‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

ularning texnik va texnologik param etrlari ham da konning kon- 
texnik yotish sharoitlariga b o g liq b o ‘ladi.
Yillik yuk aylanm asi katta (25 m ln t va un d an ham ko ‘p) va 
tashish masofasi uzoq (4 km va un dan h am ko ‘p) b o 'lg an
karyerlarda temiryo41 transportidan foydalanish maqsadga muvofiq 
h isoblanadi. T em iry o ‘1 tran sp o rti boshqa karyer tran sp o rti 
ko'rinishlariga nisbatan quyidagi afealliklaiga ega: energiya sarfining 
kamligi, h ar qanday tashish masofasida ham istalgan hajm dagi 
yuk aylanm asini tashish im koniyatiga ega ekanligi, avtom atik 
boshqarish tizim idan foydalanish m um kinligi, h ar qanday iqlim 
va kon-texnik sharoitlardagi konlarda ishonchli ishlashi, avtomobil 
va ko n v eyer tra n sp o rtig a n isb atan 1 t km yuk tash ish g a 
sarflanadigan xarajatlarni 4-6 barobar kam b o ‘lishi va hokazo. 
Biroq, boshqa transport vositalariga nisbatan tem iryo‘1 transporti 
katta burilish radiusi (100-200 m ), qazish fronti uzun bo'lishi 
(kamida 600 m ) va tem iryo‘1 ko ‘tarilish balandligini 40-60 %odan 
o sh m aslig in i ta la b e ta d i. Bu esa, o ‘z n a v b a tid a . k a ry e r 
o ‘lcham larini (uzunligi va kengligi) katta b o ‘lishi va kon-kapital 
ishlar hajm ining ko‘p bo'lishiga olib keladi.
Avtomobil transporti, asosan yuk aylanmasi kichikroq b o ‘lgan 
(15-20 m ln tonna/yil) karyerlarda qo ‘llaniladi. Tashish masofasi 
esa 4-5 km dan oshmasligi kerak.
Yuk ko‘tarish qobiliyati yuqori bo'lgan (75-180 tonna va undan 
ham ortiq) avtoag‘dargichlardan foydalanish tufayli yuk aylanmasi 
50-60 m ln ton n a/y il b o ‘lgan karyerlarda ham avtotransportdan 
foydalanish im k o n iy ati yaratilgan. A vtotransport te m iry o 41 
transportiga nisbatan qator afzalliklarga ega. Avtom obil yo‘li 
trassasining ko'tarilish balandligi temiryo'Iga nisbatan ancha katta 
(80-100%o) va trassa konstruksiyasi sodda, avtotransport har 
qanday o'zgarishlarga tez moslasha oladi va m anevrchan bo ‘ladi; 
kon-kapital ishlarini olib borish intensivligini ta ’minlaydi.
Tashish masofasining o'sishi natijasida avtotransport sam ara­
dorligi keskin kamayishi, avtotransport qo'llanishining iqlim iy 
sharoitiga bog'liqligi, yuk k o 'tarish qobiliyati katta b o ‘lgan 
avtoag'dargichlar narxining balandligi va ularni ekspluatatsiya
44

qilishda joriy xarajatlaming yuqori bo'lishi avtotransportning asosiy 
kamchiliklari hisoblanadi.
K aryerda yum shoq va yaxshi m aydalangan (bo'laklarning 
m aksim al o 'lch a m i 400 m m gacha bo'lgan) kon massasini ta- 
shishda lentali konveyrlardan keng foydalaniladi. Chunki konveyr 
transportining boshqa transport vositalariga nisbatan yuk tashish 
qiyaligi k atta (18-25° gacha) b o 'lish i. shuningdek. tashish 
jaray o n lari uzluksizligi, u la rn i to 'la m ex an izatsiyalash va 
av to m atlash tirish im k o n y ati m avjudligi konveyr tran sp o rti 
sam aradorligi yuqori ham da qo'llanish doirasi keng bo'lishini 
ta ’minlaydi.
Konveyr transporti yuk aylanm asi 2 m ln tonna/yil va tashish 
masofasi 4-6 km d an 10-15 km gacha b o 'lg an karyerlarda 
qo'llanganda yuqori samaradoriikka erishiladi. Hozirgi vaqtda qattiq 
(qoyasim on) kon jinslarini h am (b o 'lak lar o 'lch am i 1000 m m
gacha bo'lgan) tashishga m o'ljallangan maxsus kanveyerlar ishlab 
chiqarilm oqda. Bu esa konveyer transporti samaradorligi yanada 
yuqori bo'lishi va qo'llash doirasini kengayishiga im kon yaratadi.

Download 2,52 Mb.