Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, inqirozlarni vujudga kelishiga olib keluvchi omillarning turlariga ko‘ra inqirozlar quyidagilarga bo‘linadi:
-
Siyosiy inqirozlar;
-
Ijtimoiy inqirozlar;
-
Tabiiy inqirozlar;
-
Iqtisodiy inqirozlar.
Inqirozni vujudga keltiruvchi omillariga ko’ra turlari
Siyosiy
Ijtimoiy
Tabiiy
Iqtisodiy
Urushlar;
Genotsid;
Partiyalarning parchalanishi;
Davlat tuzimini to’ntarilishi
Diniy inqirozlar;
Milliy inqirozlar;
Aholining populyatsion inqirozlari, qarish
Tabiiy boyliklarni yo’qolib ketishi;
Tabiiy ofatlar;
Iqlim o’zgarishi
Moliyaviy inqirozlar;
Narxlarni ko’tarilib ketishi;
Retsessiya;
Resurslarning taqchilligi
1.4-rasm. Inqirozni vujudga keltiruvchi omillariga ko‘ra turkumlanishi
Yuqorida berib o‘tilgan guruhlar inqirozlarni vujudga kelishi jihatidan eng katta guruhlari bo‘lib hisoblanadi. Inqirozning bu turlari boshqa faoliyatlardagi inqirozlarni vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. Bundan tushunish mumkinki, ular ham o‘z o‘rnida inqirozning boshqa xususiy turlariga bo‘linib ketishi mumkin. Inqirozning mazkur turlariga makro va mikro darajada yondoshish mumkin. Umumiy jihatdan olib qaraganda, ular quyidagicha izohlanadi:
Siyosiy inqirozlar – makro darajada vujudga keladi va davlat siyosatini sustlashuvi bilan bog‘liq tarzda boradi. Siyosiy inqirozlar katta-kichik urushlar, millatni qirib tashlanishi, xukmron partiyalarning parchalanishi va davlat tuzumining ag‘darilishi natijasida paydo bo‘ladi. Siyosiy inqiroz natijasida subyekt yo‘qolib ketmasligi mumkin, lekin uni xukmronligi sustlashadi va boshqaruv doirasi torayadi. Unga quyidagilarni kiritish mumkin:
|