Заголовок Lorem Ipsum

49-50 
QMBKICH-21 
GRUX 
TALABASI 
XADJIDADAYEV AZAMAT

Mavzu: Gruntlarning qatlami 
bo'ylab zo'riqishini aniqlash

Reja:
1.
Zamin va poydevorlar barpo etishdagi nuqsonlar.
2.
Gruntlar mexanikasi tarixiga oid ma’lumotlar.
3.
Gruntlar haqida asosiy m a’lumotlar.
19.09.2023

19.09.2023
1. Yuqorida 
ta’kidlanganidek, bino va inshootlaming mustahkamligi va turg‘unligini 
ta'minlashga oid masalalar zamin gruntlarining mustahkamlik va 
Uirgiinlik darajasi bilan uzviy bogiiq. Shuningdek. poydevor 
qurilmalarini to‘g ‘ri tanlash va ulami tiklash jarayonida yuz beradigan 
o ‘zgarishlar ta’sirini o ‘rganish ham ahamiyatlidir. Bunday yechimlaming 
murakkablik darajasi tabiatda uchraydigan gruntlaming turli-tumanligi va 
bir-biridan tubdan farqlanuvchi hossalariga bogiiq. Har qanday zamin 
grunti o‘ziga xos murakkab jism boiib, bu murakkablik grunt 
zarralarining zichlik va namlik ko‘rsatkichlarini o‘zgaruvchanligi bilan
ortib boradi. Bunday masalalami to ‘g ‘ri yechishning birdan
-
bir yo‘li 
qurilish maydonida mukammal ravishda muhandis-geologik va 
gidrigeologik izlanishlar olib borish, inshoot og‘irligi ta’siridan zamin 
gruntlarida yuz beruvchi fizik va raexanik xususiyatlaming o ’zgarishi, 
shuningdek, turli boshqa ta’sirlarni batafsil o'rganish natijasida mulohaza 
yuritishdir.

19.09.2023
Shimoliy Afrikadagi 
Tunis shahrida yuz bergan tegirmon binosining 
zararlanish hodisasini keltirish maqsadga 
muvofiqdir (2-
rasm). Mazkur binoni serg‘ovak 
qumda barpo etilganligi, uning temir-beton 
qurilmali yaxlit poydevori nihoyatda oz 
miqdorli (0,04 Mpa) bosim ta’sirida bo'lganligi 
qayd etilgan. Shunday bo‘lishiga qaramay, 
zamin gmntlarining mustahkamligi va turg'un-
ligining buzilishi natijasida yuzaga kelgan holat 
rasmdan yaqqol ko'rirub turibdi. 1957 yilning 
oktyabr oyida qurilgan osma ko‘prikda yuz 
bergan halokat o‘z vaqtida ko‘p shov
-shuvlarga 
sabab bo‘lgan. Bu ko'prikni 1942 yilda Kanada
Alyaska avtomobil yo'lim bog'lash 
maqsadida amerikalik muhandislar barpo etgan 
edilar. 

19.09.2023
2. Zamin va 
poydevorlar barpo etish taiixi qadim zamonlarga borib 
taqaladi.
Eramizdan bir necha ming villar avval Yunoniston, Arabiston, 
Chin 
(Xitoy), Rum, Hindiston, Turón (O lla Osiyo) va shunga 
o'xshash taraqqiy 
etgan mamlakatlarda zaminga yuqori 
miqdorli yuk uzatuvchi yirik hashamatli 
binolar barpo etilgan. Misol tariqasida Nil 
daryosi sohilida bundan 4,5 ming yil avval 
qurilgan, oglrligi 6 mln. tonnadan ziyod, 
zaminga 120 N/m2 bosim uzatuvchi Xeops 
(Hufu) piramidasini keltirish mumkin.
Qadimiy Y unoniston muhandislari 
noyob inshootlar barpo etish uchun yaxlit 
qoya gmntlami izlaganliklari haqida 
eramizdan avval Vitruviy ismli bunyodkor 
o'zining „Me’morchilik haqida" risolasida 
yozib qoldirgan.

