Z. R. Babayeva Sirdaryo viloyati Guliston shahridagi 11-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabining matematika fani oʻqituvchisi

141
11*.
ABC
uchburchakda: a)
BC
= 9, 
AC
= 8,
AB
= 7; b) 
BC
= 9, 
AC
= 8; 
AB
 
= 8
; 
c) 
BC
=9, 
AC
= 9, 
AB
= 8 bo‘lsa, uning eng katta va eng 
kichik burchaklarini aniqlang.
12
. Agar a) 
∠
A
= 25°, 
∠
B
 
= 100°; b) 
∠
A
=40°,
∠
B
= 100°; c) 
∠
A
= 60°, 
∠
B
= 60° bo‘lsa, 
ABC
uchburchak tomonlarini o‘zaro taqqoslang.
13.
Uchburchakning istalgan tomoni uning 
qolgan ikkita tomoni ayirmasidan katta bo‘lishini 
isbotlang.
14.
Teng yonli uchburchakning perimetri 25 
cm
, bir tomoni ikkinchi tomonidan 4
 cm
ortiq 
va tashqi burchaklaridan biri o‘tkir bo‘lsa, 
uchburchakning tomonlarini toping.
15.*
Uzunliklari 2, 3, 4, 5 va 6 ga teng kesmalardan 
nechta turli uchburchak yasash mumkin?
16.
Tekislikdagi uchta 
A, B, C
nuqtalar uchun 
AB+BC ≥ AC
tengsizlik bajarilsa,
AB, BC
va 
AC
kesmalar qanday geometrik shaklni 
ifodalaydi?
17.* 
Uchburchak medianasi uchburchakning 
yarim perimetridan (perimetrining yarmidan) 
kichik ekanini isbotlang.
18.
 
ABC
uchburchakda 
AB
= 12 
cm
, 
BC
= 10 
cm
, 
CA
= 7 
cm
bo‘lsa, uchburchakning eng katta 
va eng kichik burchaklarini toping.
19.
 
Teng yonli uchburchakning uchidagi burchagi 
62° bo‘lsa, uning qaysi tomoni katta bo‘ladi? 
58° bo‘lsa-chi?
20.
ABC
uchburchakda: a) 
∠
A
>
∠
B
>
∠
C
;
b) 
∠
A
=
∠
B
<
∠
C
bo‘lsa, uchburchak tomonlarini 
taqqoslang
.
21.
Teng tomonli uchburchakning ikkita bissektrisasi kesishganda hosil bo‘ladigan 
burchaklarni toping.
22*. 
ABC
uchburchakda 
AB
>
BC
 
va 
∠
A
=
60
°
bo‘lsa, 
B
burchak qanday qiymatlar qabul 
qilishi mumkin?
23.*
Uchburchakning 
α, β
va 
γ
burchaklari uchun 
α<β+γ, β<α+γ, γ<α+β
munosabatlar 
o‘rinli bo‘lsa, bu qanday uchburchak bo‘ladi?
24.* 
7-rasmdan eng katta va eng kichik kesmalarni ko‘rsating. Javobingizni izohlang.
25.
8-rasmdagi uchburchakning eng kichik tomonini toping.
26.
Bunday uchburchaklar mavjudmi? Masalaning berilishi to‘g‘rimi (
9-rasm
)? 
27.
Perimetri 20 
cm
, bir tomoni ikkinchi tomonidan 2 
cm
uzun, uchinchi tomonidan esa
4 
cm
qisqa uchburchak mavjudmi?
7
A
B
C
D
64°
50°
50°
84°
9
a
b
c
a
 : 
b
 : 
c
 
= 1 : 2 : 3
a)
x
x
2
x
2
a
a
a
b)
8
A
B
C
55
0
64
0
61
0

142
22
4
AMALIY MASHQ VA TATBIQ. BILIMINGIZNI SINAB 
KO‘RING
22.1. Amaliy mashq va tatbiq 
1. 
Odam uchburchak shaklidagi maydon bo‘ylab hara
-
katlanib, dastlab turgan joyiga qaytib kelsa, u jami 
necha gradusga burilgan bo‘ladi? Agar kvadrat 
shaklidagi maydon bo‘ylab harakatlansa-chi? 
2.
1-rasmda suv tegirmoni tasvirlangan. Tegirmonning 
bir qismi 
ABC
uchburchak shaklida bo‘lib, unda 
∠
A=
30°
,
AB=AC. 
∠
B 
va
 
