Foydalanilgan adabiyotlar
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 06.09.2019 yildagi “Professional ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5812–son Farmoni.
Taylaqov N. I. Uzluksiz ta’lim tizimi uchun o‘quv adabiyotlari yangi avlodini yaratishning ilmiy pedagogik asoslari (informatika kursi misolida).: Avtoref.dis. … ped. fan. dokt. - T.: 2006. – 48 b.
3. Hamidov J.A. Bo‘lajak kasb ta’limi o‘qituvchilarini tayyorlashda o‘qitishning zamonaviy didaktik vositalarini yaratish va qo‘llash texnologiyasi (5111000 - Kasb ta’limi “Yer usti transport tizimlari va ularning ekspluatatsiyasi” ta’lim yo‘nalishi misolida).: Avtoref.dis. … ped. fan. dokt. - T.: 2017. – 68 b
4. F.S.To‘rabekov Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti “Innovatsion ta’lim” kafedrasi dotsenti. Academic Research in Educational Sciences volume 2 | cspi conference 3 | 2021.
5. Yo‘ldoshev J. G‘. Ta’lim yangilanish yo‘lida. – Toshkent.: O‘qituvchi, 2000.-207 b.
6. Dushaboyev H.A. “Texnologik va professional ta’limni modernizatsiyalash” Respublika onlayn ilmiy – texnik anjuman materiallar to‘plami. Buxora davlat universiteti 2020.20.11- 165 b
Bizning tadqiqotimizda bo‘lajak o‘qituvchilarning ijtimoiy-madaniy kompetensiyalarini shakllantirish bo‘yicha eksperimental ishlar shunday tuzilganki, model tushuntirilgan hodisalar mazmunini soddalashtirilgan ob’yekt tuzilmalarida ifodalaydi, uning yordamida model bog‘lanishlarni aniqlab beradi. ob'ektlar va hodisalar o'rtasidagi munosabatlar. Shunday qilib, pedagogik modelning asosiy vazifasi ko'p faktorli hodisaning tuzilishini oddiyroq shaklda aks ettirish va takrorlashdan iborat bo'lib, uni bevosita ko'rib chiqish o'rganilayotgan ob'ekt haqida yangi bilimlarni beradi (M.A.Panfilov) [4, b. 52].
Model - bu bilim vositasi bo'lib, uning yordamida tadqiqotchi o'zini qiziqtirgan ob'ektni o'rganadi. Shunday qilib, model deganda tadqiqot jarayonida ma'lum sharoitlarda asl ob'ektni o'rnini bosadigan (aslni o'rganish yoki uning xususiyatlarini takrorlash uchun) aqliy tasvirlangan ob'ekt (yoki ob'ekt, tizimning tavsifi) tushuniladi. to'g'ridan-to'g'ri o'rganish asl ob'ekt haqida yangi bilimlarni beradi (bir tuzilmani boshqasiga solishtirish natijasida).
Bo'lajak o'qituvchining ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirish modelini yaratishda biz quyidagi talablarga amal qildik: birinchidan, modelning haqiqiy modelini tashkil etuvchi modeldagi o'zaro ta'sir qiluvchi elementlarning optimal nisbatini nazarda tutuvchi modelning to'g'riligi. ob'ekt; ikkinchidan, u tizimning ishlash asoslarining o'ziga xos tavsifini beradi va modellanayotgan tizim elementlarining real xossalari va o'zaro aloqalariga mos keladi; uchinchidan, modelning tadqiqot darajasiga muvofiqligi, bu esa eksperimental tekshirish mumkin bo'lgan xulosalar, umumlashtirish va xulosalar chiqarish imkonini beradi.
Modellashtirish - bu ta'lim va tarbiya jarayoni turli jihatlar va turli vositalar yordamida modellashtirilgan modellar ierarxiyasini yaratish jarayoni. Pedagogik tizimlarni modellashtirish zamonaviy ta'limning eng muhim vazifalaridan biridir, chunki mahalliy fanning ilg'or nazariy g'oyalariga mos keladigan yangi innovatsion texnologiyalarni loyihalash va joriy etishning ahamiyati ortib bormoqda. Pedagogika fanida modellashtirish usuli asarlarda asoslab berilgan (V.P.Davydov, A.N.Daxin, O.X.Rahimov, V.A.Shtoff va boshqalar) [1; 2; 5].
