qolish holatlari)ning oldini olish uchun nimalar qilinmoqda yoki qilinadi?
Mazkur o‘ta dolzarb masala yechimiga mas'ul “O‘zbekenergo”
AJdan
ma'lum qilinishicha, bu borada hozirda barcha chora-
tadbirlar ko‘rilmoqda
va ular istiqbolda ham davom ettiriladi. Ushbu masalaga nima uchun
kompleks yondashish zarurati tug‘ildi? To‘g‘risini aytish kerak, bunday
zarurat vujudga kelganiga ancha vaqt bo‘ldi. Nega? Keling,
mavzuga
raqamlar va faktlar, og‘riqli manzaralar orqali chuqurroq kirib boramiz.
Respublikamizdagi
elektr
energiyasining
90
foizi
issiqlik
elektrostansiyalarida (TES) ishlab chiqariladi. Biroq amaldagi TESlarning
asosiy qismi, ya'ni 84 foizi bundan 50 yil oldin (!) foydalanishga topshirilgan.
Almisoqdan qolgan bunday qurilmalar, tabiiyki, zamon talablariga mutlaqo
javob bermaydi. Boisi ularning nihoyatda eskirib ketgani elektr energiyasi
ishlab
chiqarish
hajmini
kamaytirib
yuborib,
taqchillikni
keltirib
chiqarmoqda, qolaversa
, foydalanilayotgan yoqilg‘ining
katta miqdorda
sarflanishiga sabab bo‘layotir. Oqibatda ishlab chiqarilayotgan elektr
energiyasi tannarxi ham oshib ketayapti. Bulardan oddiy iste'molchining
deyarli xabari yo‘q. Ular uchun uyda chiroq yonib turishi muhim, u qanday
yaratilayotgani, nima hisobiga yetkazib berilayotgani esa ko‘pchilikni
qiziqtirmaydi ham. Lekin soliq to‘lovchi yuqoridagi va quyidagi
ma'lumot
larni o‘qib, o‘zi uchun oqilona xulosa chiqarib olsa, foydadan xoli
bo‘lmaydi. Hozirgi kunda yurtimizda energiya tizimlari elektr tarmoqlari
uzunligi 254,8 ming kilometrga teng. Shundan 218,4 ming kilometri 0,4-10
kV.li kuchlanishga ega past voltli taqsimlash tarmoqlaridir. Ulardan 62,4
foizining ishlatilish muddati 30 yildan oshib ketgan.
Taqsimlash
tarmoqlarining juda eskirib ketgani esa elektr energiyasining sezilarli
darajada yo‘qotilishiga olib kelmoqda. Ya'ni ayni paytda issiqlik
elektrostansiyalaridan elektr energiyasi tarmoqlariga chiqarilayotgan
umumiy elektr quvvatining 20 foizi yo‘qotilayapti. Bir ko‘z o‘ngingizga
keltiring: biz uchun ishlab chiqarilayotgan yorug‘lik va issiqlik manbaining
beshdan bir qismi
havoga uchib ketmoqda
, uvol bo‘layapti. Haqiqiy
texnologik jarayonlar ma`lum yoqilg’i, elektr va issiqlik energiyasini sarf
etishni talab qiladi: kimyoviy reaktsiya, mexanik ta`sir
natijasida
yonayotgan gazlar, issiqlik tashuvchilar, gaz va suyuqliklar ortiqcha bosim
ostida issiqlik ajratib chiqaradi. Bu energiya resurslaridan odatda
, to’la
hajmda ishlatilmaydi yoki umuman foydalanilmaydi. Mazkur texnologik
jarayonda yoki qurilmada foydalanilmaydigan energetik chiqindilar
ikkilamchi energetik resurslar nomini oldi(IER).
Uzoq vaqt IER dan
foydalanishga etarli darajada e`tibor qaratilmadi. Ularning mohiyati
to’laligicha ochilmadi, hisoblash uslublari yo’q bo’lgan.
Ikkilamchi
