ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
22
TURLI MUDDATLARDA ZAYTUN O‘SIMLIGINI KO‘PAYTIRISH USULLARI
Yuldasheva Xavasxon Tojidinovna
Andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalari instituti “Meva sabzavotchilik va
uzumchilik” kafedrasi dotsenti
Yuldasheva Ziyoda Shavkatjon qizi
Tursunboeva Mastura Xusanboy qizi
“Mevachilik va uzumchilik” ta’lim yo‘nalishi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10677484
Annotatsiya: Maqola iqlimlashtirilgan zaytun navlarining respublika tuproq-iqlim
sharoitlariga moslashishi va fenologiyasiga bag‘ishlangan.
Kalit so’zlar: navlari, biologik xususiyatlari,
mahsuldorligi, qishloq xo'jaligi texnologiyasi
usullari, hosildorlik.
Kirish: Sun’iy mikroiqlimi boshqariladigan tizim yaratilgan sharoitlarda har xil ekinlar yashil
qalamchalarining ildiz olish samaradorligi sezilarli ortadi. Ildiz oluvchi qalamchalar ustida
mayda suv zarralari – tuman hosil qiluvchi avtomatlashtirilgan
mexanik qurilmalar tufayli
qalamchalarning yaxshi ildiz olishi uchun tashqi muhit omillarini (havo va substrat harorati
va namligi, yoritilganlik, substrat tarkibi va boshqalar) muvaffaqiyatli boshqarish imkonini
beradi. Yashil qalamchalarning ildiz olishida sun’iy tuman
yetakchi omil hisoblanadi, u
maxsus inshoot ichidagi qalamchalar atrofida havoning kunlik namligini 70-90 % gacha
oshirish imkonini beradi, bunda barglarning transpiratsiya jadalligi sezilarli qisqaradi. Qulay
mikroiqlim sharoitlarida zaytunni yashil qalamchalarining ildiz oluvchanligi 80-100 % gacha
bo‘lishi va olti oylik o‘suv davrida kuzga kelib ildiz olgan o‘simliklardan 30-40 % gacha bir
yillik, 2-3 tartibgacha shoxlangan va umumiy uzunligi 50 sm gacha yetuvchi kuchli rivojlangan
ildiz
tizimiga ega, substratning ustki qismi esa 30-50 sm va undan ortiq bo‘lgan, novdalari
yaxshi yetilgan ko‘chatlar olish mumkin.
Zaytun o‘simligi tabiatan issiqsevar va namsevar o‘simlik hisoblanadi. Aksariyat ilmiy-
tadqiqotlarda ta’kidlanishicha, barcha omillar orasida zaytun o‘simligiga
tashqi muhitning
harorati eng kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Mikroiqlimi boshqariladigan maxsus inshootda zaytun
qalamchalari rizogenezi ochiq dalada yetishtiriladigan qalamchalardan farqlanadi.
O‘stirishning bu turida zaytun qalamchalari boshlang‘ich davrdan boshlab havo tartibi qulay
bo‘lgan substratlarda rivojlanadi va uch oylik vegetatsiya davrida ko‘chatlar 696 dan 892,8
0
S
gacha faol haroratning o‘rtacha miqdoriga ega bo‘ladi, bu vaqtda ochiq dalada bu ko‘rsatkich
432-741
0
S ni tashkil etadi. Zaytun ko‘chatlarini yashil qalamchalaridan yetishtirishda ularni
iyun oyining ikkinchi o‘n kunligida – novdalar faol o‘sayotgan davrda olish maqsadga
muvofiqdir. Ushbu muddatda tayyorlangan yashil qalamchalar o‘rganilgan
variantlarda eng
yuqori regeneratsion xususiyatlarni (ildiz tizimi va yer ustki qismining rivojlanishi) namoyon
etadi, ular orasidagi o‘zaro bog‘liqlik (korrelyatsiya) r=0,87 ga teng.
Har xil o‘simlik turlarida ildiz hosil bo‘lishi uchun harorat optimumi turlichadir. Binobarin,
yengil ildiz oluvchi o‘simliklar birmuncha past haroratlarda ildiz tizimini regeneratsiyalashi
mumkin, mazkur jarayon yaxshi ildiz olmaydigan o‘simliklar ancha
yuqori haroratni talab
etishadi.
Мevali o‘simliklar qalamchalarini muvaffaqiyatli ildiz oldirish uchun havoning haroratini 20-
25
0
S, qum va ustki tuproq qatlami haroratini esa 18-20
0
S da ushlashni va bir kunda havo
