| Təhlil
İslam bankçılığı: halal, amma hələ qanunsuz…
03.08.2015
Bəkir Nərimanoğlu
Maliyyə böhranından zərərsiz çıxan sektorların başında islam bankçılığı dayanır. Bəs Azərbaycanda bu sahənin inkişafı üçün seqmentlər, xüsusilə də qanunvericilik bazası varmı?
“Banklar haqqında” qanunun 33-cü maddəsinə görə, bank ticarətlə məşğul ola bilməz. Amma islam bankçılığının fəlsəfəsi budur ki, bank öz müştərisi ilə riskləri və gəlirləri bölüşür. Bu isə birbaşa ticarətlə məşğul olmaq deməkdir.
İqtisadçı ekspert Samir Əliyev ilk mərhələdə hüquqi bazanın yaradılmasını vacib sayır: “Məsələn, Qazaxıstanda bank qanunvericiliyinə dəyişiklik edilərək islam bankçılığının hüquqi bazası yaradılıb. Bizdə də qanunvericilik imkanları olsa, yeni banklar yaradılar, yaxud mövcud banklardan profilini dəyişənlər ola bilər. Azərbaycanda islam bankçılığının inkişafına çox böyük zərurət var. Ən azı insanların ucuz vəsaitə əlçatanlığı artar. Digər tərəfdən inancları mömin insanlara adi banklardan kredit götürməyi, həmin banklara əmanət yatırmağı qadağan edir. Əhalinin bu kəsimi faktiki olaraq bank sistemindən kənarda qalıb, onun bizneslə məşğul olmaq imkanları məhduddur”.
Azərbaycan Beynəlxalq Bankının İslam Bankçılığı Departamentinin direktoru Behnam Qurbanzadə də indiki vəziyyətdə ən böyük boşluğun qanunvericilik sahəsində olduğunu bildirir: “Azərbaycan qanunvericiliyi islam bankçılığının fəaliyyətini tənzimləmir, hərçənd ona qadağa da qoymur. Əgər biz islam bankçılığının dərininə getsək, model iki əsas istiqamətə ayrılır. Birinci istiqamət ticarət üstündə qurulan bankçılıqdır. İkincisi isə vəkalət üzərində qurulub. Yəni bank həm korporativ, həm də fərdi müştərinin vəsaitlərini idarə edə bilər. Buna maliyyə imkanlarının idarə olunması deyilir.
Dünyada islam bankçılığı hər iki yolla inkişaf edir. Əsas xətt vəkalət xəttidir. İslam bankçılığının inkişaf etdiyi, qanunvericilik bazasının olduğu 10-15 ölkə içində aktivlərin 37-40 faizi İrana məxsusdur. İran da islam bankçılığını vəkalət növü ilə idarə edir. Malayziya da bu modelə keçib. Yəni bankların ticarətlə məşğul olması 100 faizlik tələb də deyil”.
Behnam Qurbanzadə deyir ki, qanunvericilik olmadan rəqabət mümkün deyil: “Ənənəvi bankların bu baxımdan əlində yaxşı imkan var. İslam bankları isə bu gün hansısa çərçivədə fəaliyyət göstərir. Onların inkişaf etməsi, bazarda genişlənməsi üçün qanunvericilik baxımından imkanlar yaradılmalıdır. Bu halda rəqabət maraqlı olar”.
Mərkəzi Bankdan da bu sahədə qanunvericiliyin olmadığını bildirirlər: “İslam bankçılığı” prinsiplərinin klassik bankçılıq mühitinə implementasiyası spesifik hüquqi çərçivənin və prudensial nəzarət rejiminin mövcudluğunu tələb edir. Hazırda bu prinsiplərin tətbiqi üçün qanunvericilik bazası mövcud deyil. İslam bankçılığında tətbiq olunan bir sıra bank məhsulları milli qanunvericilikdə müəyyən edilmiş “kredit” anlayışı və bank fəaliyyəti növləri ilə uyğunsuzdur. “Banklar haqqında” qanunun 33-cü maddəsinə əsasən, banklar topdansatış və ya pərakəndə ticarət, istehsal, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, yataqların işlənilməsi, tikinti və sığorta fəaliyyəti ilə məşğul ola və ya sığorta təşkilatları istisna olmaqla bu işlərdə tərəfdaş, şərik və ya payçı kimi iştirak edə bilməz”.
