Dopler effekti 01 02 04 03 Doppler effekti va uning tarixi Doppler effekti mohiyati Doppler effektini kuzatish Havolalar

Download 19.1 Mb.
Sana	09.06.2022
Hajmi	19.1 Mb.
	#23291

Bog'liq
fizikadan 2-semestr mustaqil ish Tilovboyev Jo\'rabek
1-A sinf, 13-Laboratoriya, 487747, практика 2022 3 курс, 1476969829 65819, MUSTAQIL ISH TARIX, 3-4, Spektroskopiya, 1-mavzu Geometrik materiallarni o\'rgatish metodikasi, 2 TOPSHIRIQ MOBILE, Ekologiya, operatsion mustaqil, ochiq kon ishlari texnologiyasi mexanizatsiyasi va kon ishlarini, Yol harakat qoidalari va harakat xavfsizligi Bekmurodov Normurodcover-сжатый

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalar universiteti Nukus filiali Telekamunikatsiya va Kasbiy ta’lim fakulteti Kasbiy ta’lim yo’nalishi 1-bosqich talabasi Tilovboyev Jo’rabekning fizikadan tayyorlagan TAQDIMOTI
Bajardi: Tilovboyev Jo’rabek
Tekshirdi: Atajonova Gulzar
Dopler effekti
01
02
04
03
Doppler effekti va uning tarixi
Doppler effekti mohiyati
Doppler effektini kuzatish
Havolalar
01
Dopller effekti - bu kuzatuvchi (qabul qiluvchi) tomonidan qabul qilinadigan nurlanish chastotasining va shunga mos ravishda nurlanish manbasining kuzatuvchiga (qabul qiluvchiga) nisbatan harakati tufayli to'lqin uzunligining o'zgarishi. Effekt avstriyalik fizik Kristian Doppler sharafiga nomlangan.
Doppler effektining sababi shundaki, to'lqin manbai kuzatuvchi yo'nalishi bo'yicha harakat qilganda, har bir keyingi to'lqin tepasi kuzatuvchiga oldingi to'lqin cho'qqisiga qaraganda yaqinroq joydan chiqadi. Shunday qilib, har bir keyingi to'lqin kuzatuvchiga oldingi to'lqinga qaraganda bir oz kamroq vaqt kerak bo'ladi. Shunday qilib, kuzatuvchiga ketma-ket to'lqin cho'qqilari kelishi orasidagi vaqt qisqaradi, bu chastotaning oshishiga olib keladi.
01
01
Suvdagi to'lqinlarni o'z kuzatishlariga asoslanib, Doppler shunga o'xshash hodisalar boshqa to'lqinlar bilan havoda sodir bo'lishini taklif qildi. To'lqinlar nazariyasiga asoslanib, 1842 yilda u yorug'lik manbasining kuzatuvchiga yaqinlashishi kuzatilgan chastotani oshiradi, uzoqlashish esa uni kamaytiradi, degan xulosaga keldi ("Osmondagi qo'sh yulduzlar va boshqa ba'zi yulduzlarning rangli nurlari to'g'risida" maqola (inglizcha) ruscha”). Doppler kuzatuvchi tomonidan qabul qilinadigan tovush va yorug'lik tebranishlari chastotasining to'lqinlar manbai va kuzatuvchining bir-biriga nisbatan harakat tezligi va yo'nalishiga bog'liqligini nazariy asosladi. Keyinchalik bu hodisa uning nomi bilan atalgan.
Doppler astronomiyada ushbu printsipdan foydalangan va akustik va optik hodisalar o'rtasida parallellik chizgan. U barcha yulduzlar oq yorug'lik chiqaradi deb hisoblardi, lekin rangi ularning Yerga qarab yoki undan uzoqlashishi tufayli o'zgaradi (bu ta'sir Doppler tomonidan ko'rib chiqilgan qo'sh yulduzlar uchun juda kichik). Garchi rangdagi o'zgarishlarni o'sha vaqtdagi jihozlar bilan kuzatish mumkin bo'lmasa-da, tovush nazariyasi 1845 yildayoq sinovdan o'tkazildi. Faqat spektral analizning kashfiyoti optikada effektni eksperimental tekshirish imkonini berdi.
02
