Xorvatiya
Xorvatiya (xor.: Hrvatska), Xorvatiya
Respublikasi (xor.: Republika Hrvatska) —
Bolqon yarim orolning shimoli-gʻarbiy
qismida joylashgan davlat. Maydoni 56,6
ming km². Aholisi 4,267 mln. kishi
(2012). Poytaxti — Zagreb shahri
Maʼmuriy jihatdan 20 jupaniy (okrug)ga
boʻlinadi.
Xorvatiya Respublikasi
Republika Hrvatska
Bayroq
Gerb
Shior: Yoʻq
Madhiya: Lijepa naša domovino
(Bizning goʻzal Vatan)
Poytaxt
Zagreb
Rasmiy til(lar)
Xorvat
Hukumat
Parlamentlik
Respublika
• Prezident
Ivo Josipović
• Bosh Vazir
Jadranka Kosor
Mustaqillik (Yugoslaviyadan)
• Sana
25-iyun, 1991
Maydon
• Butun
56,542 km
2
(127-
oʻrin)
• Suv (%)
1.09
Aholi
• 2002-yilgi roʻyxat
4,495,904 (117-
oʻrin)
• Zichlik
79/km
2
YIM (XQT)
2005-yil roʻyxati
• Butun
AQSh$53,560 mil.
(73-oʻrin)
• Jon boshiga
AQSh$11,913
Pul birligi
Yevro (EUR)
Xorvatiya — parlamentli respublika.
Amaldagi konstitutsiyasi 1990 yil
dekabrda qabul qilingan. 1997, 2000,
2001 yillarda tuzatishlar kiritilgan. Davlat
boshligʻi — prezident (2000 yildan Stipe
Mesich), u umumiy teng va toʻgʻri yashirin
ovoz berish nuli bilan 5 yil muddatga
Vaqt mintaqasi
UTC+1
• Yoz (DST)
UTC+2
Qisqartma
HR
Telefon prefiksi
385
Internet domeni
.hr
Davlat tuzumi
saylanadi. Qonun chiqaruvchi
hokimiyatni 2 palatali parlament — Sabor
(vakillar palatasi va jupaniylar palatasi),
ijrochi hokimiyatni prezident bilan
hukumat amalga oshiradi.
Xorvatiya hududining sharqiy kismi
(Slavoniya) sertepa tekislikdan iborat, uni
Sava va Drava dare vodiylari kesib oʻtadi.
Mamlakat markazi va gʻarbida karst
relyefli Dinara togʻligi (eng bal. joyi 1831
m) bor. Bu togʻlik shimoli-sharqda pasaya
borib, Oʻrta Dunay pasttekisligiga
tutashadi. Janubiy va janubisharqi —
Adriatika dengizining ensiz togʻli sohili
Tabiati
(Dalmatsiya) koʻpgina qoʻltiqlar bilan
parchalangan. Qirgʻoq yaqinida
Dalmatsiya orollari joylashgan. Xorvatiya
sharqida iqlim moʻʼtadil, kontinental.
Dinara togʻlarida sovuq qish uzoq davom
etadi, dengiz sohilida subtropik Oʻrta
dengiz iqlimi. Oʻrtacha yillik yogʻin 600–
700 mm, sohilda 1000 mm gacha.
Tekisliklar keng bargli oʻrmonlar, togʻlar
buk, eman daraxtzorlari, aralash
oʻrmonlar bilan qoplangan, togʻlardagi
karst platosi taqir boʻshliqdan iborat,
sohilda Oʻrta dengiz atrofiga xos
butazorlar (makvis) bor. Hayvonot
dunyosi unchalik boy emas: togʻlarda
burgut, togʻ echkisi, tekisliklarda
kemiruvchilar, sudralib yuruvchilar va
qushlar uchraydi.
Aholisining 78,1% xorvatlar. Shuningdek,
serb, sloven, venger va boshqa ham
yashaydi. Shahar aholisi 56,2%.
Dindorlarning aksariyati katoliklar.
