Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi berdaq atindaǵi Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti

Download 32,51 Kb.
bet	1/4
Sana	15.12.2023
Hajmi	32,51 Kb.
	#119311

1 2 3 4

Bog'liq
Ayjamal Ómir qáwipsizligi

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
Berdaq atindaǵi Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti
Ekonomika fakulteti
Ekonomika kafedrasi
3a Turizm qánigeligi studenti
Saparbayeva Ayjamaldiń
Ómir qáwipsizligi páninen

Ózbetinshe jumisi

Tema: Xaliqti tábiyiy hám iyis gazinen záhárleniwdiń aldin aliw.

Orinlawshi: Saparbayeva A

Qabillawshi: Atashov A
Nókis-2023
Reje:
1. Iyis gazi degenimiz ne?
2. Gazden záhárlengende birinshi járdem qanday kórsetiledi.
3. Xojalıq turmısta iyis gazinen paydalanıw hám qorǵaniw.

1. Iyis gazi degenimiz ne?
Iyis gazi (uglrod oksidi)- reńsiz, dámsiz, iyissiz záhárli gaz. Ximiyaliq formulasi CO₂. Ol jer jiyindi energiyaniń tez isletiliwinen júzege keliwshi, tábiyatda eń kóp tarqalǵan záhárlewshi gazlardan biri.
Qazip alinatuǵin janilǵilardiń toliq janbawi iyis gaziniń bas deregi esaplanadi. Ol tiykarinan kómir, tábiyiy gaz hám basqa janilǵilardiń toliq janbawi sebepli júzege keledi. Tutin quraminda 3%, islengen gazde 13%, partlawshi gazler quraminda bolsa 50-60% ge shekem iyis gazi boladi. Dem aliwshi hawa quraminda 0,1 % is gaziniń boliwi ólim jaǵdayina alip keliwi múmkin. Iyis gazi organizimge túskende ol qan quramindaǵi gemoglabin hám kislorod tasiwshi eritrotsitlerdi óz ara biriktirip, kislorodtiń dene boylap háreketleniwin shekleydi. Nátiyjede insan esin joǵaltadi.
Iyis gazinen samallatiw sistemasi jaqsi islemeytuǵin organik elementlerdi islep shigaratuǵin karxanalarda , avtomashinalar turatuǵin parklerde, jańadan boyalǵan hám samalatilmaǵan xanalarda, sonday-aq úy sharayatlarinda tábiy gaz shiǵip turǵanda hám pechka menen isitilǵan úyler, dem aliw palatkalarinda, janiwshi elementtiń toliq janbawi nátiyjesinde záhárlenip qaliw múmkin.
Iyis gazi organizmge dem aliw aǵzalari arqali tásir etedi. Bul gaz gemoglabin menen kislorodqa salistirǵanda 300 mártebe kúshli birikpe- karboksigemoglabin payda etedi. Nátiyjede gemoglabinniń toqimalarǵa kislorod tasiw qásiyeti keskin tómenlep, gipoksiyaǵa, awir jaǵdaylarda bolsa- ólim jaǵdayina alip keliwi múmkin.
Záhárleniw-záhárli zat organizmge awiz, ishek, dem aliw jollari arqali kirgende, teriden sorilǵanda, teri astinda, arasina, venaǵa jiberilgende júz beretuǵin kesellik jaǵdayi. Organizm iskerliginiń isten shiǵiwi menen ótedi. Záhárleniwdiń júzege keliwi hám keshiwi zaharlewshi zattiń organizmge qaysi jol menen kirgenine, oniń muǵdari, fizikaliq jaǵdayi, sonday-aq organizmniń uliwmaliq ahwali hám sirtqi ortaliqqa da baylanisli.

Download 32,51 Kb.

1 2 3 4

Download 32,51 Kb.