Fizika fanini o’qitishda ilg’or pedagogik texnologiyalardan
foydalanib o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish
Ilhom Ismatovich Rahmatov
rahmatov.1961@mail.ru
Shahodat Xo’jaqul qizi Avezova
Buxoro davlat universiteti
Annotatsiya: Maqola o’quv jarayoni ishtirokchilarining ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirish muammolariga bag’ishlangan, fizikani o’qitish amaliyotida ularni hal
qilishning mumkin bo’lgan usullari ko’rib chiqilgan.
Kalit so’zlar: fizika ijodkorlik,qobliyat, maktab fizika kursi ilmiy tadqiqot
To develop students' creative abilities using advanced
pedagogical technologies in teaching physics
Ilhom Ismatovich Rakhmatov
rahmatov.1961@mail.ru
Shahodat Khojakul qizi Avezova
Bukhara State University
Abstract:. The article focuses on the problems of developing the creative abilities
of the participants of the educational process, discusses possible ways to solve them in
the practice of teaching physics.
Keywords.physics creativity, ability, school physics course research
Fizika, maktabda o’rganiladigan fanlardan, odatda turli darajadagi maktab fanlari
reytinggida qiyinchilik bo’yicha birinchi o’rinni egallaydi. Bundan tashqari, ko’pgina
o’quvchilarning umumiy bilim ko’nikmalari va qobilyatlari past darajada shu sababli
fizika o’qituvchisi oldida quyidagi muammolar turibdi. O’quvchilarning fanga bo’lgan
bilim qiziqishini qanday qilib oshirish kerak, o’quvchilarniing ilmiy bilimga bo’lgan
qiziqishi vaziyatga bog’liq bo’lmasligi va ularning kasbiy hayotining bir qismiga
aylanishi uchun nima qilish kerak…
Bunday muammolarni tizimli hal qilish o’quvchilarga “ muvaffaqiyatli vaziyat”
ni taqdim etish zarur bo’lib, o’quvchilarning muvaffaqiyatga erishishining mumkin
bo’lgan usullardan biri zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish sharoitida
o’quvchilarning ijodiy qobilyatlarini rivojlantirishdir.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1594
Ijodkorlik nima? Ushbu konseptsiyaning eng oddiy ta’rifi quyidagicha: ijodkorlik
- bu moddiy yoki ideal xarakterdagi yangi mahsulotni yaratish jarayoni. Ijodkorlik -
muammoni ko’rish yoki toppish, farazni ilgari surish uchun zarur bilimlarni safarbar
qilish, uni nazariy va amaliy jihatdan sinab ko’rish va natijada asl mahsulot, ilmiy
kashfiyot, muammni hal qilish qobilyatidir va boshqalar.
Ijodiy qobilyatlarni rivojlantirishga erishish bizga ko’plab o’quv muammolarni
hal qilishga imkon beradi. O’quv materialni kuchli va ongli ravishda o’zlashtirishni
ta’minlash;o’quvchilarni ishlab chiqarish faoliyatida faol ishtirok etishga tayyorlash,
bilimlarni mustaqil ravishda to’ldirish qobilyati tanlagan kasbini ijodiy o’zlashtira
oladi. Fanga qiziqishni rivojlantiradi; o’z o’zini tarbiyalsh asoslarini o’rgatadi,
ma’lumotnoma va ilmiy adabiyotlar bilan ishlaydi; bilimlarning amaliy yo’nalishini
ko’rsatadi.
Maktab o’quvchilarining ijodiy qobilyatlarini rivojlantirish uchun shart
sharoitlarni ta’minlash mumkin; o’quv jarayonida usullardan foydalanish, faollik va
mustaqillik (bu muammoni hal qilishda muammoli ta’lim alohida rol o’ynaydi);
tadqiqot elementlarini o’quv jarayoniga kiritish o’quvchilarning o’quv faoliyatining
turli turlari; sinfda va sinfdan tashqari mashg’ulotlarda ixtiro bilan tanishish; ijodiy
xarakterdagi individual o’quv vazifalarini tashkil etish.
