O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILI
MUSTAQIL ISH
Mavzu:O’zgarmas tok zanjirlari va ularni tavsiflovchi kattaliklar
Bajardi:Muhammadaziz Abdurahimov
Tekshirdi:Egamov Sh . V
SAMARQAND - 2024
Mavzu:O’zgarmas tok elektr zanjirlari va uni tavsiflovchi kattaliklar
I.KIRISH
1.O’zgarmas to’k nima?
2.Elektr zanjirlari
II.ASOSIY QISM
1.Elektr zanjirlari va ularni tafsiflovchi kattaliklar
2.Elektr zanjirlarining tasnifi
3.Elektr zanjirlarini hisoblash
III.XULOSA
IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
I.KIRISH
O’zgarmas elektr tok qonunlari. O’tkazgichda elektr maydoni hosil bo’lganda
zaryad tashuvchilarning tartibli harakati, ya’ni, musbat zaryadlarning maydon
yo’nalishi bo’yicha, manfiy zardlarning qarama-qarshi yo’nalgan harakati vujudga
keladi. Zaryadlarning tartibli harakati elektr toki deyiladi. Agarda o’tkazgichning
S ko’ndalang kesimidan t → dt vaqtda q → dq zaryad o’tsa, tok kuchi (skalyar
kattalik)
Elektr toki (+) va (-) zaryad tashuvchilarning harakatidan yuzaga kelishi mumkin.
Qarama-qarshi yo’nalishdagi (+) va (-) zaryadlar ko’chishida ekvivalentdir. U
vaqtda dq+ va dqta’sirida o’tkazgichdan o’tayotgan tok:
bo’ladi. (+) zaryad tashuvchilarning yo’nalishi tokning yo’nalishi deb qabul
qilingan. a) elektr maydon bo’lmaganda, molekulalar issiqlik harakatida zaryad
tashuvchilar haotik v tezlik bilan harakatlanadi. b) Maydon ulanganda u tartibli
tezlik qo’shiladi. Ammo = 0 bo’lganligi sababli zaryad tashuvchilarning o’rta
yig’indisi u ga teng bo’ladi: + u = + u = u (3) Elektr toki zichligi quyidagicha
topiladi:
U+ning yo’nalishi j vektorning yo’nalishi, deb qabul qilinadi. O’tkazgichning har
bir nuqtasidagi tok zichligi vektorini bilgan holda istalgan S sirtdan o’tuvchi tok
kuchi quyidagicha aniklanadi
Agarda birlik hajmda n + va p - zaryad tashuvchilar va unga moc zaryad miqdori e
+ va e - ga teng. Maydon ta’sirida zaryad tashuvchilar U+ va Utezlikka ega
bo’ladi. Тok zichligi quyidagicha bo’ladi: j = e +n +u ++e -n -u - (6) Vaq o’tishi
bilan o’zgarmaydigan tok o’zgarmas tok, deyiladi. O’zgaruvchan tok belgisini i
holda saqlab,o’zgarmas tok kuchini I harfi bilan belgilaymiz. I = q/t (7) H,B - da
I=1K/sek =1 amper bo’ladi. 1K = 9 310 sgs E tok kuchi 2- qism Elektr zanjirlari |
Eng oddiy elektr zanjirini ko'rib chiqing. U nimadan iborat? U generatorga ega -
oqim manbai, qabul qiluvchi (masalan, lampochka yoki elektr motor), shuningdek
uzatish tizimi (simlar). O'chirish simlar va batareyalar to'plami emas, balki
kontaktlarning zanglashiga olib kelishi uchun uning elementlari o'tkazgichlar bilan
o'zaro bog'langan bo'lishi kerak. Oqim faqat yopiq zanjirda oqishi mumkin. Keling,
yana bir ta'rif beraylik: - Bular o'zaro bog'langan oqim manbai, uzatish liniyalari va
qabul qilgich. Albatta, manba, lavabo va simlar - elementar elektr davri uchun eng
oddiy variant. Haqiqatda turli sxemalar ko'plab elementlar va yordamchi
uskunalarni o'z ichiga oladi: rezistorlar, kondansatörler, pichoq kalitlari,
ampermetrlar, voltmetrlar, kalitlar, kontaktli ulanishlar, transformatorlar va
boshqalar
Elektr zanjiri — elektr energiyasi manbalari, qabul qilgichlari (isteʼmolchilari) va
ularni bir-biriga tutashtiruvchi oʻtkazgichlar (simlar) majmui. Elektr zanjiri
tarkibiga ulabuzgichlar (viklyuchatellar), qayta ulagichlar (pereklyuchatellar),
saqlagichlar, himoyalash va kommutatsiya (uzibulash) apparatlari, oʻlchash va
nazorat asboblari va boshqalar ham kiradi. Elektr zanjiri yordamida elektr
energiyasi (elektromagnit energiya yoki zanjirida elektr toki, elektr yurituvchi kuch
EYUK, potensiallar farqi mavjud boʻlgan boshqa tur energiya) uzatiladi, tarqatiladi
hamda kuchlanishi pasaytiriladi yoki oshiriladi. Elekt energiyasi manbalarida biror
turda gi energiya (suv, issiklik va boshqalar ener giyasi) elektr energiyasiga, qabul
qil gichlar (isteʼmolchilar)da elektr ener giyasi issiqlik, mexanik va boshqalar tu|
energiyaga aylantiriladi. Elektr zanjiri rejim" (ish maromi) barcha qismalardagi tok
va kuchlanish qiymatiga bogʻliq boʻladi. Elektr zanjiridagi tok, EYUK va
kuchlanish oʻrtasidagi munosabat Kirxgof qonunlari bilan tushuntiriladi (qarang
Kirxgof koidalari). Elektr zanjiri oʻzgaruvchan va oʻzgarmas tok zanjirlariga
boʻlinadi. Elektr zanjirining asosiy elementlari: rezistor, induktivlik gʻaltagi, elektr
kondensator va boshqalar.
|
