uchastkalarini bo`ylama qiyaliklarini xarakterlaydi. Bo`ylama
qiyalik avtomobil
yo`lining muhim transport sifat ko`rsatgichi hisoblanadi. Joyning tabiiy qiyaligi
ko`pchilik hollarda avtomobillar samarali ishlashi uchun ruxsat etilgan qiymatdan
oshib ketadi.
Bo`ylama qiyalik avtomobil yo`llarining transport sifatlarini tavsiflovchi
muhim ko`rsatkichlardan biri hisoblanadi. Yo`l bo`ylama qiyaligi yo`l toifalaridan
kelib chiqib quyidagicha belgilangan.
1-jadval
Hisobiy
tezlik,
km/soat
Bo`ylama
qiyalik, ‰
Rejadagi
egrining eng
kichik radiusi,
m
Vertikal egrining
radiuslari, m
botiq
qabariq
80
60
300
2000
5000
60
70
150
1500
2500
Yo`l o`qini o`tkazishda uchraydigan to`siqlar va ularni aylanib o`tish
Yo`l o`qini (trassani) joyida o`tkazish tamoyillari
shundan iboratki
avtomobil yo`llari ikki nuqta (punkt) orasida iloji boricha qisqa masofada
o`tkazilishi zarur. Chunki avtomobil yo`llarini qurish qiymati ancha yuqori bo`lib
yo`lning toifasiga qarab har bir kilometr yo`lning qurilish bahosi 60 mingdan, bir
necha million dollar, ba`zi bir holatlarda 10 mln. dollarga teng.
Ikki nuqta
orasidagi eng qisqa masofa bu havo yo`lini hosil qiluvchi to`g`ri chiziqdir. Yer
yuzasidagi turli xil baland pastliklar, tog`li, jarliklar, daryo va ko`llar, botqoqliklar,
qo`riqxona, aholi yashaydigan joylar yo`lning to`g`ri chiziq bo`ylab o`tkazishga
to`siq bo`ladi. Shuningdek, ayniqsa O`zbekiston sharoitida ekin ekiladigan
yerlarni yo`l qurilishiga ajratish qiyinligi sababli yo`l o`qini
iloji boricha ekin
ekishga yaramaydigan maydonlardan o`tkazish va ekin ekiladigan maydonlardan
o`tganda, ularni kichik bo`laklarga bo`lib yubormasdan, chegaralari bo`ylab
o`tkazish maqsadga muvofiq bo`ladi [29].
Transport harakati uchun shahar ko`cha-yo`llarining yaxshi ishlashi,
tabiatning ko`p qirralik xususiyatlariga, ya`ni ob-havo o`zgarishiga, suv ta`siriga,
yer manzarasiga va tuproq qatlamlarining qay tariqa joylashganligiga bog`liq.
Ulardan birortasini ta`sirini ajratish qiyin bo`lib, ular ko`pincha bog`liq
holda
ta`sir etadi. Shuning uchun loyihalovchi tabiatni o`zgartirishda, uning keyingi
oqibatlarini ham o`ylashi kerak. Masalan, sun`iy sug`orish yer osti zax suvlarini
ko`tarilishiga sabab bo`ladi.
Joy
relefidan kelib chiqib, yo`l o`q chizig`i yo`nalishi, bo`ylama qiyaligi
tanlanadi va botqoqlik hamda murakkab joy sharoitlarini aylanib o`tish
ta‟minlanadi. Joy relefiga bog`liq ravishda kichik ko`prik va quvurlarga
yig`iladigan suv miqdori aniqlaniladi. Joy relefidan
kelib chiqib qurilish
qiyinchiligi, er ishlari hajmi va avtomobil yo`lini qurish tan narxi aniqlaniladi.
Shahar ko`cha-yo`llarini loyihalashda joy qiyinchiligidan kelib chiqib ularni
5 ta darajaga bo`lish mumkin 11-jadval.
11-jadval
Joy qiyinchilik
darajasi
1
2
3
4
5
Manzarani
nomlanishi
Tekis-
liklar
yengil
tepaliklar
Tez
o`zgaruvchan
tepaliklar
Tog`simon
joylar
Tog`lar
Joy manzarasi qancha qiyinlashsa, bo`ylama qiyalik shuncha oshib borib,
yo`l ilon izi bo`lib uzayadi.
