2
.1
6
-s
h
a
k
l.
47
2.5-jadval
Shriftlarning
В
turi
(d=\l\f)h)
S h riftn in g
p a ra m e trla ri
B e l
gisi
0 ‘lc h a m la r
n isb a ti
S h riftn in g o ‘lc h am i, m m
2,5
3,5
5
7
10
14
20
B osh h arflar
v a raq a m lar-
n in g b a la n d
ligi
h
10/10 h
10 d
2,5
3,5
5
7
10
14
20
Y o zm a h arfla r
b ala n d lig i
h,
7 /1 0 A
I d
0,18
2,5
3,5
5
7
10
14
H arflar, ra
q am lar v a
b e lg ila r o r a
sid a g i m a so fa
a
2 /1 0 /?
2 d
0,5
0,7
1,0
1,4
2,0
2,8
4
Q a to rla r q a
d am i, k a m id a
b
17/10 h
17 d
6,0
8,5
12,0
17,0
24,0
34,0
S o ‘z la r va
s o n la r o ra s i
d ag i m a so fa ,
k a m id a
e
6 /1 0 h
6 d
1,1
1,5
2,1
3,0
4,2
6,0
8,4
H a r f v a ra q a m
ch iz iq la rin in g
y o ‘g ‘o n lig i
d
l / 1 0 /г
1 d
0,25
0,35 0,5
0,7
1,0
1,4
2,0
Shriftlar A va В turlarga bo ‘lingan bo‘lib, asosan, В turidan foydalaniladi.
Shriftning В turida harf va raqam chiziqlarining yo ‘g ‘onligi d ulaming
balandligi h ning 1/10 qismiga teng qilib olinadi. 2.5-jadvalda shriftning
В turida oMchamlar to ‘g ‘risida m a’lumotlar keltirilgan. Ushbu m a’
lumotlar asosida harf va raqamlami yozish 2.17-shaklda ko'rsatilgan.
Eslatma: Bitta chizmaga tegishli bo'lgan so‘z va jumlalarda barcha
yozuvlam ing chiziq yo‘g ‘onligi bir xil bo'lishi lozim.
2.15-shakldagi yunon alifbosi harflarining nomi quyidagicha: 1 - al-
fa, 2 - betta, 3 - gamma, 4 - delta, 5 - epsilon, 6 - dzeta, 7 - eta, 8 - teta,
9 - yota, 10 - kappa, 11 - lambda, 12 - myu, 13 - nyu, 14 - ksi, 15 -
48
omikron, 16 - pi, 17 - ro, 18 - sigma, 19 - tau, 20 - psilon, 21 - fi, 22 -
ksi, 23 - psi, 24 - omega.
2.16-shaklda (qiyalatib yozilgan shriftning В tipdagi) belgilarning
yozilishi ko'rsatilgan. Ulaming nomi quyidagicha: 1 - nuqta, 2 - ikki
nuqta, 3 - vergul, 4 - nuqta vergul, 5 - undov beglisi, 6 - so'roq belgisi,
7 - qo‘shtirnoq, 8 - cheksizlik, 9 - kvadrat va yumaloq qovuslar, 10 -
tenglik belgisi, 11 - yaxlitlangandan keyingi miqdor, mos keladi (mos-
lik), 12 - asimptota tengligi, 13 - asimtotik teng, 14 - taxminan teng, 15 -
kichik, 16 - katta, 17 - kichik yoki teng, 18 - katta yoki teng, 19 - plus,
20 - minus, 21 - plus - minus, 22 va 23 - ko‘paytirish, 24 - bo'lish, 25 -
foiz, 26 - gradus, 27 - minut, 28 - sekund, 29 - parallel, 30 - perpendi
kular, 31 - burchak, 32 - qiyalik, 33 - konuslik, 34 - kvadrat, 35 - yoy,
36 - diametr, 37 - kasr chizig‘i, 38 - nomer, 39 - dan -gacha, 40 -
o ‘xshash belgisi, 41 - yulduzcha.
H arf va raqamlaming eni ko‘pi bilan shrift o ich a m i h ga nisbatan
h,=7/10 yoki shrift chizig‘i y o ‘g ‘onligi d ga nisbatan h ,= ld ga teng qiy-
matlarda olinadi.
Rus alifbosidagi bosh harflardan А, Ж, M, Ы va Ю harflarining eni
I d ga, Ф, Ш va Щ harflarining eni 8d ga teng qilib olinadi. Qolgan harf
lar va raqamlaming (ld an boshqa) eni I d ga teng bo‘ladi. Kichik yozma
harflardan м, ы va ю larning eni 6d ga, ж ning eni I d ga va т, ф, ш va щ
harflarning eni 8d ga teng bo ‘ladi. Qolgan harflaming eni esa 5d ga
tengdir (2.18- shakl).
Harflar va raqamlaming qatorlar asos chizig‘iga nisbatan 75° burchak
ostida qiyalatib yozilishi 2.1 7 -shaklda ko ‘rsatildi.
Й, Ё, У harflarining ustki belgilari Д, Ц, Щ, К- X harflarining pasti va
4 raqamining yon tomonidagi elementlari qatorlar va harflar oralaridagi
masofalar hisobiga yoziladi.