∠
C
 
ni toping. 
3. 
Sim bo‘lagi uzunligi butun santimetrlarda o‘l chanadi. 
Undan uchburchak yasalmoqda. Uchbur chakning 
bir tomoni 1 cm, ikkinchi tomoni 10 cm. Uchbur-
chakning uchinchi tomoni uzunligi qancha bo‘ladi?
4. 
Qog‘ozga burchak chizildi va uning uchi yirtib 
tashlandi. Bu burchakning bissektrisasini yasay 
olasizmi?
5. 
Varaqni buklash orqali parallel to‘g‘ri chiziqlarni hosil 
qilish mumkinmi?
6.
2-rasmda tasvirlangan “Stop” yo‘l belgisi shakli 
tomonlari teng bo‘lgan sakkizburchak ko‘rinishida. 
Uning ichki va tashqi burchaklari yig‘indisini toping.
7.
3-rasmda tasvirlangan avtomobil g‘ildiragi bitta 
sektorining gradus o‘lchovini toping.
8.
Uzunlik o‘lchov asbobi – yig‘ma metr 
(4-rasm)
yordamida qanday uchburchaklarni yasay olasiz?
9.
Bu bobda o‘zlashtirgan bilimlaringiz asosida 
5-rasmda tasvirlangan daraxt, ko‘l va jarliklarning 
bevosita o‘lchab bo‘lmaydigan o‘lchamlari uzunli
-
gini aniqlash algoritmini tuzing va asoslang.
10.
To‘g‘ri burchakli uchburchaklar tengligi alomatidan 
foydalanib, 6-rasmda tasvirlangan daryoning keng
-
ligini aniqlash uchun bajarilgan yasash ishlarini 
sharhlang va daryoning kengligini topish usulini 
bayon qiling.
11.
Quruvchilar to‘g‘ri chiziqli tonnelni bir vaqtda 
tog‘ning ikki tomonidan boshlab o‘yib kelmoqda 
(7-rasm)
. O‘lchashlar 
∠
A
1
= 50°10’, 
∠
B
1
= 48°20’ 
va 
∠
C
 
= 80°5’ ekanini ko‘rsatayotgan bo‘lsa, qu
-
ruvchilar to‘g‘ri yo‘nalishni tanlaganmi?
Qiziqarli geometriya
1
. 8-rasmda tasvirlangan ikki tomonli, ya’ni har ikki 
1
2
3

143
21 bet
B
C
E
F
D
H
G
A
b)
c)
d)
A
A
1
B
1
B
A
B
B
1
A
1
C
C
C
C
A
B
C
A
B
C
a)
45
A
B
C
A
B
C
90
30
A
A
1
B B
1
C
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
21 bet
B
C
E
F
D
H
G
A
b)
c)
d)
A
A
1
B
1
B
A
B
B
1
A
1
C
C
C
C
A
B
C
A
B
C
a)
45
A
B
C
A
B
C
90
30
A
A
1
B B
1
C
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
B
C
E
F
D
H
G
A
6
b)
A
A
1
B
1
B
C
C
C
A
B
B
1
A
1
C
a)
45
C
d)
A
B
C
90
30
A
B
C
c)
A
B
C
A
B
C
7
B
C
E
F
D
H
G
A
6
b)
A
A
1
B
1
B
C
C
C
A
B
B
1
A
1
C
a)
45
d)
A
B
C
90
30
A
B
C
d)
A
B
C
90
30
A
B
C
c)
A
B
C
A
B
C
6
a)
b)
8
tomonidan foydalanib to‘g‘ri chiziq chizish 
mumkin bo‘lgan odatdagi o‘quv chizg‘ichi
-
dan foydalanib:
a) berilgan burchakni teng ikkiga bo‘ling;
b) berilgan kesmani teng ikkiga bo‘ling; 
c) berilgan burchakdan ikki marta katta bur
-
chakni yasang; 
d) berilgan kesmadan ikki marta uzun kes
-
mani yasang; 
e) to‘g‘ri chiziqning nuqtasiga perpendikulyar 
tushiring; 
f) berilgan to‘g‘ri chiziqqa parallel va berilgan 
nuqtadan o‘tuvchi to‘g‘ri chiziqni chizing; 
g) berilgan nuqtadan berilgan to‘g‘ri chiziqqa 
perpendikulyar tushiring. 
2. 
Kvadratni faqat: 
a) bitta tomoni; 
b) diagonali; 
c) ikki qarama-qarshi tomonlari o‘rtalari; 
d) ikki qo‘shni tomonlari o‘rtalari; 
e) bitta tomoni va markazi; 
f) markazi va bitta tomonida berilgan ikkita 
nuqtasiga ko‘ra qanday tiklash mumkin?
B
C
E
F
D
H
G
A
6
b)
A
A
1
B
1
B
C
C
C
A
B
B
1
A
1
C
a)
45
d)
A
B
C
90
30
A
B
C
d)
A
B
C
90
30
A
B
C
c)
A
B
C
A
B
C
B
C
E
F
D
H
G
A
6
b)
A
A
1
B
1
B
C
C
C
A
B
B
1
A
1
C
a)
45
d)
A
B
C
90
30
A
B
C
d)
A
B
C
90
30
A
B
C
c)
A
B
C
A
B
C
B
C
E
F
D
H
G
A
6
b)
A
A
1
B
1
B
C
C
C
A
B
B
1
A
1
C
a)
45
d)
A
B
C
90
30
A
B
C
d)
A
B
C
90
30
A
B
C
c)
A
B
C
A
B
C
5
c)
c)
45
45
⁰⁰
45⁰
45⁰