Rasmiy til — xorvat tili. Yirik shaharlari:
Zagreb, Split, Riyeka.
Xorvatiya hududida odam ilk paleolit
davridan boshlab yashaydi. Jez davrida
illiriy, soʻng kelt qabilalari yashagan. Mil.
av. 1-asrda Rim bosib olgan. Mil. 1-asrda
Xorvatiyaning talay qismi Rimning
Pannoniya va Dalmatsiya viloyatlariga,
Tarixi
395 yil esa Vizantiya tarkibiga kirgan. 6—
7-asrlarda Xorvatiya hududida slavyanlar
yashay boshladi. 8-asrda franklar bostirib
keldi. 9-asr oxirida xorvat knyazlari
franklar va Vizantiya asoratidan qutulib
mustaqillikka erishdilar, 925 yil Xorvat
davlati (qirollik) vujudga keldi. 10-asrda
xristianlik tarqaldi. 1102 yil Xorvatiya
venger qirollariga tobe boʻlib, ichki oʻzini
oʻzi boshqarish huquqini saqlab qoldi.
16-asr oxirida Xorvatiya hududining koʻp
qismi Usmoniylar imperiyasi tasarrufiga
oʻtdi. Bir qismi Gabsburglar hukmronligi
ostida qoldi. 17-asr oxiri — 18-asr
boshlarida turklardan ozod qilingan yerlar
(Slavoniya) Harbiy hudud (Turkiya bilan
chegaradosh boʻlgan viloyat; Gabsburglar
imperiyasi tarkibida boʻlgan) tarkibiga, bir
qismi 1809—13 yillarda Illiriylar
provinsiyasi tarkibiga kiritildi. 18-asr oxiri
— 19-asr boshlarida xorvat millatining
shakllanish jarayoni kuchaydi va 19-asr 1-
yarmida millat sifatida shakllanib boʻldi.
19-asrning 30—40-yillari xorvat yerlarida
illiriylar ijtimoiy harakati yoyildi. 1848—49
yilgi Avstriya va Vengriyadagi inqilob
natijasida Xorvatiya Gabsburglar
imperiyasi tarkibida muxtoriyatga erishdi.
Ammo inqilob bostirilgach,
muxtoriyatdan mahrum boʻldi. 1868 yilgi
Xorvatiya Vengriya bitimi natijasida
cheklangan muxtoriyatga erishdi.
AvstriyaVengriya davlati barbod boʻlgach
(1918), Xorvatiya Serblar, xorvatlar va
slovenlar (1929 yildan Yugoslaviya)
qirolligi tarkibiga kirdi. 1939 yil avgustda
Xorvatiya muxtoriyatga erishdi. 1941 yil
aprelda fashistlar tomonidan okkupatsiya
qilingan Xorvatiya hududida "Mustaqil
Xorvatiya davlati" degan koʻgʻirchoq
davlat eʼlon qilindi. 1945 yil Xorvatiya
hududi butunlay ozod qilindi va
Yugoslaviya Federativ Xalq Respublikasi
(keyinchalik Yugoslaviya Sotsialistik
Federativ Respublikasi) tarkibiga kiritildi.
1963 yildan 1991 yilgacha Yugoslaviya
tarkibida Xorvatiya Sotsialistik
Respublikasi deb ataddi. 1991 yil iyunda
Xorvatiya mustaqilligi toʻgʻrisidagi
Deklaratsiya kabul kilinib, mamlakat
Xorvatiya Respublikasi deb atala
boshladi. Xorvatiya — 1992 yil 22 maydan
BMT aʼzosi. Oʻzbekiston Respublikasi
suverenitetini 1991 yil 28 dekabrda tan
olgan va 1995 yil 6 fevraldan diplomatiya
munosabatlari oʻrnatgan. Milliy bayrami
— 30 may — Davlatchilik kuni (1990).
Liberal partiya, 1998 yil tuzilgan;
Sotsialdemokratik partiya, 1990 yil
tashkil etilgan; Xorvatiya demokratik
| 