Tajriba sharoitida o‘quv jarayonining tahlili va real hayotiy tizimi asosida va ushbu tasnifni hisobga olgan holda biz maqsadli, mazmunli, protsessual, integral tizim sifatida qaraladigan tarkibiy va funktsional modelni ishlab chiqdik. o'zaro bog'langan nazorat va baholash bloklari. Strukturaviy-funktsional model ma'lum bir integral tizimni tashkil etuvchi muntazam, funktsional jihatdan bog'liq bo'lgan komponentlar to'plami sifatida qaraladi. Ushbu modelning tarkibiy qismlari (bloklari) o'quvchilarning ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirish jarayonining ichki tashkil etilishini (tuzilmasini) ochib beradi, ushbu jarayonning elementlari o'rtasidagi o'zaro ta'sirning etarli darajada takrorlanishi uchun javobgardir va funktsional maqsadga ega:
maqsadli komponent - maqsadni belgilash funktsiyasi; kontent komponenti - konstruktiv-kontent funksiyasi; protsessual komponent - protsessual funktsiya; nazorat va baholash komponenti - nazorat va baholash funktsiyasi.
Strukturaviy-funktsional modelning tarkibiy qismlari ta'limga shaxsiy, faollik, kollektivistik, yaxlit, ijodiy va innovatsion yondashuvlar asosida amalga oshiriladi, universitetning ta'lim muhitida talabalarning ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirishning umumiy va muhim pedagogik vositalarini isbotlaydi. . Ushbu yondashuvlar kirish qismida ko'rsatilgan asosiy uslubiy yondashuvlarni to'ldiradi.
Strukturaviy-funktsional modelning barcha tarkibiy qismlari ketma-ket joylashtirilgan, o'zlarining funktsional maqsadiga ko'ra bir-birini to'ldiradi va bir-birini boshqaradi, shu bilan birga ijtimoiy-madaniy kompetentsiyani shakllantirishning yaxlit jarayonini tashkil qiladi. Ushbu komponentlarning har biri o'rganilayotgan jarayonning funktsiyalari va o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda mazmunli mazmun oldi.
Modelning maqsadli komponenti, birinchi navbatda, universitetning pedagogik profili talabalarining ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirish bo'yicha maqsadlarni belgilash va vazifalarni belgilashni nazarda tutadi. Modelning maqsadli komponenti maqsadga erishishga qaratilgan - pedagogik universitet talabalarining ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirish - muammolarni hal qilish orqali: talabalar tomonidan zamonaviy dunyoning qiymat-me'yoriy asoslarini rivojlantirish; ijtimoiy ahamiyatga ega faoliyatga intilish va tayyorlikni rivojlantirish; umuminsoniy qadriyatlar va shaxsiy mas'uliyatni anglash asosida individual makonni tashkil etish.
Modelning maqsadli komponenti pedagogik tamoyillarni o'z ichiga oladi: insonparvarlashtirish va insonparvarlashtirish, fuqarolik, madaniy muvofiqlik, uzluksizlik, ong va ijodiy faollik, individuallashtirish va farqlash, ular talabalarning ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirish jarayoniga qo'yiladigan asosiy talablarni belgilaydi.
Modelning kontent blokida biz quyidagilarni ta'kidladik:
psixologik, pedagogik va kasbiy o'quv fanlarining ijtimoiy-madaniy va madaniy tarkibiy qismlari (pedagogik muloqotning ijtimoiy-madaniy xususiyatlari, ta'lim jarayoni sub'ektlari bilan o'zaro munosabat, jamiyatda umume'tirof etilgan xatti-harakatlar normalariga egalik);
bo'lajak o'qituvchilarning ijtimoiy yo'naltirilgan kasbiy faoliyatga qadriyatli munosabatini shakllantirishga yordam beradigan maktabdan tashqari mashg'ulotlarning ijtimoiy-madaniy yo'nalishi (an'analar, ijtimoiy me'yoriy o'zaro ta'sir, ijtimoiy va kasbiy faoliyatdagi hamkorlik);
bo'lajak o'qituvchilarni o'zlashtirishga hissa qo'shadigan psixologik-pedagogik amaliyotlarning modul-reyting dasturlari mazmuni, ijtimoiy ahamiyatga ega faoliyat tajribasi va uni ta'lim sohasida amalga oshirish.