19.09.2023
O'tgan asming yigirmanchi yillari boshida keng miqyosda
rejalashtirilgan yirik quiilishlami amalga oshirish maqsadida zamin va
poydevorlarga oid tadqiqot ishlarini rivojlantirish
yo’lga qo’yildi
.
Ulaming natijalari umumlashtirilishi oqibatida mustaqil fan shakllanib
bordi. Bu ishni amalga oshirishda mazkur sohaning ayrim tarmoqlari
bo'yicha ish olib borgan muhandis-olimlaming hizmati kattadir. Ular
orasida elastik va sochiluvchan jismlar nazanyasini zaminlarni hisoblashga
tatbiq etgan
N. P. Puzirevskiy (1923 y.). suvga
to‘yingan
gruntlar
nazariyasining muallifi N. M. Gersevanovlaming xizmati alohida diqqatga
sazovor. N. M. Gersevanovning
“Динамика
грунтовой
массы"
kitobi
(1931-1947 yy.) hozirgacha o
‘z
qadrini
yo‘qotmagan
.
Gruntlar va zaminlarga oid tadqiqot ishlari, ayniqsa, N. N. Maslov,
N. A. Sitovich, V. A. Florin, V. V. Sokolovskiy, M.N.Goldshteyn,
М
. I.
Gorbunov-Pasadov, Y. K. Yegorov, O.A.Savinov, P.L.Ivanov,
A.A.Mustafoyev, A.P.Sinitsin, va b. tomonidan har tomonlama
rivojlantirildi.
Agar tarixga chuquiToq nazar tashlasak, zamin va poydevorlarga oid
ilm yuqorida zikr etilganlardan oldinroq Turkistonda rivojlanganligining
guvohi boiam iz.
Mustahkam va nihoyatda oddiy zamin barpo etish va unda
o‘ta
murakkab qurilmali inshoot yaratish, ayniqsa, sohibqiron Amir Temur
davriga xosdir (Oq saroy, Bibixonim madrasalari va 6 .). U davrda
yaratilgan bino va inshootlar zamini
o‘zining
pishiqligi va har qanday
tashqi
ta’siriga
chidamliligi jihatidan benuqsondir.
1.1-rasm Yahlit tog' jinslari (N. N. Maslovdan olindi)

19.09.2023
3. Zarralari o ‘zaro bikr bogiangan, yopishgan.yoki 
jipslashgan yahlit holatdagi magmatik, metamorfik va 
cho‘kindi tog‘ 
jinslari q o y a g r u n t l a r i deb yuritiladi. Uiaming suvga 
to'yingan 
holdagi siqilishga mustahkamligi 5 MPa dang kam bo‘lmaydi.
M agmatik tog‘jinslari yuqori harorat ostida yer qa’ridan 
suyuq holda 
otilib chiqib, so iig qotgan jinslardir. Ularga misol tariqasida 
tabiatda keng 
tarqalgan granit, siyenit, bazalt. diabaz, porfir va boshqalami 
keltirish 
kifoya (1.1-rasm).
Yer qa’rida uzluksiz sodir boMadigan ichki
-tashqi harakatlar 
natijasida chuqur qatlamlarga tushib qolgan gruntlar ma’lum 
vaqt 
davomida yuqori harorat, katta miqdorli bosim va kimyoviy 
ta’sirlarga 
uchrab, butunlay o ‘zgarishi oqibatida metamorfik tog‘ 
jinslarini hosil 
qiladi.

19.09.2023
Tabiatda mazkur jinslar ko‘pincha dastlabki holatini saqlab qoladi. 
Masalan, marmar, gneys, slanes vab. (1 .2-rasm ).
Ushbu gruntlar suvga chidamli bo'lib, ularda suvning xarakati 
yoriqlar bo'ylab kuzatilishi murnkin. Qoya gruntlari mustalikamlik 
ko'rsatkichlari bo'yicha béton, g‘isht va shunga o ‘xshash binokorlik 
ashyolaridan deyardi farq qiliuaydi. Lekin shunga qaramay, ular vaqt 
o'tishi bilan tashqi muhit ta’sirida yemirilishga uchraydilar. Bu jarayonda 
suvning ta’siri kuchli. U qoya yoriqlari bo'ylab siljib, zaïralararo 
yopishtiruvchi moddalami asta-sekin eritib boradi. Ayniqsa, suv tarkibida 
turli ishqoriy moddalar bolganda bunday holat tez yuz beradi.

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT
19.09.2023