9-§. Chizmalarda o‘lchamlar qo‘yish
Buyumlar ulam ing oich am lari bilan berilgan tasvirlar asosida yasala-
di. Shuning uchun konstm ktor chizmalami tuzishda tasvirlanayotgan
buyum va uning elementlari shaklini ulam ing oicham lari bilan birgalik-
da berishi kerak. Chizmalaming oicham larini to ‘g ‘ri qo‘yish va ayniqsa
ulami o ‘zaro b o g ia b borish katta ahamiyatga ega. Chunki o icham lar
noto‘g ‘ri qo‘yilgan b o is a , tayyorlangan buyum yaroqsiz b o iib chiqadi.
сх45°
m
■
l^ №
iu
■
ск45°
TemloffiK
baza
а)
Ъ)
2.28-shakl.
Chizmalarda oich am lar 0 ‘z DSt 2.307:2003 da belgilangan talab va
qoidalarga asosan qo'yiladi. Konstruktor ham, talabalar ham ana shu qoi-
dalami to‘la bilishlari va unga amal qilishlari kerak. M ashinasozlik chiz
malarida o'lcham bazasini tanlash bilan bog‘liq holda detal elementlari-
ga o ‘lcham qo‘yishning uch xil, y a ’ni zanjirsimon, koordinata va kombi-
natsiyalashgan usuli qo‘llaniladi:
1. Zanjirsimon usul (2.28-shakl, a). Detal elementlarining o'lcham i
xuddi bir zanjiming halqasi kabi ketma-ket qo'yiladi.
2. Koordinata usuli (2.28-shakl, b). Bunda detal elementlarini xarak-
terlovchi holatining o'lcham lari, shu detaining biror sirtiga, y a’ni tanlan-
gan bazaga nisbatan koordinata usulida qo'yiladi.
3. Kombinatsiyalashgan usul (2.29-shakl). Bu usulda detal chizmasi
da o'lcham qo‘yishda zanjirsimon usul bilan koordinata usuli birga
qo'shib olib boriladi.
Detaining ayrim elementlarini zarur b o ig a n aniqlikda tayyorlashga
qarab o'lcham qo'yishning yuqorida ko'rsatilgan usullaridan biri tanla-
nadi. Chizmalarda yuqorida ko'rsatilganidek, kombinatsiyalashgan usul
bilan o'lcham qo'yish m a’qulroq.
Chizmalarda o'lcham lar o'lcham chiziqlari va o'lcham sonlari orqali
ko'rsatiladi. O'lcham chiziqlari uchlariga strelkalar qo'yiladi. Strelka ele
mentlarining o'lcham lari chizmada qabul qilingan kontur chiziqning
yo'g'onligiga qarab aniqlanadi va ular bir formadagi barcha o'lcham
chiziqlari uchun bir xil bo'lishi lozim.
54
|
