jarayonlarida ishlatilmaydigan energetik chiqindilar
ikkilamchi energetik
resurslar deb aytiladi. Ikklamchi energetik resurslar asosiy uch guruhga
bo‘linadi: Yonuvchi (yoqilg‘ili): eritish pechining qo‘shimcha yonuvchi gazi,
uglerodli yoki uglevodorodli qayta ishlangan mahsulot termo kimyoviy va
kimyoviy jarayonlarning yonuvchi chiqindilari
, qattiq va suyuq yoqilg‘i
chiqindilari, bino va inshootlardagi konstruktiv
yonuvchi elementlari;
Isituvchi (issiqlik): texnologik qurilmalardan chiquvchi gaz issiqligi, asosiy
va qo‘shimcha mahsulotlarning fizikaviy issiqligi, majburiy sovituvchi tiizimi
texnologik agregatlar va o‘rnatmalarning ishchi issiqligi, kul va
qotishmalarning issiqligi, bug‘ va issiq suvlarning issiqligi; Ortiqcha bosim:
suyuqlik materiallar va
gazlarning
potentsial energiyasi, sig‘imlar va
boshqa qabul qilgichlar. Ikkilamchi energetik resurslarni energiya uzatkich
turini o‘zgartirmasdan energiya va issiqlikda ehtiyojni qondirish uchun
ishlatish mumkin. Yonuvchi ikkilamchi energetik resurslarning aksariyati
to‘g‘ridan – to‘g‘ri issiqlik ko‘rinishida ishlatiladi. Isituvchi ikkilamchi
energetik resurslarini to‘g‘ridan – to‘g‘ri isitish tizimida ishlatish mumkin.
Masalan
issiq suv, uylarni isitish uchun ishlatiladi. Isituvchi ikkilamchi
energetik res
urslarning energiya uzatkichlari harorat bo‘yicha uchta sinfga
bo‘linadi:
•
yuqori haroratli ikkilamchi energetik resurslar
– 650
0
C dan yuqori
haroratdagi resurslar (bularga asosan pechlarning barcha turlari) kiradi.
•
o‘rta haroratli ikkilamchi energetik resurslar 250-650
0
C
gacha
bo‘lgan resurslar (quritgichlar, sovitish tizimlari, ichki yonuv dvigatellari va
boshqalar) kiradi.
•
past haroratli ikkilamchi energetik resurslar 30-250
0
C gacha bo‘lgan
resurslar (suvli bo‘g‘ kondensati, pechlarni sovituvchi suvlar) kiradi.
Sanoatda issiqlikdan foydalanish uchun issiqlik almashtirish
qurilmalari ishlatiladi. Rekuperator
–o‘tga chidamli matyerialdan yoki
metalldan tayyorlangan issiqlik almashtirgichi bo‘lib, chiquvchi gaz
issiqligi
uzluksiz ravishda issiqlik almashtirgich yuzasi orqali isitilgan havo uzatiladi.
Regenerator
–harakatlanuvchi va harakatlanmaydigan issiqlik jamg‘arilgan
nasadka yordamida isitilgan havoni uzatuvchi issiqlik almashtiruvchi
apparat hisoblanadi. Birinchi holatda, gaz oqimini tartibli ravishda o‘chirib
yoqiladi. Ikkinchi holatda esa issiqlik g‘ildirakli bir tomonga aylanganda
uzluksiz ravishda chiquvchi gaz isitiladi,
ikkinchi tomonga aylanganda
havoga issiqlik beriladi. Ekonomayzer (suv isitgichi)
– ichimlik suvi qozonini
chiquvchi gaz yordamida isitish uchun mo‘ljallangan issiqlik almashtiruvchi
apparat hisoblanadi. Qozon utilizatori
– chiqish gazi issiqligi bug‘ va issiq
suv qozonlarida ishlatiladi. Sanoatda chiquvchi gaz issiqligini yuqori va
o‘rtacha haroratda, ya’ni qozonlar havosini havo isitgich yordamida isitish,
rekupyeratorlar yordamida quritgichlarni isitish, ekonomayzer yordamida
qozondagi
suvni isitish, qozon utilizatorida bug‘ hosil qilish, matyerial va
dastlabki xom-ashyoni isitish uchun ishlatiladi. Sovituvchi suv issiqligi
pechning sovitish tizimlari va kondensatorlar
matyeriallarini va xom-
ashyoni isitish uchun ishlatiladi. Energiyaning barcha turlarini dunyo
miqiyosidagi iste`moli, bevosita aholi sonining o’sishiga bog`liq. Dunyo
aholisining soni
oxirgi vaqtlarda tez sur`atlar bilan o’sib bormoqda va 2000
yilga kelib 6106 dan oshib ketdi. Energiyaga bo’lgan katta ehtiyoj, insoniyat
oldida uni olishning yangi yo’llarini izlashga majbur etmoqda. Hozirgi
vaqtda,
o’txonada
yoqiladigan
organik
yoqilg`ilarning
zahiralarini chegaralanganligi sababli, elektr
energiyaning turli xil
energiyadan olishning an`anaviy yo’llari bilan qanoatlanmaslik kerak.
Zamonaviy IES larining FIK 40% dan ortmaydi.
