• MUQOBIL ENERGIYA MANBALARI Usmonjonov Dostonbek Rosuljon o’g’li
  • Kalit so’zlari: IES; AES;GES: muqobil elektr manbalari; quyosh ES;shamol ES; ALTERNATIVE ENERGY SOURCES Usmonjonov Dostonbek Rasuljon ogli
  • Keywords : IES; AES; GES: alternative power sources; solar ES; wind ES; АЛЬТЕРНАТИВНЫЕ ИСТОЧНИКИ ЭНЕРГИИ Усмонжонов Достонбек Расулжон оглы
  • Ключевые слова
  • Yangi o’zbekistonning umidli yoshlari” 1(1)-son




    Download 167,73 Kb.
    Pdf ko'rish
    bet1/2
    Sana25.05.2024
    Hajmi167,73 Kb.
    #253869
      1   2
    Bog'liq
    muqobil-energiya-manbalari



    135 
    CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
    (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
    “YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(1)-SON 
    2022-YIL 28-FEVRAL 
    MUQOBIL ENERGIYA MANBALARI 
     
    Usmonjonov Dostonbek Rosuljon o’g’li 
    Namangan muxandislik texnologiya institute talabasi 
    Dosonbek2603@gmail.com
     
    +998900509780 
    ANNOTATSIYA 
    Muqobil energiya manbalaridan oqilona foydalanish. Elektr stansiyalarning 
    afzallik va kamchiliklari. Hozirgi kunda organik yoqilg’ilar tugab borayatgan bir 
    paytda insoniyat qayta tiklanuvchi energiya manbalariga qiziqish ortib bormoqda. 
    Kalit so’zlari: 
    IES; AES;GES: muqobil elektr manbalari; quyosh ES;shamol ES; 
    ALTERNATIVE ENERGY SOURCES 
     
    Usmonjonov Dostonbek Rasuljon ogli 
    Student of Namangan Institute of Engineering Technology 
    Dosonbek2603@gmail.com
      
    +998900509780 
    ANNOTATION
    Rational use of alternative energy sources. Advantages and disadvantages of 
    power plants. At a time when fossil fuels are running out, humanity is increasingly 
    interested in renewable energy sources. 
    Keywords
    : IES; AES; GES: alternative power sources; solar ES; wind ES; 
    АЛЬТЕРНАТИВНЫЕ ИСТОЧНИКИ ЭНЕРГИИ 
     
    Усмонжонов Достонбек Расулжон оглы 
    Студент Наманганского инженерно-технологического института 
    Досонбек2603@gmail.com
      
    +998900509780 
    АННОТАЦИЯ 
    Рациональное использование альтернативных источников энергии. 
    Преимущества и недостатки электростанций. В то время, когда ископаемое 
    топливо истощается, человечество все больше интересуется возобновляемыми 
    источниками энергии. 
    Ключевые слова
    : КЭС; AES, GES: альтернативные источники энергии; 
    солнечные ЭС, ветровые ЭС; 


