Karyer avtom obil y o ‘llari. K aryerlarda avtotransportning
samaradorligi ko‘p jihatdan avtomobil yo‘llaiining sifati va holatiga
bog'liq bo‘ladi.
Karyer avtom obil yo'llari ekspluatatsiya
qilish sharoitlari
b o 'yich a statsionar va vaqtinchalik yo'llarga b o 'lin ad i. Kapital
transheyalar, yer yuzi va tutashtiruvchi berm alarda
ш щ muddat
ekspluatatsiya qilishga m o'ljallangan, usti qoplam ali va h ar ikki
tom onga harakatlanishni ta'm inlaydigan statsionar avtom obil
yo'llari Ь аф о etiladi. Vaqtinchalik (kayjoydagi va ag'danualardagi)
yo'llar ish fronti ortidan surilib boradi va ularda yo'l usti qoplamasi
bo'lmaydi.
Avtomobil transporti asosan yuk aylanmasi kichik (15-20 mln
t) va tashish masofasi 4-5 km gacha bo'lgan karyerlarda qo'llanadi.
Yuk ko'tarish q u w ati katta (75-180 to n na) bo'lgan avtoag'dar
gichlar barpo etilishi natijasida avtom obil
traasportini yillik yuk
aylanm asi 50-60 m ln t va undan ortiq b o 'lg an karyerlarda ham
qo'llash samarali bo'lishi ta'm inlangan. Hozirgi vaqtda avtomobil
transporti tem ir va rangli m etall karyerlarida keng qo'llaniladi.
Avtomobil transporti qo'llaniladigan karyerlarda kontakt liniyalari,
tem iryo'llar bo'lm asligi va yo'llarning qiyaligi katta (80-100 %),
burilish radiusi kichikligi (15-25 m) tufayli kon-kapital ishlar
hajm i nisbatan kam , karyemi qurish m uddati qisqa ham da aizon
bo'lishi ta'm inlanadi.
A vtoag'daigichlam ing qimmatligi, joriy xarajatlaming yuqori
bo'lishi natijasida 1 tonna yukni tashishga sarflangan xarajatlarni
tem iryo‘1 transportiga nisbatan k o 'p bo'lishi avtom obil tran s
portining asosiy kamchiligi hisoblanadi.
A vtoag'dargichlam ing harakatlanishi uchun karyerda statsio
nar va vaqtinchalik yo'llar quriladi. Statsionar avtoyo'llar kapital
transheyalar. yer yuzi va tutashtirm a berm alarda quriladi. Bu
avtoyo'llar
uzoq m uddat xizmat qiladi, shuning uch u n ular
maxsus y o 'l qoplam alari bilan qoplanadilar. Ikki yo'nalishli
avtoyo'llarning kengligi 14-15 m bo'ladi.
V aqtinchali avtoyo'llar p o g 'o n a ish m aydonida quriladi va
maxsus qoplama bilan qoplanmaydi. Pog'onaning ish fronti chizig'i
49
kon jinslarini qazib olish natijasida surilib borgan sari avtoyo‘llar
ham davriy ravishda ish fronti chizig‘i yaqiniga surilib boradi.
Konveyer transporti (lentali konveyerlar) yum shoq va yaxshi
maydalanadigan (bo‘laklar o ‘lcham i 400 m m gacha boNgan) kon
jinslarini tashishda q o ‘llanadi. Karyerlarda
ishlaydigan qazish
uskunalari unumdorligi ning diapazoni keng (15000 m3/soatgacha)
bo ‘lishi konveyerlardan har qanday yillik yuk aylanm alarida ham
foydalanish imkonini beradi. Yuk tashish jarayonining uzluksizligi
va 18°gacha qiyalikda amalga oshirilishi konveyer transportining
asosiy afzalligidir (13-rasm ). Yillik yuk aylanmasi 20-30 m ln t,
chuqurligi 150 m dan ko‘p va tashish masofasi 10-20 km b o ig a n
karyerlarda konveyer transportini qo'llash yuqori samaradorlikni
ta'minlaydi.
13-rasm.
L entali konveyer sxemasi: L entali konveyer - lenta (1),
g 'a ltak tay an c h (2), yuritish barabani (3), lentani taranglovchi qurilm a
(4) va yuklash uskunasi (5).
Lentali konveyerlarni keng qo‘llanishiga quyidagi omillar salbiy
ta'sir ko'rsatadi: konveyer lentalarining tez yemirilishi, tashiladigan
kon jinslari o'lcham lariga qo'yiladigan talablaming qat'iyligi, kon
jinslarining yuklash itsullari va boshqalar. Agar konveyer transporti
avtom obil va tem iryo‘1 transporti bilan birgalikda (aralash)
q o ila n ilsa, uning samaradorligi yanada yuqori bo'ladi. Hozirgi
vaqtda qoyasimon, bo‘laklarining o'lchami 1000 mm gacha bo'lgan
kon jinslarini tashishga m o'ljallangan maxsus konveyerlar ishlab
50
chiqarilm oqda. Bu konveyerlar lentali
konveyer transportini
q o ‘llanish doirasini yanada kengaylirishga im kon yaratadi.
