‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

taqqoslashda karyemi qurish va ckspluatatsiya qilishga sarflanadigan 
xarajatlari minimal b o ‘lgan variant optimal variant hisoblanadi.
Yuqorida keltirilgan ochish usullarini gorizontal, qiya va o ‘ta 
qiya konlam i ochiq usulda qazib olishda q o ilan ish in in g tip ik
sharoitlari quyidagilar.
G orizontal va yotiq (og‘ish burchagi (<100) konlam i qazib 
oluvchi karyerlarning chuqurligi kichik va plandagi o ‘lcham lari 
katta b o ‘lishi ularning o ‘ziga xos xususiyati hisoblanadi. Juda ko‘p 
hollarda bunday konlami qazib olishda qoplama jinslarning hammasi 
yoki ularning bir qismi (pastki gorizontlardagi qism i) qazishdan 
b o ‘shagan m aydonga ckskavatsiya qilinadi. B unday karyer 
m aydonlarini ochishda qoplam a jins pog'onalari transheyasiz, 
foydali qazilma yotqizig‘i esa kapital transheyalar yordamida. ya'ni 
ularning kombinatsiyasida ochiladi. Bunda karyer m aydoni bitta 
flanga joylashgan transheya, ikkita tlanga joylashgan transheya va 
markazga joylashgan transheya bilan tlanga joylashgan transheyalar 
yordamida ochilishi mumkin.
Karyer m aydonini um um iy kapital transheyalar bilan ochish 
usuli ham chuqurligi kichik. pog‘onalar 
s o n i 
k a m
( 2 - 3
p og‘ona), biroq yuk potogini tarqoq b o ‘lish z am rati b o ‘lm agan 
sharoitlarda q o ‘llanadi. K aryer m aydonini um um iy kapital 
transheyalar bilan ochish usuli chuqurligi katta. pog‘onalar 
soni ko‘p b o ig a n karyerlarda ham qollanadi. Biroq, bunda karyer 
maydonining yuqori qismi (2-3 pog‘ona) tashqi. pastki pog‘onalari 
esa ichki kapital transheyalar yordamida ochiladi.
Karyer m aydonini guruh kapital transheyalar tizim i bilan 
pog‘onalar soni 4 - 6 ta bo‘lganda qo‘llanadi. Bunda birinchi guruh 
transheyalari faqat qoplam a jins pog‘onalariga, ikkinchi guruh 
transheyalari esa foydali qazilma pog'onalariga xizmat qiladi. Bu 
esa, o ‘z navbatida, qoplama jins va foydali qazilma yuk potoklarini 
alohida-alohida (tarqoq) b o ‘lishini ta'm inlaydi.
Karyerlarda q o ila n a d ig an transport vositasiga ko ‘ra yarim 
transheyalar tupikli yoki petlyasimon trassa shakliga ega b o la d i.
K on lahimlarini o lish deganda lahim konturidagi jinslarni qazib 
olib, uni k o n tu rd an tashqariga tashlash tushuniladi. Qazib
67

olinadigan jinslarning fizik texnik xossalari tavsifi bo ‘yicha ularni 
massivdan ajratib olish mexanik. burg‘ilab - portlatish va boshqa 
usullarda amalga oshiriladi.
Lahim lar transport va tansportsiz usullarda o ‘tiladi. Transport 
usulida qazib olingan jinslar te m iry o i, avtom abil va konveyer 
transporti yordam ida uzoq masofalarga tashiladi. Qazib yuklash 
ishlari bir c h o ‘michli va k o ‘p ch o ‘miehli ekskavatorlar bilan 
yuqoriga yoki pastga yuklash asosida amalga oshiriladi. Lahim ni 
transportsiz o iish d a esa, mexanik bir cho‘m ichli ekskavator yoki 
draglaynning o ‘zi lahim kavjoyidan qazib olgan kon massasini 
lahim ning bir borti yoki h ar ikkala bortiga to*kib joylashtiradi. 
Lahim lam i transportsiz usulda o ‘tish iqtisodiy jihatdan maqsadga 
muvofiq hisoblanadi. C hunki bu usulda lahim kavjoydan qazib 
olingan jinslarni tashishga ketadigan xarajatlar b o lm a y d i. Biroq 
bu usulni qo‘llanish doirasi cheklangan bo lad i (faqat tashqi kapital 
transheyalar va karyer yuzi chegarasidan birinchi ishchi gorizontni 
ochilishigacha b o ig an ichki transheya qismini o lish d a qo ‘llanadi.

Download 2,52 Mb.