Ta’lim jarayoning bunday tashkil e’tilishi bilan o’quvchi ijodiy tamoyillarning
rivojlanishiga hissa qo’shadigan turli tadbirlarga jalb qilinadi:
1. Tadqiqot faoliyati. Ilmiy - tadqiqot faoliyati deganda o’quvchilarning yechimi
no’malum bo’lgan ijodiy, tadqiqot muammosini oldindan ko’rib chiqish bilan bo’gliq
bo’lgan va asosiy bosqichlarning mavjudligini o’z ichiga olgan faoliyati tushuniladi:
muammoni qo’yish, ushbu masalaga bag’ishlangan nazariyani o’rganish, tadqiqot
usullarini tanlash va ularni amaliy o’zlashtirish, materialini to’plash, uni tahlil qilish
va umumlashtirish, o’z xulosalarini aytish. Bunday faoliyatning natijasi ijodiy
loyihalar bo’lishi mumkin. Insholar, maruzalar va taqdimotlarni tayyorlash jarayonida
talabalar qidiruv faoliyati orqali o’z- o’zini anglash imkoniyatiga ega bo’ladilar, turli
manbalar bilan ishlashning xususiyatlari, tahlil qilish, o’z ishlarini yaratish, shu
jumladan maqsad va vazifalarni belgilash qobilyatiga ega bo’ladilar.
2. Ijodiy topshiriqlarni yechish va tuzatish. Fizika darslarida ijodiy qobilyatlarni
rivojlantirishda masalalar yechish muhim rol o’ynaydi. Shu bilan birga, vazifalar uchun
ijodkorlik talab qilinadigan maslalar tanlab olinadi. Muammolarni bir necha usulda hal
qilish, ulardan ulardan eng oqilonasini tanlash juda samarali. Ijodiy qobilyatlarni
rivojlantirish uchun sifatli vazifalar tanlanadi.
3. “Folklor” faoloiyati. Badiiy asarlardan parchlar ijodiy qobilyatlarni
rivojlantirish vositasi sifatida xizmat qilishi mumkin. O’qituvchi adabiy parchani
o’qiydi va quyidagi savollarga javob berishni taklif qiladi. Ko’rib chiqayotgan
jismoniy hodisalarni aniqlash; parchada tasvirlangan hodisalarning o’ziga xos belgilari
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1595
va yuzaga kelish shartlarini ko’rsatish va ularni tushuntirish. Sharoit o’zgarsa,
hodisalar qanday davom etadi: parchani qayta ishlang yoki davom ettiring…
Vazifa turlaridan biri- bu obyekt yoki hodisa haqidagi asosiy jismoniy
ma’lumotlarni “to’qish” kerak bo’lgan qisqa ertak yoki hikoya yozish. Ertak hikoyalar
yozishda ijodiy tasavvurning rivojlanishi sodir bo’ladi. Topshiriqni olgach, o’quvchilar
fizika bo’yicha ilgari to’plangan bilimlarni tahlil qiladilar va tizimlashtiradilar.
4. Dizayn faoliyati. Umumta’lim maktabi sharoitida turli to’garaklar va qiziqish
to’garaklarining sinflarida loyihalash faoliyati ijodiy qobilyatlarni rivojlantirishning
yana bir samarali usuli bo’lib, yosh shaxsni kelajak hayotiga tayyorlaydi. Shunday
qilib, fizika- texnika to’garagi darslarida o’quvchilar nazariy jihatdan ishlab chiqish va
o’quv jihozlarining yangi modellarini ishlab chiqarishda ishtirok etishlari mumkin.
Bunday ish dizayn qobilyatlarini rivojlantiradi, o’z qo’llari bilan ishlash qobilyatini
yaxshilaydi, eng maqul yechimni toppish, to’siqlarni ijodiy yengib o’tish huchun
sharoit yaratadi.