    136 
    CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
    (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
    “YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(1)-SON 
    2022-YIL 28-FEVRAL 
    Energetika —
    energiyaning har xil turlarini hosil qilish, ularni bir turdan ikkinchi 
    turga oʻzgartirish, muayyan masofaga uzatish va yetkazib berish, ulardan barcha 
    sohalarda foydalanishni hamda shular bilan bogʻliq nazariy va amaliy muammolarni 
    hal qilishni oʻz ichiga olgan xalq xoʻjaligi, fan va texnika sohasi.
    Issiklik elektr stansiyalari (IES) — 
    qattiq, suyuq va gaz 
    holatdagi organik 
    yoqilgʻilarning issiqlik energiyasini elektr energiyasiga aylantiradigan qurilmalar 
    majmui. Asosiy energetik agregatlar qatoriga suv yuradigan quvurlar (trubalar) 
    batareyasidan iborat qozon tizimi, bugʻ turbina bugʻ dvigatellari va turbogeneratorlar 
    kiradi. IESda ishlatiladigan yoqilgʻi issiqlik energiyasining faqat 30% gina foydali 
    elektr energiyasiga aylantiriladi, yaʼni IES ning 
    foydali ish koeffitsiyenti 
    30% 
    (zamonaviylari65%) ga tengdir. IESlar, odatda, qattiq, suyuq yoki gaz holatdagi arzon 
    yoqilgʻi koni yaqinida quriladi. Issiqlik elektr stansiyasi 19-asr 80-yillarida qurila 
    boshlagan. Atom elektr stansiyasi, geotermik elektr stansiyalar, gelioenergetika elektr 
    stansiyalari ham issiqlik elektr stansiyasi hisoblanadi. Issiqlik elektr stansiyalarinig 
    asosiy kamchiliklari ular doimiy atrof muxitga zararli gazlar chiqazib turadi ular 
    CO
    2
    gazi global isishga sabab bo'lmoqda va kislotali yomg'irlarni keltirib 
    chiqarmoqda, NO
    2
    gazlar esa ozon qatlamining yemirilishida qatnashadi. Bundan 
    tashqari yerning tabiiy zaxirasini tugatmoqda. 
    Atom elektr stansiyasi (AES): atom 
    elektr stansiyalari texnologik sxemasi 
    jihatdan issiqlik elektr stansiyalari turiga kiruvchi elektr stansiya hisoblanadi. Oddiy 
    elektr stansiyalarida ko'mir, neft, qoramoy, va gazlar yoqilsa, atom elektr stansiyasida 
    yoqilg’i sifatida uran ishlatiladi. Atom elektr stansiyasining asosiy qismi atom qozoni, 
    ya'ni atom reaktori. Zamonaviy atom energetikasida asosan uranning boyitilgan 
    izatopidan foydalaniladi. Uning tabiiy zaxirasi unchalik katta emas, organik 
    yoqilg’ining esa atiga 10% ini tashkil etadi. Bu miqdor atom energetikasini yoqilg’i 
    bilan uzoq vaqtgacha ta'minlay olmaydi. Atom energiyasi manbai uran va toriyning yer 
    yuzidagi zaxiralari dunyo xalqlarining energiyaga bo'lgan talabini bir necha ming yillar 
    davomida qondirib turish uchun yetarlidir. Kelajakda Atom Elektr Stansiyalar yetarli 
    darajada rivojlanadi va dunyo mamlakatlarining ummumiy energetik balansida 
    yetakchi o'rinni egallaydi. AES foydali ish koyfisenti80%dan yuqori, lekin atom elektr 
    stansiyalarining ishlatilishi bilan bog’liq quyidagi muammolar mavjud:
    1. Radiatsiya ta’sirida reaktor materiallarining tez ishdan chiqishi va radiaktiv 
    moddalarning tashqariga chiqib ketishi.
    2. Radiaktiv chiqindilarni saqlash muammosi.
    3. Yadro reaktorlarida mukammal xavsizlik tizimini yaratish qiyinligi.
    4. Hozirgi kunda juda ko’p ishlayotgan tez neytronlarda ishlovchi briderlarda ko’p 
    miqdorda plutoniy yig’ilishi va atom bombasi uchun asosiy xomashyo bo’lgan 
    plutonning yomon niyyatli kishilarning qo’liga tushish ehtimoli mavjudligi. 


    137 
    CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
    (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
    “YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(1)-SON 
    2022-YIL 28-FEVRAL 
    Gidro elektr stansiyalar(GES): Har qanday elektr stansiyasidan yagona ustunlik 
    jihati bor – Gidro elektr stansiyalar qayta tiklanuvchi manba bilan ishlaydi. Masalan, 
    issiqlik elektr stansiyalarining manbasi bir kun kelib tugashi mumkin. Lekin gidro 
    elektr stansiyalarda sarflanayotgan suv tabiiy ravishda har yili qayta to'planadi. 
    Gidrotexnik jihozlar suvni ma'lum bosimda jo'natib turadi. GESlar jahonda ishlab 
    chiqarilayotgan elektr energiyasining 63 foizini yetkazib beradi. Bu sohada Xitoy, 
    Kanada va Braziliya yetakchilikni ushlab turibdi. Eng asosiysi esa atrof-muhitga va 
    suvga ummuman zarar yetkazmaydi. Gidro elektir sitansiyalarning kamchiliklari 
    joylashgan joydagi muxitni (releftni) o’zgartirib yuboradi va yer osti suvlarini 
    ko’tarilishiga sabab bo’ladi. 
    Shamol elektir stansiyasi: Shamolning katta kuchi hisobiga ekologik toza elektr 
    energiya ishlab chiqarish hozirgi vaqtda katta ahamiyatga ega. Bizning 
    Respublikamizda Farg’ona viloyatining O’zbekiston tumanidagi Yaypan va Bekobod 
    shaharlari yaqinida shamol elektr stansiyalarini joylashtirish mumkin. Shamol 
    energiyasidan foydalanib elektr energiya ishlab chiqarishda Daniya mamlakatining 
    tajribasi ayniqsa, diqqatga sazovordir. Shamol energiyasini elektr energiyasiga 
    aylantiradigan asosiy mexanizm shamol turbinasi hisoblanadi. Ayni paytda an'anaviy, 
    lekin vaqtinchalik ikkinchi darajaga o'tib qolgan shamol energiyasini olish usullari 
    qayta tiklanmoqda. Shamol elektr stansiyasining asosiy kamchilikligi parraklaridan 
    chiqayotgan shovqinlar sabab axolini ichiga qurib bo’lmaydi. 
    Quyosh elektir stansiyasi - quyosh radiatsiyasi nurini yutib, uning energiyasini 
    issiqlik yoki elektr energiyasiga aylantiruvchi qurilmalar majmui. Agar qayta 
    tiklanuvchi energiya manbalarining texnikaviy salohiyatidan to’liq foydalanilsa, 
    atmosfera havosiga chiqariladigan 450 million tonnaga yaqin is gazining uglerod ikki 
    oksididan bartaraf qilinishiga sharoit yaratiladi. Hozirgi kunda foydalanib kelinayotgan 
    energiya manbalari asosan ko’mir, neft, tabiiy gaz, suv va boshqa tabiiy resurslar 
    hisobiga olinib, katta harajatlar hisobiga ishlab chiqariladi. Bundan tashqari qazib 
    olinadigan qazilma boyliklarning zahiralari chegaralangan bo’lib, uning miqdori yildan 
    yilga kamayib boradi. Eng yomon tomoni tabiiy resurslardan foydalanish jarayonida 
    atrof muhit ifloslanadi va katta miqdorda qayta ishlanmaydigan chiqindilar hosil 
    bo’ladi. Shu sababli tiklanadigan energiyadan foydalanishning afzalliklarini ayniqsa 
    quyosh energiyasidan unumli foydalana olish yo’llarini o’rganib chiqish, ularni 
    takomillashtirish va qulay optimal variantlarini hayotga tatbiq qilish shu kunning talabi 
    hisoblanadi. Quyosh issiqlik qozonlari faqat tabiiy gazni ishlatishni 60 foizgacha 
    kamaytiradi. Bu uskunalar asosan aholi, xususiy sektor va byudjet tashkilotlari 
    tomonidan foydalanish maqsadlarida ishlab chiqarilib keng qo’llaniladigan energiya 
    manbalariga nisbatan 50-70 foiz arzonga tushadi. Aniqlik kiritish uchun quyosh 
    energiyasida ishlaydigan fotoelektrik sistema - FES 100/12 modelining qisqacha 
    xarakteristikasi quyidagicha: - ish prinsipi - quyosh energiyasini to’g’ridan to’g’ri 


