|
Yyerga ishlov byerishdagi texnologik jarayonlar
|
| bet | 2/3 | | Sana | 11.10.2024 | | Hajmi | 2,03 Mb. | | #274443 |
Bog'liq YERGA ISHLOV BYERISH, HAYDASH USULLARI VA SIFATI2. Yyerga ishlov byerishdagi texnologik jarayonlar.
Yyerni ishlashda quyidagi texnologik jarayonlar amalga oshiriladi: yyer qatlamini ag‘dariladi, aralashtiriladi va yumshatiladi; begona o‘t ildizlari qirqiladi, tuproq zichlanadi, tekislanadi, egat va jo‘yak olinadi.
Yyer zaruriyatga qarab yuza haydov chuqurligida yumshatiladi. Haydalma qatlam tuprog‘ini aralashtirish natijasida tuproqdagi organik va minyeral o‘g‘itlar, mikroorganizmlar haydalma qatlamda bir tekis taqsimlanib, tuproq unumdorligini oshiradi. Tuproqni zichlash ya’ni mola bostirilganda kapillyar g‘ovakligi ortadi. Ekilgan urug‘larni pastki qatlamda namlik bilan ta’minlash yaxshi bo‘ladi. Sug‘oriladigan dehqonchilikda yerni tekislashning ekin ekish va uni parvarish qilish uchun ahamiyati katta,bunda sifatli ekish, sug‘orish, parvarish qilish uchun sharoit yaratiladi.
Yyer haydalganda ag‘darilayotgan qatlamlar 1350-1450 qiyalikda bir-biriga yonboshlasa, qatlam chala, qatlam 1800 ag‘darilsa to‘liq ag‘darilgan hisoblanadi.
Yyerni haydash sifati plug ag‘dargich(otval)larining shakliga bog‘liq. Ular vintsimon,ssilindrsimon, yarim vintsimon va madaniy bo‘ladi (1.10 -rasm).
Madaniy otvalli pluglar qatlamni yaxshi uvoqlaydi va ag‘daradi.
1870 yili Rudolьf Sakk yarim vintli vassilindrik otvalli pluglardan madaniy otvalli pulg yaratdi. Bu plugning asosiy korpusi oldiga kengligi asosiy korpusning 2/3 qismiga teng keladigan chimqirqar o‘rnatilgan.
Hozirgi vaqtda yer ko‘proq P-5-35M, PN-4-35 markali tirkama yoki osma pluglar bilan haydalmoqda. Keyingi yillarda chimqirqarning kengligini
27 sm gacha uzaytirilgan. PYA-3-35 markali ikki yarusli pluglardan foydalanilmoqda.
Hozirgi davrda shamol yeroziyasiga moyil yerlarni ag‘darmasdan, ang‘izlar saqlangan holda asosiy ishlov byerish usuli keng qo‘llanilmoqda.
г
в
б
а
|
1.10-rasm. a-slindrik otvalli; b-madaniy; v-yarim vintsimon; g-vintsimon.
|
Yyerni sifatli ishlash qo‘llanilayotgan qurolning tuzilishiga, ya’ni plug otvalining shakliga, ishchi organlarning turiga, agregatning yurish tezligiga va tuproqning texnologik xossalariga bog‘liq.
Tuproqning texnologik xususiyati uning ilashimliligi, yopishqoqligi va hajmiy og‘irligi bilan ifodalanadi. Bu xususiyat uning namligi, mexanik tarkibi, qattiqligi, donadorligi va boshqalar bilan belgilanadi. Yyerning sifatli ishlanishi dalaning o‘simlik qoldiqlari va begona o‘tlar bilan ifloslanganlik darajasiga ham bog‘liq.
1.11-rasm. Pluglarning turlari
1.12-rasm. PYA-3-30 ikki qavatli tirkamali plug
|
1.13-rasm. PD-4-45 ikki yarusli to‘rt korpusli osma plug, sho‘rlanmagan toshsiz yerlarni 40 sm gacha chukurlikda haydashga mo‘ljallangan
|
Syernam yyer haydalganda yaxshi maydalanmaydi, qatlami uvoqlanmaydi, quruq haydalganda esa katta-katta palaxsalar ko‘chadi, og‘ir va engil soz tuproqli yyerlar namligi to‘la nam sig‘imiga nisbatan 40-60% bo‘lganda haydalsa yaxshi uvoqlanadi. Tuproq namligi ortiq bo‘lsa u ishchi organlarga yopishib yyer sifatsiz haydaladi.
Yirik agregatlar mayda agregatlar birikishidan hosil bo‘ladi. Yirik agregatlardan tuproqda g‘ovakliklar o‘lchamiga ega bo‘ladi va g‘ovakliklar o‘lchami tuproq fizik xossasida muhim rol o‘ynaydi. Yirik g‘ovakliklar tez quriydi va nam muhiti davomida havo aylanishi uchun yaxshi hisoblanadi. Bu tuproqda kislorod etishmovchiligini oldini oladi. Aksincha bu juda ko‘p o‘simliklar uchun stress jarayon hisoblanib ba’zan ularning nobud bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Kislorod etishmovchiligi bundan tashqari zararkunandalar muammosini rivojlantiradi. Denitrifikatsiya tuproqda azot kamayishiga olib keladi va azot oksidini yaralishiga sabab bo‘ladi. Intensiv ishlov byerish va yeroziyalanishni yo‘qotadi. Yirik g‘ovakliklar kichik g‘ovakliklarga aylanadi. Og‘ir mexanik tarkibli va shag‘al tuproqlarda katta g‘ovakliklar bo‘ladi va shuning uchun yaxshi ishlov byerish uchun bog‘liqligi kamroq, yaxshi tarkibli unumdor zichlaydi va strukturasini buzadi. Boshqa muhim bir sababi agregatlar zichlashib yopishishiga, ochiq egatlarni g‘ildiraklar haydash mobaynida bosib yurishi. Bunday jarayonlar traktorlar harakati sababli vujudga keladi.
Asosan tuproqlar quriganda qattiq bo‘lib qoladi. Har xil turlari mavjud. Ammo yaxshi agregatlar o‘rtasida va zichlashgan tuproqda qattiqlik ko‘proq va tez vujudga keladi. Bu o‘simlik unib chiqishi ildiz cheklanib qolishi o‘simlik o‘sishini to‘xtatish kabi muammolarga sabab bo‘ladi. Bu muammolar tez-tez organik moddalar kam tuproqlarda tekshirib ko‘rib chiqildi. Ishlov byerishdan keyin agregatlar yo‘qolib ketdi va tuproq namga to‘yinganda yerib ketdi. Agar agregatlar mustahkam bo‘lsa tuproq yaxshi boshqarilishiga va organik moddalar me’yorida ekanligi natijasini byeradi. Ular yerimasdan yog‘ingarchilikka chidamli va yaxshi ishlov byerish jarayonini vujudga keltiradi. Tuproq quriganda zichlashgan ostki qatlam qattiq bo‘lib ildiz o‘sishi uchun qiyin bo‘lib qoladi. Qoplama ekinlar zichligini dastlabki mavsumda va kechki mavsumda joriy etish ishlov byerish va qattiq yyer uchun qulaydir. CHunki tuproq bu zichlikdan keyin yumshoq va ildiz o‘sishi uchun qulay bo‘lib qoladi. Solishtirilganda yozgi bir yillik misol uchun jo‘xori kech bahorgacha ildizi yaxshi rivojlanmaydi. Bu asosan tuproq quruq va qattiq bo‘lganda vujudga keladi.2
|
| |