5. “San’at” faoliyati o’quvchilarning ijodiy qobilyatlarini rivojlantirish, bilimlarni
mustaqil egallash, ularni notanish yoki nostandart vaziyatlarda ko’nikmasini qo’llashni
shakllantirish fizika fanidan sinfdan tashqari ishlarga ham bog’liq. Bular fizika kuni
yoki haftasida o’tkaziladigan tadbirlar: viktorina, QVZ, dramatizatsiya, turli o’yinlar.
Bu yerda badiiy qobilyatlar to’liq namoyon bo’ladi, zukkolik, mantiqiy tafakkurni
rivojlantiradi. Ijodiy faoliyat turlarini amaliyotda amalga oshirishda misol sifatida men
maktab fizikasi kursi mavzusini o’rganishda amalga oshirganman. Ko’pchilik
o’quvchilar tomonidan sevimli bo’lgan “ suyuqlik va gazning unga tushurilgan jismga
ta’sir kuchini yani Arximed kuchi va jismlarning suyuqlikda suzish va suyuqlikda
cho’kish shartlarini misol keltiraman. O’quvchilarni qiziqtirish va fizika qonunlari
hamma joyda, hatto reklama olamida ham amal qilishini ko’rsatish uchun men
“MilkWay” sutga cho’kmasligi haqida reklama roligini ko’rishini tavsiya qilaman,
chunki u butunlay sutdan iborat.
Biz quyidagi muammoni ilgari surdik: “ MilkWay” shokoladini qanday qilib
“cho’ktirish” kerak; Televizion reklama va televidenie siori to’g’rimi: “Haqiqiy
shokolad sutga cho’kmaydi”.
O’quvchilarga o’z faoliyati uchun taxminiy rejalar berilishi mumkin:
1. MilkWay television reklamasini tomosha qilish;
2. Kerakli tajribalarni o’tkazish;
3. Tajriba natijalarini hujjatlashtirish;
4. Xulosa chiqarish.
Bunday ish o’quvchilarga shablon bo’yicha emas, nbalki mustaqil ravishda erkin,
cheksiz harakat qilish va tadqiqot olib borish imkonini beradi. Ushbu tadqiqot ko’p
darajali bo’lishi mumkin, ya’ni ijodiy jarayonni shaxsiylashtirish. Masalan, biz
tadqiqotchi o’quvchiga sut bilan emads balki har xil turdagi suyqliklar, shuningdek,
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1596
turli konsentratsiyali sut bilan tajriba o’tkazishni taklif qilishimiz mumkin. Agar
o’rganilyotgan jism botgan suyqliklarning zichligi ma’lum bo’lsa, “Milk Way”
zichligini hisoblang. O’quvchilarning individual tadqiqotlari natijalarini yosh
tadqiqotchilar klublari yig’ilishlarida hisob kitoblarni bayon qilib hisobotlarni
topshirishi mumkin bo’ladi.
Eng oddiy tadqiqotlar, tajribalar va kuztishlar o’z-o’zidan maqsad emas, ular fizik
qonunlarni chuqurroq tahlil qilish, fizik hodisa va jarayonlarning mohiyatini tushunish
imkonini beradi. Bunday ijodiy topshiriqlar fizika kursini sifatli o’zlashtirishga,
nazariy bilimlarni amaliyotda qo’llash ko’nikmasini shakillantirishga qaratilgan.
Innovatsion ta’lim o’quvchidan ta’lim jarayonining emas, balki subyekti bo’lishini,
o’zini qiziqtirgan har qanday savolini bera olishini va unga mustaqil javob topa olishini
talab qiladi. Bunday sharoitda o’qituvchi o’quvchining ehtiyojlari, qiziqishlari,
tayyorgarlik darajasi, individual xususiyatlarini bilgan holda, har qanday oddiy
savoldan ijodiy vazifalarni vazifalarni qurishda foydalanishga harakat qilshi kerak. Uni
hal qilish jarayonida har bir o’quvchining istedodi va qobilyatini kashf qilasiz.
| 