Protsessual blok amaliy gumanitar texnologiyalarni o'z ichiga oladi, o'quvchilarning ijtimoiy-madaniy kompetensiyasini shakllantirish mantiqiy va bosqichlarini funktsional ravishda aks ettiradi, o'qituvchi va talaba faoliyatining o'ziga xos xususiyatlarini ta'lim jarayonining sub'ektlari sifatida ko'rib chiqadi. Ushbu blok faol o'qitish usullari va o'quv va darsdan tashqari ishlarni tashkil etishning amaliyotga yo'naltirilgan shakllarini, pedagogika universitetining o'quv jarayonida gumanitar pedagogik texnologiyalarni qo'llashni o'z ichiga oladi, ularning o'ziga xos xususiyati madaniyatni rivojlantirishga e'tiborni qaratish, o'ziga xos xususiyatga ega. sub'ektiv pozitsiya, refleksivlik talabaning o'zini namoyon qilish va o'zini o'zi bilish jarayonlarining aksi sifatida.
Talabalarning ijtimoiy-madaniy kompetensiyasini shakllantirish bosqichlarining xususiyatlari ishlab chiqilgan: ijtimoiy-madaniy identifikatsiya va to'plash; ijtimoiy-madaniy aktuallashtirish va ichkilashtirish; ijtimoiy-madaniy o'z-o'zini tartibga solish va aks ettirish.
Ijtimoiy-madaniy identifikatsiyalash va to'plash bosqichida nazariy asoslarning shakllanishi, o'quvchilar shaxsining hissiy jihatdan ijobiy insonparvarlik yo'nalishi sodir bo'ladi va birinchi bosqichning o'ziga xosligi maqsadli jarayonni tashkil etish vaqti bilan belgilanadi. talaba allaqachon ma'lum darajada ijtimoiy-madaniy kompetentsiyaning "tashuvchisi".
Ijtimoiy-madaniy aktuallashtirish va intererizatsiya bosqichi tashqi shaxsiy bo'lmagan shakllarni shaxsiy ma'nolarga aylantirish uchun muayyan ahamiyatga ega bo'lgan munosabatlar, qadriyatlar yo'nalishlari, sotsial-madaniy o'zaro ta'sirlar tizimini shakllantirish uchun maqbul psixologik-pedagogik sharoitlarni yaratishni tavsiflaydi.
Tashqi tomondan berilgan ijtimoiy-madaniy qadriyatlarni ularni amalga oshirish jarayonida ichki munosabatlar rejasiga tarjima qilish individuallashtirish mexanizmi sifatida aks ettirishning rolini va aks ettirish tajribasini rivojlantirish orqali qiymat-semantik yo'nalishlarni o'zgartirish imkoniyatini asoslaydi. faoliyat.
Ijtimoiy-madaniy o'zini o'zi boshqarish va aks ettirish bosqichi ijtimoiy-madaniy qadriyatlarni ijtimoiy xulq-atvor va kasbiy o'zini o'zi belgilashning tartibga soluvchisiga aylantirishning shaxsiy tajribasi bilan bog'liq. Ushbu bosqichda olingan nazariy bilimlar amaliy xususiyatga ega bo'lib, shaxsiy va kasbiy rivojlanish makonida shaxsiy pozitsiyani, o'zini o'zi boshqarish va o'zini o'zi boshqarish funktsiyasini rivojlantirishga yordam beradi.
Gumanistik bilimlarning kasbiy o'zini o'zi belgilash va o'zaro ta'sirga nisbatan aksiologik tabiati va ijodiy funktsiyasi ushbu bosqichning mazmunini talaba faoliyatida ijtimoiy va kasbiy o'rtasidagi qadriyat munosabatlarini shakllantirishga yo'naltiradi.
