|
Ilm-fan va innovatsiya ilmiy-amaliy konferensiyasiBog'liq ilm-fan 0605 1873823-9-ma’ruza. Impuls signallar va ularni shakllantirish, ABN 1 Mirjon, 1710409918, elementar, Mirxakimova Farog\'at scratchILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
23
haroratiga qarab, suv purkash oralig‘ini belgilashni tavsiya etishgan. Mualliflarning qayd
etishicha, quyi haroratlarda zaytun qalamchalarining ildiz olishi sekin kechgan, qalamchalar
bargini to‘kib yuborgan va ularning katta qismi ildiz hosil bo‘lmasidan avval chirib ketgan.
Sun’iy tumandan foydalanish to‘liq quyosh yorug‘ligida qalamchalarni ildiz oldirish imkonini
beradi, negaki barglarda doimiy suv pardasining mavjud bo‘lishi ularni quyoshda qizib
ketishdan asraydi. Qulay namlik sharoitida yorug‘lik jadalligi 350-400 erg/sm
2
tartibida
bo‘lishi lozim.
Ko‘pchilik tadqiqotchilarning fikricha, har xil o‘simlik turlari va navlari sifatli
qalamchalashning ma’lum davriga ega bo‘ladi. Qalamchalarda ildizlarning muvaffaqiyatli hosil
bo‘lishi uchun to‘liq quyosh spektri zarur. Mo‘tadil mintaqa sharoitlarida yorug‘lik tartibi
ko‘pgina mevali va manzarali o‘simliklar uchun kunduzgi yorug‘likni 85 % gacha o‘tkazuvchi
shaffof polietilen plyonkalar ostida eng qulay darajada ifodalanadi.[ Qalamchalarni ildiz
oldirishda bevosita ildiz regeneratsiyasi kechadigan muhit katta ahamiyatga ega hisoblanadi.
Turli struktura, suv va havo o‘tkazuvchanlik va issiqlik sig‘imiga ega bo‘lgan substratlar yashil
qalamchalardagi shikastlarning bitishiga, kallus hosil bo‘lishiga va ildiz regeneratsiyasiga
sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Mevali va boshqa o‘simliklarni qalamchalashda substrat sifatida yuvilgan yirik daryo qumi
ishlatiladi. Biroq, qumda ozuqa elementlari mavjud bo‘lmaydi va yashil qalamchalar bunday
substratda ozuqa moddalarini sust o‘zlashtiruvchi va ko‘chirib o‘tqazishda sinib ketuvchi
shoxlanmagan uzun ildizlar hosil qiladi. Shu bois ko‘pincha u boshqa materiallar, xususan
sholi po‘stlog‘i, yog‘och qirindisi, chirigan go‘ng (biogumus) va ularni har xil kombinatsiyasi
qo‘llanildi. Ishlab chiqarish sharoitlarida zaytun o‘simligi odatda yarim yog‘ochlashgan
qalamchalaridan ko‘paytiriladi. Ushbu ko‘paytirish usuli oson, qulay va yetarlicha arzon
hisoblanadi. Biroq, bunda bir kvadrat metrdan ko‘chat chiqishi o‘rtacha 40-60 ming donani
tashkil etadi, bu esa zamonaviy sharoitlarda qishloq xo‘jaligining ko‘chatlarga, xususan
mamlakat va xorij seleksiyasining noyob navlari ko‘chatlariga nisbatan ortib borayotgan
barcha talabni to‘liq qondirish imkonini bermaydi.
Ushbu masala yechimiga ko‘chat yetishtirishning yangi yuqori texnologiyali intensiv usullarini
ishlab chiqarishga tatbiq etish bilan erishish mumkin. Maxsus mikroiqlimi boshqariladigan
inshootlarda yashil qalamchalarni ildiz oldirish bunday usullardan biri hisoblanadi. Yashil
qalamchalashning alohida nazariy va amaliy masalalari ilmiy adabiyotlarda yaxshi yoritilgan
va respublikamizda ham o‘rganilmoqda, biroq, ushbu usul ko‘chatchilik amaliyotiga hozirga
qadar yetarli darajadatatbiq etilmagan. Yashil qalamchalashni amaliyotga tatbiq etilishiga
to‘sqinlik qilayotgan asosiy sabablar sanoat miqyosida mikroiqlimni boshqaruvchi zamonaviy
avtomat qurilma va yashil qalamchalash uchun maxsus inshootlarning mavjud emasligi,
qo‘llaniladigan ozuqa substratlarining va ayniqsa vegetatsiya davrida o‘simliklarni ozuqa
tartibotining yaxshi o‘rganilmaganligidadir. Buning natijasida ushbu usulda yetishtirishda
maydon birligidan ko‘chat chiqishi 40-50 % dan oshmagan, qolganlarini esa kelgusi yilga
qadar ko‘chatzorda yetiltirishga to‘g‘ri kelgan.
Daraxt, buta va yarim buta o‘simliklarni vegetativ ko‘paya olishi, turli organlarida mustaqil
yosh o‘simlik shakllantira olishi, hayotiy shakllari va o‘sish dinamikasini noqulay sharoitlarda
o‘zgartira olish qobiliyatlari zaytun o‘simligining ham yuqori moslashuvchan ekanligini
bildiradi.
|
| |