    138 
    CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
    (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
    “YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(1)-SON 
    2022-YIL 28-FEVRAL 
    elektr energiyasiga aylantirish va akkumulyator batareyasida to’plash, keyinchalik 
    avtonom iste'molchi orqali elektr uskunalari va boshqa elektr qurilmalarida 
    foydalanish; - to’rttagacha 11 vt.li lyuminisens lampalari, oq-qora tasvirli 16 sm.li 
    televizor va boshqa variantlarida rangli 25 sm.li televizor, radiopriemnik, magnitofon 
    va ultratovushli kir yuvish mashinalaridan, maxsus kichik kuchlanishda ishlaydigan 
    nasos agregatlarida ham foydalanish.Kelajakda qayta tiklanadigan energitikaning 
    rivojlantirish strategiyasi va maqsadlarini, shuningdek, rag’batlantirishning tegishli 
    mexanizmlarini ishlab chiqish O’zbekistonda iqtisodiyotning yangi tarmog’i, 
    avvalambor, qayta tiklanadigan energiya manbalarini umumiy salohiyatining qariyb 99 
    foizini tashkil etadigan quyosh energitikasini keng ko’lamda rivojlantirish 
    uchun,mamlakatimiz tabiatining mussafoligini taminlashga qulay asos yaratishi 
    mumkin.Quyosh elektr stansiyalrining asosiy kamchiliklari kata miqdorda joy talab 
    qilishi va uskunalarning xamisha toza turishi. 
    Xulosa qilib aytadigan bo’lsak xozirgi kunda ishlab chiqarilayotgan ekektr va 
    issiqlik energiyasining deyarli xammasi organik yoqilg’ilar yoqish yani gaz, neft, 
    ko’mir va shunga o’xshashlarni yoqish xisobiga olinmoqda. Ammo bu yer osti 
    boyliklari qayta tiklanmas bo’lib, ularning miqdori chegaralangan. Insoniyat esa yildan 
    yilga ko’payib bormoqda. Shu bois insoniyat oldida turgan kata muommolardan biri 
    yangi energiya manbalarini toppish. Bu ishlar ustida dunyo olimlari bosh 
    qotirishmoqda va ko’plab ijoyib natijalarga erishishmoqda. O’zbekistonda elektir 
    energiyasi hozirda asosan qayta tiklanmaydigan energiya manbalaridan olinadi bu 
    elektr energiyasini tannarxi qimmat bo’lishiga va tabiiy zaxiralarimizni tugashiga olib 
    keladi. Shuning uchun yangi kirib kelayotgan energiya manbalaridan ko’proq 
    foydalanishimi kerak. Bu yerning tabiiy zaxirasini kelajak avloqlarga ham qolishi 
    qolaversa elektr energiya tannarxi arzonlashishiga olib keladi. 

    Download 167,73 Kb.
      1   2




    Download 167,73 Kb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Yangi o’zbekistonning umidli yoshlari” 1(1)-son

    Download 167,73 Kb.
    Pdf ko'rish