49-50
QMBKICH-21
GRUX
TALABASI
XADJIDADAYEV AZAMAT
Mavzu: Gruntlarning qatlami
bo'ylab zo'riqishini aniqlash
Reja:
1.
Zamin va poydevorlar barpo etishdagi nuqsonlar.
2.
Gruntlar mexanikasi tarixiga oid ma’lumotlar.
3.
Gruntlar haqida asosiy m a’lumotlar.
19.09.2023
19.09.2023
1. Yuqorida
ta’kidlanganidek, bino va inshootlaming mustahkamligi va turg‘unligini
ta'minlashga oid masalalar zamin gruntlarining mustahkamlik va
Uirgiinlik darajasi bilan uzviy bogiiq. Shuningdek. poydevor
qurilmalarini to‘g ‘ri tanlash va ulami tiklash jarayonida yuz beradigan
o ‘zgarishlar ta’sirini o ‘rganish ham ahamiyatlidir. Bunday yechimlaming
murakkablik darajasi tabiatda uchraydigan gruntlaming turli-tumanligi va
bir-biridan tubdan farqlanuvchi hossalariga bogiiq. Har qanday zamin
grunti o‘ziga xos murakkab jism boiib, bu murakkablik grunt
zarralarining zichlik va namlik ko‘rsatkichlarini o‘zgaruvchanligi bilan
ortib boradi. Bunday masalalami to ‘g ‘ri yechishning birdan
-
bir yo‘li
qurilish maydonida mukammal ravishda muhandis-geologik va
gidrigeologik izlanishlar olib borish, inshoot og‘irligi ta’siridan zamin
gruntlarida yuz beruvchi fizik va raexanik xususiyatlaming o ’zgarishi,
shuningdek, turli boshqa ta’sirlarni batafsil o'rganish natijasida mulohaza
yuritishdir.
19.09.2023
Shimoliy Afrikadagi
Tunis shahrida yuz bergan tegirmon binosining
zararlanish hodisasini keltirish maqsadga
muvofiqdir (2-
rasm). Mazkur binoni serg‘ovak
qumda barpo etilganligi, uning temir-beton
qurilmali yaxlit poydevori nihoyatda oz
miqdorli (0,04 Mpa) bosim ta’sirida bo'lganligi
qayd etilgan. Shunday bo‘lishiga qaramay,
zamin gmntlarining mustahkamligi va turg'un-
ligining buzilishi natijasida yuzaga kelgan holat
rasmdan yaqqol ko'rirub turibdi. 1957 yilning
oktyabr oyida qurilgan osma ko‘prikda yuz
bergan halokat o‘z vaqtida ko‘p shov
-shuvlarga
sabab bo‘lgan. Bu ko'prikni 1942 yilda Kanada
Alyaska avtomobil yo'lim bog'lash
maqsadida amerikalik muhandislar barpo etgan
edilar.
19.09.2023
2. Zamin va
poydevorlar barpo etish taiixi qadim zamonlarga borib
taqaladi.
Eramizdan bir necha ming villar avval Yunoniston, Arabiston,
Chin
(Xitoy), Rum, Hindiston, Turón (O lla Osiyo) va shunga
o'xshash taraqqiy
etgan mamlakatlarda zaminga yuqori
miqdorli yuk uzatuvchi yirik hashamatli
binolar barpo etilgan. Misol tariqasida Nil
daryosi sohilida bundan 4,5 ming yil avval
qurilgan, oglrligi 6 mln. tonnadan ziyod,
zaminga 120 N/m2 bosim uzatuvchi Xeops
(Hufu) piramidasini keltirish mumkin.
Qadimiy Y unoniston muhandislari
noyob inshootlar barpo etish uchun yaxlit
qoya gmntlami izlaganliklari haqida
eramizdan avval Vitruviy ismli bunyodkor
o'zining „Me’morchilik haqida" risolasida
yozib qoldirgan.
19.09.2023
O'tgan asming yigirmanchi yillari boshida keng miqyosda
rejalashtirilgan yirik quiilishlami amalga oshirish maqsadida zamin va
poydevorlarga oid tadqiqot ishlarini rivojlantirish
yo’lga qo’yildi
.