Modelni amalga oshirishda biz faol o'qitish usullari va o'quv va darsdan tashqari ishlarni tashkil etishning amaliyotga yo'naltirilgan shakllariga, gumanitar pedagogik texnologiyalardan (modulli-reyting, "keys tadqiqotlari", loyiha faoliyati, "portfolio" va boshqalar) foydalanishga e'tibor qaratdik. o'quv jarayonida Pedagogika universiteti, uning o'ziga xosligi madaniyatni rivojlantirishga, sub'ektiv pozitsiyani rivojlantirishga, talabaning o'zini namoyon qilish va o'zini o'zi bilish jarayonlarining aksi sifatida refleksivlikka qaratilgan.
Modelning protsessual bloki pedagogika universiteti talabalarining ijtimoiy-madaniy kompetensiyasini shakllantirishning pedagogik shartlarini o'z ichiga oladi: universitetda ijtimoiy-madaniy ta'lim muhitining mavjudligi; o'quvchilarning muhim shaxsiy fazilatlari sifatida mas'uliyat, mustaqillik, tashabbuskorlik, faollik, ichki madaniyat, bilimdonlikni shakllantirish; bo'lajak o'qituvchilarni kasbiy tayyorlashda shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalarni qo'llash; pedagogik profil talabalarining ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirish darajasini monitoring qilish.
Modelning nazorat va baholash blokida tarkibiy qismlar (axborot, qiymat, kontseptual, yo'naltirilgan, operatsion, prognostik), mezonlar (kognitiv-aksiologik, dunyoqarash-refleksiv, konativ-funktsional), ularga mos keladigan ko'rsatkichlar va diagnostika vositalari mavjud. bu jarayonning dinamikasi. Talabalarni ijtimoiy-madaniy kompetentsiyaning shakllanish darajasiga ko'ra farqlash uchun belgilangan mezonlar majmuasini hisobga olgan holda ishlab chiqarish (yuqori), moslashuvchan (o'rta), tanqidiy (past) darajalarni o'z ichiga olgan shkala ishlab chiqilgan. Pedagogika oliy o'quv yurti talabalarining ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasining shakllanish darajasini diagnostika qilish uchun qo'llaniladigan mezonlar, ko'rsatkichlar asoslanishi ishning keyingi bandida keltirilgan.
Modelni amalga oshirish natijasi Pedagogika universiteti talabalarining ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirish darajasining oshishi hisoblanadi. Ro'yxatdagi bloklar bir-biriga bog'langan va rejalashtirilgan natijaga erishish uchun zarur, ammo model qo'shimchalar va o'zgartirishlar uchun ochiq bo'lgan tizimli ob'ektdir.
Shunday qilib, talabalarning ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirishning ishlab chiqilgan tarkibiy-funksional modeli ushbu jarayonning barcha tarkibiy qismlarini o'zida aks ettiradi: maqsad va vazifalar - tamoyillar - texnologiyalar - mazmun - faoliyat sub'ektlari - natija. Strukturaviy-funktsional model o'quvchilarning ijtimoiy-madaniy kompetensiyasini shakllantirish zarurati va bu jarayonning nazariy asoslanishining etarli darajada ishlab chiqilmaganligi o'rtasidagi mavjud qarama-qarshilikni hal qilishga imkon beradi.
Modelga kiritilgan bloklar o'zaro bog'langan va rejalashtirilgan natijaga erishishga qaratilgan - pedagogika universiteti talabalarining ijtimoiy-madaniy kompetentsiyasini shakllantirish darajasini oshirish.
Taqrizchilar:
Elkina O.Yu., pediatriya fanlari doktori, professor, NFI KemDU direktori o'rinbosari, Novokuznetsk;
Kropocheva T.B., t.f.n., mudir. Kafedra, NFI FGBOU VPO "KemGU" boshlang'ich ta'limning nazariy asoslari va usullari kafedrasi professori, Novokuznetsk.
Bibliografik havola
Axmetzyanova A.T. PEDAGOGIK TALABLARDA IJTIMOIY-MADANIY KOMPETENSIYANI SHAKLLANTIRISHNING TUZILIK-FUNKSIONAL MODELI // Fan va ta’limning zamonaviy muammolari. - 2015 yil. - 3-son;
Журнал Современные проблемы науки и образования. – 2015. – № 3 Дата публикации
26.06.2015
Ахметзянова А.Т Новокузнецкий института (филиала) ФГБОУ ВПО «Кемеровский государственный университет»
|
