan o‘tayotgan signallar o‘rtasida qabul qilish qurilmasining kirishida vaqt bo‘yicha siljish hîsil bo‘ladi. Buning natijasida tarmîq qisman buzilishi yoki butunlay ishdan chiqishi mumkin. Masalan, 100 Mbit/s aõbîrît uzatish tåzligida va bitni uzatish davri 10 ns bo‘lganda vaqt bo‘yicha siljish 5–10 ns dan îshmas- ligi lîzim. Bunday siljish kattaligi, kabållarning uzunlikdagi farqi 1—2 måtr bo‘lganda hîsil bo‘ladi. Kabål uzunligi 1000 måtr bo‘lganda esa, bu kattalik 0,1—0,2% ni tashkil qiladi. Haqiqatdan bazi yuqîri tåzlikda ishlîvchi mahalliy tarmîqlarda 2—4 talik kabål yordamida aõbîrît parallål uzatiladi. Bårilgan tåzlikni saqlab qîlgan hîlda ancha arzîn kabål ishlatish mumkin, låkin kabålni ruõsat etilgan uzunligi bir nåcha 100 måtrdan îshmaydi. Misîl tariqasida Fast Ethernet tarmîq såg- månt 100 BASE-T4 ni kåltirish mumkin.
Kabål ishlab chiqaruvchi sanîat kîrõînalari kabål turlarini ko‘p miqdîrda ishlab chiqaradilar. Hamma ishlab chiqariladigan kabållarni uch turga bo‘lish mumkin:
î‘ralgan juft simli kabål (twisted pair), ular himîyalangan bo‘ladi, ya’ni ekranlashtiriladi (shielded twisted pair, stop) va himîyalanmagan, ya’ni ekranlashtirilmagan (unshiel- ded twisted pair, UTP);
kîaksial kabållar (coaxial cable);
îptik tîlali kabållar (fiber optic).
Kabålning har bir turining o‘z afzalliklari va kamchiliklari mavjuddir, shuning uchun kabål turini tanlanganda hal qilina- yotgan masalaning xususiyatini, shuningdåk alîhida îlingan tar- mîq xususiyatini va avvaldan mavjud bo‘lgan barcha kîrõîna standartlarining o‘rniga, 1995-yilda qabul qilingan EIA/TIA 586 (Commercial Building Telecommunication Cabling Standard) standarti mavjud bo‘lib, hîzirgi vaqtda shu standartdan fîy- dalaniladi.
Kîaksial kabål elåktr tîki o‘tkazuvchi kabål bo‘lib, tuzilishi 4.1.1-rasmda ko‘rsatilgandåk markaziy mis sim ichki dielåktrik qîplamaga îlingan bo‘lib, måtall sim to‘qilmaga (ekran) î‘ral- gan, hamda u umumiy tashqi qîplamaga îlingan bo‘ladi.
Yaqin vaqtgacha kîaksial kabållar eng ko‘p tarqalgan kabål- lar edi, buning sababi yuqîri darajada himîyalanganligi (sim to‘qimasi — ekran mavjudligi), to‘qilgan juftlikka qaraganda
85
aõbîrîtni uzatish tåzligi (500 Mbit/s gacha) yuqîriligi va katta masîfalarga uzatish imkîniyati mavjudligi (bir va undan ko‘prîq kilîmåtrga). Tarmîqdan ruõsat etilmagan aõbîrîtni måõanik ulanish îrqali îlish qiyinligi, shuningdåk u tashqariga såzilarli darajada kam elåktrîmagnit nurlanish tarqatishi. Birîq î‘ralgan juftlik kabålga nisbatan kîaksial kabålni ta’mirlash va yig‘ish ish- larini îlib bîrish ancha murakkabdir, narõi ham qimmat (uning narõi î‘ralgan juftli kabållarga nisbatan 1,5—3 barîbar yuqîridir). Kabål uchlariga raz’yomlar o‘rnatish ham murakkab ishdir. Shuning uchun bu turdagi kabållarni î‘ralgan juftli kabål- larga qaraganda kam ishlatiladi.
Tashqi qobiq
Metalli qobiq
Ichki himoya qobiq
Mis sim
|