Ulaming natijalari umumlashtirilishi oqibatida mustaqil fan shakllanib
bordi. Bu ishni amalga oshirishda mazkur sohaning ayrim tarmoqlari
bo'yicha ish olib borgan muhandis-olimlaming hizmati kattadir. Ular
orasida elastik va sochiluvchan jismlar nazanyasini zaminlarni hisoblashga
tatbiq etgan
N. P. Puzirevskiy (1923 y.). suvga
to‘yingan
gruntlar
nazariyasining muallifi N. M. Gersevanovlaming xizmati alohida diqqatga
sazovor. N. M. Gersevanovning
“Динамика
грунтовой
массы"
kitobi
(1931-1947 yy.) hozirgacha o
‘z
qadrini
yo‘qotmagan
.
Gruntlar va zaminlarga oid tadqiqot ishlari, ayniqsa, N. N. Maslov,
N. A. Sitovich, V. A. Florin, V. V. Sokolovskiy, M.N.Goldshteyn,
М
. I.
Gorbunov-Pasadov, Y. K. Yegorov, O.A.Savinov, P.L.Ivanov,
A.A.Mustafoyev, A.P.Sinitsin, va b. tomonidan har tomonlama
rivojlantirildi.
Agar tarixga chuquiToq nazar tashlasak, zamin va poydevorlarga oid
ilm yuqorida zikr etilganlardan oldinroq Turkistonda rivojlanganligining
guvohi boiam iz.
Mustahkam va nihoyatda oddiy zamin barpo etish va unda
o‘ta
murakkab qurilmali inshoot yaratish, ayniqsa, sohibqiron Amir Temur
davriga xosdir (Oq saroy, Bibixonim madrasalari va 6 .). U davrda
yaratilgan bino va inshootlar zamini
o‘zining
pishiqligi va har qanday
tashqi
ta’siriga
chidamliligi jihatidan benuqsondir.
1.1-rasm Yahlit tog' jinslari (N. N. Maslovdan olindi)
19.09.2023
3. Zarralari o ‘zaro bikr bogiangan, yopishgan.yoki
jipslashgan yahlit holatdagi magmatik, metamorfik va
cho‘kindi tog‘
jinslari q o y a g r u n t l a r i deb yuritiladi. Uiaming suvga
to'yingan
holdagi siqilishga mustahkamligi 5 MPa dang kam bo‘lmaydi.
M agmatik tog‘jinslari yuqori harorat ostida yer qa’ridan
suyuq holda
otilib chiqib, so iig qotgan jinslardir. Ularga misol tariqasida
tabiatda keng
tarqalgan granit, siyenit, bazalt. diabaz, porfir va boshqalami
keltirish
kifoya (1.1-rasm).
Yer qa’rida uzluksiz sodir boMadigan ichki
-tashqi harakatlar
natijasida chuqur qatlamlarga tushib qolgan gruntlar ma’lum
vaqt
davomida yuqori harorat, katta miqdorli bosim va kimyoviy
ta’sirlarga
uchrab, butunlay o ‘zgarishi oqibatida metamorfik tog‘
jinslarini hosil
qiladi.
19.09.2023
Tabiatda mazkur jinslar ko‘pincha dastlabki holatini saqlab qoladi.
Masalan, marmar, gneys, slanes vab. (1 .2-rasm ).
Ushbu gruntlar suvga chidamli bo'lib, ularda suvning xarakati
yoriqlar bo'ylab kuzatilishi murnkin. Qoya gruntlari mustalikamlik
ko'rsatkichlari bo'yicha béton, g‘isht va shunga o ‘xshash binokorlik
ashyolaridan deyardi farq qiliuaydi. Lekin shunga qaramay, ular vaqt
o'tishi bilan tashqi muhit ta’sirida yemirilishga uchraydilar. Bu jarayonda
suvning ta’siri kuchli. U qoya yoriqlari bo'ylab siljib, zaïralararo
yopishtiruvchi moddalami asta-sekin eritib boradi. Ayniqsa, suv tarkibida
turli ishqoriy moddalar bolganda bunday holat tez yuz beradi.
ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT
19.09.2023
Document Outline - Слайд 1, 49-50 QMBKICH-21 GRUX TALABASI
- Слайд 2, Mavzu: Gruntlarning qatlami bo'ylab zo'riqishini aniqlash
- Слайд 3, Reja:
- Слайд 4
- Слайд 5
- Слайд 6
- Слайд 7
- Слайд 8
- Слайд 9
- Слайд 10, ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT
|