Prezident İlham Əliyevin “Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında” qanunda dəyişikliklər edilməsi barədə” qanunun tətbiqi haqqında 4 noyabr 2014-cü il sərəncamında Nazirlər Kabinetinə tapşırıq verilib. Sərəncama əsasən, sahibkarlıq sahəsi üçün bank-kredit münasibətlərinin xüsusi əhəmiyyətini və bu sahənin bir neçə qanunla tənzimləndiyini nəzərə alaraq Bank Məcəlləsinin layihəsi hazırlanıb prezidentə təqdim edilməlidir. Məcəllədə islam bankçılığı ilə bağlı məsələlər də əksini tapacaq.
Ekspert Mərkəzi Bankı qərarını dəyişməyə çağırır
03.08.2015
“Mərkəzi Bankın komisyon haqlarının 1 faizə salınması və kredit faizlərinə yuxarı tavanın tətbiqi ilə bağlı göstərişləri bank sektorunun baş ağrısına çevrilib”. Bunu Transparency.az-a iqtisadçı ekspert Samir Əliyev deyib.
Ekspert bildirib ki, göstərişlər həm kreditləşməni zəiflədəcək, həm də bankların gəlirlərini kəskin azaldacaq: “Mərkəzi Bank qeyri-rəsmi göstəriş verməklə ikinci dəfə öz səlahiyyətlərini aşmaq yolunu tutdu. “Banklar haqqında” qanunun 36-cı maddəsinə görə, hər bir bank müştərilərlə bağladığı müqavilədə xidmət şərtlərini, o cümlədən faiz dərəcələrini, komisyon haqlarını müəyyən etməkdə sərbəstdir. Mərkəzi Bankın inzibati yolla komisyon haqlarını endirmək və faiz tavanı tətbiq etmək göstərişi verməsi qanuna ziddir. O uzaqbaşı banklara tövsiyə verə bilər. Tövsiyəni həyata keçirmək isə bankların öhdəliyi yox, hüququdur.
Mərkəzi Bankın komisyon haqlarını və illik faiz dərəcələrini inzibati yolla tənzimləməsi təşəbbüsü daha çox bank olmayan kredit təşkilatlarını (BOKT) vuracaq. Çünki BOKT-ların maliyyə mənbələri məhdud, göstərdikləri xidmətlərin çeşidi isə azdır. Banklarla müqayisədə BOKT-larda kredit faizləri daha yüksəkdir. Bu kredit təşkilatlarında illik faiz dərəcəsi hətta 42 faizə çatır. Onların kredit portfeli də məhduddur. BOKT-ların kredit qoyuluşu ümumilikdə 591 milyon manata yaxındır. Ölkə üzrə kredit qoyuluşunun 2,9 faizi onların payına düşür.
Azərbaycanda 157 bank olmayan kredit təşkilatı fəaliyyət göstərir ki, onların 109-u kredit ittifaqlarıdır. Deməli, hazırda əhalini və kiçik sahibkarları aktiv olaraq kreditləşdirən 48 kredit təşkilatı var. Bu kredit təşkilatlarının ümumilikdə 224 filial şəbəkəsi mövcuddur. Onların əksəriyyəti regionlarda yerləşir. BOKT-ların əsas üstünlüyü onun resurslarına əlçatanlığın asan olmasıdır. BOKT-lar həm də banklardan fərqli olaraq kənd yerlərində, o cümlədən cəbhə bölgəsinə yaxın ərazilərdə işləyirlər.
Mərkəzi Bankın son tapşırıqları BOKT-ların gəlirlərini kəskin azaldacaq. Nəticədə bəziləri filial şəbəkəsinin bağlanması, işçilərin ixtisarı kimi sərt addımlar atılacaq. Hətta bəzi BOKT-ların bazarı tərk etməsi mümkündür. Bununla da regionların kreditə əlçatanlığı pisləşəcək. BOKT-ların kredit vermək üçün cəlb etdikləri resurslar çox bahadır. Mövcud faiz həddi (istehlak kreditləri üçün 29, mikrokreditlər üçün 25 faiz) onlar üçün çox əlverişsizdir. Ona görə Mərkəzi Bank kreditlərin illik faiz dərəcələrinə tətbiq etdiyi tavanı BOKT-lara şamil etməməlidir. Onlara faizləri müəyyənləşdirməkdə sərbəstlik verilməlidir. Bu qurumların kredit bazarında faizlərin formalaşması siyasətinə təsir imkanları yox səviyyəsindədir. Kredit faizlərini banklar formalaşdırır, BOKT-lar isə onların arxasınca gedir. Mərkəzi Bank kredit faizlərini aşağı salmaq istəyirsə, banklarla işləməlidir. Banklarla BOKT-lara eyni yanaşma olmamalıdır”.
Sahibkarlığa yeni meyar: çatışmayan nədir?
04.08.2015
| 