2-Mavzu: AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA
TEXNOLOGIYALARINING TUSHUNCHASI VA TASNIFI
Reja:
1.
Axborot texnologiyasi tushunchasi
2.
Axborot texnologiyalarining rivojlanish bosqichlari
3.
Iqtisodiyot va jamiyatning rivojlanishida axborot texnologiyalarining
roli
Tayanch so‘z va iboralar. Axborot, texnologiya, axborot texnologiya
evolyutsiyasi, axborotni yg’ish, qayta ishlash, uzatish va h.k
1.Axborot texnologiyasi tushunchasi
«Axborot texnologiyalari» iborasidagi «texnologiya» so‗zi lotincha
«thexnos» -san'at, hunar, soha va «logos» -fan degan ma'noni anglatadi. Ya'ni
texnologiya- biror vazifani bajarishda uning turli xil usullari ko‗rinishini bildiradi.
Axborot texnologiyalari axborotlarni yig‘ish, saqlash, uzatish, qayta
ishlash usul va vositalari majmuyidir. Axborot texnologiyasining vujudga kelishi
va rivojlanishini belgilovchi ichki va tashqi omillar mavjud bo‗lib,
ularni
quyidagicha
tavsiflash
mumkin:
Ichki omillar — bu axborotlarning paydo bo‗lishi (yaratilishi), turlari,
xossalari, axborotlar bilan turli amallarni bajarish, ularni jamlash, uzatish, saqlash
va
h.k.
Tashqi omillar — bu axborot texnologiyasining texnik-uskunaviy vositalar
orqali
axborotlar
bilan
turli
vazifalarni
amalga
oshirishni
bildiradi.
Axborot texnologiyasining mazmunini quyidagi oddiy bir misol bilan
tushuntirishga harakat qilamiz. Siz biror ma'lumot haqida boshqa bir viloyat
(respublika, qit'a)da yashovchi o‗rtog‘ingiz
bilan fikr almashmoqchisiz, deylik.
Buni turli yo‗llar orqali amalga oshirishingiz mumkin. Siz o‗rtog‘ingizga o‗z
fikringizni (o‗z navbatida, o‗rtog‘ingiz ham sizga javoban) quyidagi usullar orqali
yetkazishingiz mumkin: 1) aloqa bo‗limi orqali (yozma ravishda); 2) telefon
tarmoqlari orqali (og‘zaki); 3) zamonaviy telekommunikatsiya vositalari orqali.
Hayotiy tajriba shuni ko‗rsatadiki, bu usullardan foydalanish natijalari
turlicha bo‗ladi va natijalarga qarab, qaysi usuldan foydalanishni o‗zingiz belgilab
olasiz.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida, albatta, biror yumushni bajarishdan oldin uni
amalga oshirish uchun ketadigan mablag‘larni chamalab ko‗rishingiz lozim, aks
holda uni amalga oshira olmasligingiz mumkin. Albatta, yuqorida ko‗rsatilgan
usullardan foydalanish uzatilayotgan axborot mazmuni va mohiyatigabog‘liq.
Pirovardida, o‗zingiz uchun iqtisodiy jihatdan eng arzon (hech bo‗lmaganda
arzonrog‘i)
va
sifati
yuqori
bo‗lgan
usulni
belgilab
olasiz.
Axborotni
uzatish usullariga kelsak, 1- va 2-bandda ko‗rsatilgan usullar bilan
yoshligingizdayoq tanishib olgansiz va undan foyda-lanishni yaxshi bilasiz.
Zamonaviy telekommunikatsiya vositalaridan foydalanfsh esa ular bilan muloqot
qilish ko‗nikma va mafakalariga bog‘liq. Shuning uchun dastlab zamonaviy
telekommunikatsiya vositalarining o‗zi nimaligini bilib olishingiz kerak.
Zamonaviy telekommunikatsiya vositalari imkoniyatlari juda keng tizim bo‗lib,
unga multimedia vositalari,
kompyuter tarmoqlari, internet, intranet kabi
tushunchalardan tashqari qator yangi tushunchalar ham kiradi. Bularga axborot
tizimlari, axborot tizimlarini boshqarish, axborotlarni uzatish tizimlari, ma'lumotlar
ombori, ma‘lumotlar omborini boshqarish tizimi, bilimlar ombori kabilarkiradi.
XX asrning 90-yillaridan boshlab axborotlashtirish sohasi keskin rivojlanib ketdi.
Bizning asrimiz, ya'ni XXI asrni axborotlashtirish
va kommunikatsiya asri deb
bejiz atashmaydi. Axborotlashtirish nima va uning vazifalariga nimalar kiradi,
uning asosiy xususiyatlari qanday, degan savollar hozirgi zamon jamiyatidagi har
bir fuqaroni qiziqtirishi tabiiy. Chunki inson faoliyatini axborotsiz tasavvur qilish
qiyin.
Hozirgi
kunda har bir tashkilot, o‗quv muassasasi, firma va ishlab
chiqarishning barcha sohalarida rahbar va xodimlar faoliyatining samaradorligini
oshirish maqsadida boshqaruv jarayonlarini ma'lum darajada avtomatlashtirishga
oid muammolarni yechish bilan shug‘ullanadi. Bunda
ular maxsus firmalarning
mutaxassislari bilan uchrashadi, ularning faoliyati bilan yaqindan tanishadi, ular
ishlab chiqaradigan mahsulotlarni ko‗radi va pirovardida, o‗zida avtomatlashtirish
uchun kerak bo‗ladigan texnik jihozlarni xarid qiladi, Albatta, tashkilotlarga
o‗rnatilgan avtpmatlashtirish jihozlari
yildan yilga yangilanib, texnik jihatdan
takomillashtirilib boriladi.