Ayrim harflar ketma-ket kelganda (masalan, Г va А, Г va Д, A va A, T
va
JI,
T va A va hokazo) ular orasidagi masofa kattalashib, so‘zdagi harf
lar ajralib qolgandek ko ‘rinadi. Shuning uchun bu oraliqlar kamaytirilib,
harf chizig'i y o ‘g ‘onligiga teng qilib olinadi.
Agar bir so‘zda bosh va kichik harflar mavjud bo‘lsa, ulam ing eni bir
xil qilib yoziladi. H arf va raqamlaming yozilish usulini o ‘rganish
masalasida, tanlab olingan shriftning balandligi bo‘yicha asosiy
oMchamlaming o ‘zaro nisbatini saqlagan holda, to ‘r chizib, ularning
49
o ‘mi belgilab chiqiladi. So‘ngra harf va raqamlar qo‘lda yoki chizma as-
boblari yordamida qalamda ingichka chiziq bilan yozib chiqiladi. 7, 10,
14 o'lcham li shriftlaming yozuvlari to'm toq uchli qalamda, kichik
o ‘lchamli shriftlaming yozuvlari esa o ‘tkir qilib chiqarilgan qalamda us-
tidan yurgizib chiqiladi. H arf va raqamlar yozilishlarining o ‘xshashligiga
qarab, ulami bir nechta guruhga bo‘lish mumkin. Bosh harflar va raqam
lar uch gurahga bo ‘linadi. Birinchi gumhga Г, Д, И, Й, JI, M, П, T, X, Ц,
Ш, Щ harflari va 1, 7 raqamlari kiritiladi. Ulami yozishda oraliq maso-
falari h ga teng ikkita chiziq o'tkaziladi. 2-guruh Б, В, E, H, P, У, Ч, b,
Ы, Ъ, Я harflarini va 4 raqamini yozishda ulaming o'rta elementlarini
yozish uchun gorizontal ikki chiziq o'rtasidan bitta chiziqcha o ‘tkaziladi.
Uchunchi guruh A, 3, С, Ф, Э, Ю, Ж, К harflarini va 2, 3, 5, 6, 8, 9
raqamlarini yozishda yuqori va pastki chiziqlardan 2/7h ga teng masofa-
da ikkita gorizontal chiziq o'tkaziladi. Bu chiziqlar harf va raqamlaming
yumaloq qismlarini chegaralaydi. Kirill alifbosining kichik harflari ikki
gum hga bo'linadi. 2.17-shaklda ikkala guruhdagi harflaming uchta va
to‘rtta gorizontal chiziqlar o'tkazib yozilishi ko'rsatilgan. Shriftni yozish
uchun A4 format ramka chizig'ining hamma tomonlaridan 20-25 mm
masofada to 'g 'ri chiziqlar o'tkazib, uni yozish uchun m o'ljallangan joy
chegaralab olinadi. Agar shriftning o'lcham i listning yuqori qismiga
yozilsa, yuqori ramka chizig'idan 10-15 mm oraliqda joy qoldirib, shrift
o'lcham i yoziladi, so'ngra yana 10-20 mm oraliqda joy qoldirib, shrift
yozishga kirishiladi.
Shrift, harf va raqamlaming konstruksiyasi va yozilishi o'zlash-
tirilgandan so'ng yozuvlami to 'r chizmasdan, qo'lda harf va raqamlar
qiyaligini hamda o'lcham lar nisbatini standartga rioya qilgan holda ba
jarish lozim. Bunda faqat yordamchi gorizontal chiziqlarni o'tkazish
mumkin.
H arf va raqamlaming konstmksiyalarini va ulaming yozilish usullari-
ni o'rganish maqsadida tanlab olingan shriftning balandligi bo'yicha
(2.18-shakl) asosiy o'lcham lam ing o'zaro nisbatini saqlagan holda, to 'r
chizib, ulam ing o 'm i belgilab chiqiladi.
Lotin alifbosini yozishda ms alifbosini yozishdagi o'xshashlikdan
foydalanish tavsiya etiladi.
50
0 ‘z DSt 2.306:2003 ga muvofiq barcha sanoat, qurilish tarmoqlari,
konstruktorlik bo‘limlari chizmalarida materiallaming kesimlarda va
bino fasadlarida shartli grafik tasviri belgilangan. Bu shartli belgilash
kesimlar va qirqimlarda buyumlaming kesuvchi tekislikka tegib turgan
kesim yuzlarini shtrixlashdan iborat. Shtirixlash, y a ’ni kesim yuzlarini
soddalashtirib, buyumlaming qanday materiallardan yasalganligi k o 'r
satiladi. Kesim yuzalarida materiallaming grafik belgilari - shtrixlanishi
2.20-shaklda ko‘rsatilganidek bo ‘lishi lozim.
Qiya holatdagi o'zaro parallel shtrixlash chiziqlari chizma ramkasi
chiziqlariga 45° burchak ostida chiziladi (2.21 - shakl).
Agar shtirixlash chiziqlari y o ‘nalishi kontur yoki o ‘q chiziqlari
yo‘nalishiga to‘g ‘ri kelib qolsa, shtrixlash 30° yoki 60° burchak ostida
bajariladi (2.2.2-shakl).
|