1845 yilda Utrextlik gollandiyalik meteorolog Kristofer Henrik Diederik Buys-Ballot Utrext va Amsterdam o'rtasidagi temir yo'lda tovush uchun Doppler effektini tasdiqladi. O‘sha paytda aql bovar qilmaydigan tezlikka soatiga 40 milya (64 km/soat) yetgan lokomotiv bir guruh trubachilar bilan ochiq vagonni tortib oldi. Saylov byulleteni mashinaning kirib-chiqib ketishida ohang o‘zgarishiga quloq tutdi. Xuddi shu yili Doppler ikkita trubachilar guruhi yordamida tajriba o'tkazdi, ulardan biri stantsiyadan uzoqlashdi, ikkinchisi esa harakatsiz qoldi. U tasdiqladiki, orkestrlar bitta notani ijro etganda, ular dissonansda bo'ladi. 1846 yilda u o'z nazariyasining qayta ko'rib chiqilgan versiyasini nashr etdi, unda u manbaning harakatini ham, kuzatuvchining harakatini ham ko'rib chiqdi. Keyinchalik, 1848 yilda frantsuz fizigi Armand Fizo Doppler ishini umumlashtirib, o'z nazariyasini yorug'likka kengaytirdi (osmon jismlari spektrlaridagi chiziqlar siljishini hisoblab chiqdi). 1860 yilda Ernst Max yulduzning o'zi bilan bog'liq bo'lgan yulduzlar spektrlaridagi yutilish chiziqlari Doppler effektini ko'rsatishi kerakligini bashorat qildi va bu erdan kelib chiqqan spektrlarda Doppler effektini ko'rsatmaydigan yutilish chiziqlari mavjud. Birinchi tegishli kuzatuv 1868 yilda Uilyam Huggins tomonidan qilingan .
Yorug'lik to'lqinlari uchun Doppler formulalarining to'g'ridan-to'g'ri tasdig'i 1871 yilda G. Vogel tomonidan quyosh ekvatorining qarama-qarshi qirralaridan olingan spektrlardagi Fraungofer chiziqlarining pozitsiyalarini solishtirish orqali olingan. G. Vogel tomonidan oʻlchangan spektral intervallarning qiymatlaridan hisoblangan qirralarning nisbiy tezligi quyosh dogʻlarining siljishidan hisoblangan tezlikka yaqin boʻlib chiqdi.
03
Doppler effekti sirena yoqilgan holda kuzatuvchi yonidan avtomobil o‘tganda amalda kuzatish oson. Aytaylik, sirena ma'lum bir ohang beradi va u o'zgarmaydi. Mashina kuzatuvchiga nisbatan harakat qilmasa, u sirena chiqaradigan ohangni aniq eshitadi. Ammo agar mashina kuzatuvchiga yaqinlashsa, u holda tovush to'lqinlarining chastotasi ortadi va kuzatuvchi sirena chiqaradigandan balandroq ohangni eshitadi. O'sha paytda, mashina kuzatuvchining yonidan o'tib ketganda, u sirena chiqaradigan ohangni eshitadi. Va mashina uzoqroqqa ketayotganda va allaqachon uzoqlashsa va yaqinlashmasa, kuzatuvchi tovush to'lqinlarining past chastotasi tufayli pastroq ohangni eshitadi.
Muhitda tarqaladigan to'lqinlar (masalan, tovush) uchun to'lqinlar manbai va qabul qiluvchining ushbu muhitga nisbatan harakatini hisobga olish kerak. Tarqalishi uchun muhit kerak bo'lmagan elektromagnit to'lqinlar (masalan, yorug'lik) uchun vakuumda faqat manba va qabul qiluvchining nisbiy harakati muhimdir [10].
Zaryadlangan zarrachaning nisbiy tezlik bilan muhitda harakatlanishi ham muhim ahamiyatga ega. Bunday holda, laboratoriya tizimida Doppler effekti bilan bevosita bog'liq bo'lgan Cherenkov nurlanishi qayd etiladi.
03
Hodisa har qanday to'lqinlar va zarrachalar oqimiga xos bo'lganligi sababli, uni tovush uchun kuzatish juda oson. Ovoz tebranishlarining chastotasi quloq tomonidan tovush balandligi sifatida qabul qilinadi. Tez harakatlanuvchi mashina yoki poezd sizning yoningizdan o'tib, tovush chiqaradigan, masalan, sirena yoki shunchaki ovozli signal beradigan vaziyatni kutish kerak. Eshitasizki, mashina sizga yaqinlashganda ovoz balandligi balandroq bo'ladi, keyin mashina sizga yaqin bo'lsa, u keskin pasayadi, keyin esa uzoqlashayotganda mashina pastroq notada signal beradi.
01
MORE THAN TEMPLATE
04

Okeandagi oqimlarni o'lchash uchun Doppler effektini qo'llash // Aoceanographers.ru
Eden . The Search for Christian Doppler. — Springer-Verlag Wien, 1992. — 136 с. — ISBN 3211823670.

E’tiboringiz uchun rahmat

Download 19.1 Mb.