144
1. Jumlada bo‘sh qoldirilgan joylarni mantiqan to‘g‘ri so‘zlar bilan 
to‘ldiring.
1.
Uchburchakning ichki burchagiga ...... “uchburchakning tashqi burchagi” deb ataladi.
2.
Uchburchak ...... 180° ga teng.
3.
Ikkita burchagining yig‘indisi 90° ga teng bo‘lgan uchburchak ...... bo‘ladi.
4.
Uchburchakning tashqi burchagi unga qo‘shni bo‘lmagan ...... ga teng.
5.
Agar uchburchakning bir burchagi o‘tmas bo‘lsa, qolgan ikkita ...... .
6.
To‘g‘ri burchakli uchburchakning burchaklari ...... bo‘la olmaydi.
7.
Uchburchakning har bir tomoni qolgan tomonlar yig‘indisidan ...... .
8.
Ikkita to‘g‘ri burchakli uchburchakning gipotenuzasi va ...... teng bo‘lsa, bu uchburchaklar 
teng bo‘ladi.
9.
To‘g‘ri burchakli uchburchakning katetlari teng bo‘lsa, u ...... bo‘ladi.
10.
To‘g‘ri burchakli uchburchakning gipotenuzasiga tushirilgan ...... shu gipotenuzaning 
yarmiga teng.
11.
To‘g‘ri burchakli uchburchakning kateti ...... bo‘lsa, u 30° li burchak qarshisida yotadi.
12.
Burchak tomonlaridan teng masofada uzoqlashgan nuqta shu burchakning ......yotadi.
2. Quyida keltirilgan jumlalarda xato bo‘lsa, uni toping va tuzating.
1.
To‘g‘ri burchakli uchburchaklarning gipotenuzasi va bittadan burchagi mos ravishda teng 
bo‘lsa, bu uchburchaklar teng bo‘ladi.
2.
Uchburchakning ichki va tashqi burchaklari yig‘indisi 180° ga teng.
3.
Uchburchakning tashqi burchagi ikkita ichki burchaklari yig‘indisiga teng.
4.
Uchburchakning katta tomoni qarshisida kichik burchak, katta burchagi qarshisida kichik 
tomon yotadi.
5.
Uchburchakning har bir tomoni qolgan tomonlari ayirmasidan kichik.
6.
To‘g‘ri burchakli uchburchakning faqat bitta balandligi bor.
7.
To‘g‘ri burchakli uchburchakning kateti gipotenuzaning yarmiga teng.
8.
To‘g‘ri burchakli uchburchakning balandligi gipotenuzaning yarmiga teng.
9.
To‘g‘ri burchakli uchburchaklarning gipotenuzalari teng bo‘lsa, bu uchburchaklar teng 
bo‘ladi.

Download 53,35 Mb.