‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

M asalan, transport usuli, ya'ni qazib olingan kon jinsini 
transport vositasida ag‘darm aga tashish. transportsiz usul-qazib 
o lin g an k o n jin sin i tran sh ey an in g b ir yoki ikkala b ortiga 
joylashtirish (18-rasm ), aralash usul-qazib olingan kon jinsini 
bir qism ini transheya bortiga joy lash tirish , qolgan qism ini 
ag‘darmaga tashish.
Zamonaviy karyerlarda pog‘onalar soni 15 va undbo ‘lishi m um kin. Karyerning barcha gorizontlarini ochishni 
ta'm inlaydigan kapital transheyalar majmuyi kapital transheyalar 
tizimi deb ataladi.
Karyer maydonida joylanishi va o ‘zaro texnologik bog‘lanishi 
bo‘yicha kapital transheyalar tizimiga kiruvchi transheyalar alohida 
yakka. um um iy h am da guruh transheyalar ko ‘rinishida bo ‘lishi 
mumkin.
A lohida kapital transheyaning qurilish hajm i uning tarkibini 
tashkil etuvchi to ‘g ‘ri geometrik tanalar hajmlari yigNndisi orqali 
aniqlanadi. Karyer ishchi gorizontlarini kapital transheyalar bilan 
ochish karyer m aydonini ochishning asosiy usuli hisoblanadi. 
Ayrim hollardagina karyer maydoni gorizontlarini ochishda yerosti 
lahim lari yoki lahim larsiz (transheyasiz ochish) ochish usulla- 
ridan foydalaniladi.
Karyer m aydonini ochishning nazariy asoslarini yaratishda 
Moskva konchilik instituti professori E.F.Sheshkoning xizmatlari 
alohida ahamiyatga cgadir (XX asrning 40—50-yillari).
Keyinchalik, boshqa mualliflar professor E.F. Sheshko ishlab 
chiqqan karyer m aydonini ochishning nazariy asoslari bazasida 
o ‘zlarining karyer m aydonini ochish usullari tasnifini yaratgan. 
Ana shunday, akademik V.V. Rjevskiy tom onidan ishlab chiqilgan 
karyer maydonini ochish usullari tasnili 5-jadvalda keltirilgan.
Karyer maydonini ochish konlami ochiq usulda qazib olishning 
m urakkab m asalalaridan biri boNib, karyerning texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlari ushbu m asalani to ‘g ‘ri hal qilishga bogMiq boMadi. 
K aryer m aydonini ochish usulini tanlash muayyan kon-texnik 
sharoitda joylashgan foydali qazilmani ochiq usulda qazib oluvchi 
karyer m aydonini m um kin boMgan ochish usullarini o ‘zaro
64

taqqoslash asosida amalga oshiriladi. Bir necha ochish usullarini 
taqqoslashda karyemi qurish va ckspluatatsiya qilishga sarilanadigan 
xarajatlari minimal b o ig a n variant optimal variant liisoblanadi.
M akon bo ‘yicha y o i o ‘qi joylashish holatini belgilovchi clii- 
ziq kapital tran sh ey a trassasi deyiladi. K aryerning so‘nggi 
chegaralariga nisbatan joylashishi b o ‘yicha kapital transheyalar 
trassasi tashqi, ichki va aralash b o iish i m um kin.
5-jadvol
O chish usuli 
belgilari
O cliish usullari
O chiq kon 
lahm lari bilan 
(transheyalar 
bilan)
Y erosti lahm lari 
bilan
O chiq va 
yerosti lahim lari 
bilan 
(aralash usul)
K aryer m aydoni 
so ‘nggi 
chegarasiga 
nisbatan ochuvchi 
lahm ning 
joylashislii
T ashqi, ichki 
yoki aralash 
transheyalar 
bilan
T ashqi, ichki 
yoki aralash 
transheyalar 
bilan
T ashqi, ichki 
yoki aralash 
transheyalar 
bilan
Lahim lar 
turghinligi 
(ishlash m uddati)
Statsionar, 
yarim statsionar 
va vaqtincha 
(suriladigan)
S tatsionar
S tatsionar yoki 
statsionar va 
yarim statsionar 
lahm lar bilan
Qiya lahim lar
Qiya va o ‘ta 
qiya 
transheyalar 
bilan
Vertikal, qiya, 
o ‘ta qiya yoki 
gorizontal 
yerosti lahim lari 
bilan
V ertikal,qiya, 
o‘ta qiya va 
gorizontal 
lahm lar 
kom bm atsiyasi 
bilan
X izm at 
k o 'isatila d ig an
g o rizontlar soni
A lohida, guruh 
yoki um um iy 
transheyalar 
bilan
A lohida, g uruh 
yoki um um iy 
yerosti lahm lari 
bilan
A lohida, g uruh 
yoki um um iy 
lahm lar 
kom binatsiyasi 
bilan
P o g ‘onada 
transport 
vositasining 
harakatlanish 
tavsifi (p o to k yoki 
m okisbnon)
Yakka va 
juftlashgan 
lah m lar bilan
Yakka va 
juftlashgan 
lah m lar bilan
Yakka va 
juftlashgan 
lahm lar bilan
65

Trassa aralash joylashganda karyer yuqori gorizontlari tashqi, 
pastki gorizontlari esa ichki transheyalar orqali ochiladi. Xizmat 
qilish m uddati b o ‘yicha trassalar statsionar (karyer ishlam ay- 
digan bortiga joylashgan tashqi va ichki o ‘tilgan kapital transhe­
yalar trassasi) va vaqtinchali (siljuvchi syezdlar trassasi) trassa- 
laiga ajratiladi.
Kapital transheya trassasining vertikal tekislikdagi proyeksiyasi 
trassaning b o ‘ylam a profili deb ataladi. gorizontal tekislikdagi 
proyeksiyasi esa, trassa plani deyiladi.

Download 2,52 Mb.