|
Jarıqlıq texnikasınıń tariyxi
|
| bet | 1/7 | | Sana | 29.07.2023 | | Hajmi | 288.06 Kb. | | #77566 |
Bog'liq Taza Jаqtılаndırıw qurılmаlаrı, lаmpаlаrdıń túri hám tаrmаqqа jаlǵаnıw sхеmаlаrı 2012-iyul-sentyabr, Fizika fanidan mustaqil ish, 9-lekciya CifrlıinfXızmeti, anatatsiya, HUSANOV S SLAYD, Ofis dasturlari va ularning yangi imkoniyatlari. Ofis dasturlar , 6-test english, 1 4 sinf oʻquvchilari bilan oʻtkaziladigan psixologik tadbirlar, mehmonxona xujaligida xizmatlar sifatini boshqarish, Авр, 1 Ma\'ruzalar 1-qism, 15, Ижара учун (электр), АМАЛ-14...
Jаqtılаndırıw qurılmаlаrı, lаmpаlаrdıń túri hám tаrmаqqа jаlǵаnıw sхеmаlаrı
Joba
1. Jarıqlıq texnikasınıń tariyxi.
2. Tiykarǵı túsinikler, jarıqlıq-texnika shamaları hám birlikleri.
3. Nurlanıw aǵımı hám energiyası.
Jarıqlıq texnikasınıń tariyxi.
Bunnan 100-150 jıl ilgeri adamizot jasalma (elektrik) jaqtılandıriwin bilmas edi. Házir bolsa, házirgi turmısımızdı busiz tassavur etip bolmaydı. Hár bir adam turmısında hám xalıq xojalıǵını rawajlandırıwdıńdaǵı jasalma jaqtılandıriwdi rolin bahalaw qıyın. Elektr jaqtılandıriwi hár qıylı orınlarda hám hár qıylı tarawlarda qollanıladı. Ol hár qıylı jumıslardı kúnniń hár qanday waqtında orınlawǵa múmkinshilik jaratadı, Onıń úy turmısımızdıńǵa, óndiriske, hámde memorchilik hám mádeniyattı rawajlandırıwǵa tásiri úlken.
Maqsetke muwapıq túrde elektr jaqtılandıriwi miynet ónimliligin asıradı, bunnan tısqarı ónim ózine túser bahasıın azaytadı, jumıs sharayatını jaqsılaydı hám sanaat kárxanalarsdagi zaqım aliwdi azaytadı. Basqa sóz menen aytqanda, elektr jaqtılandıriwin qollanılıwı jámiyetimizni hár qıylı táreplerine óz tásirin kórsetedi.
Lekin jaqtılandıriw texnikasını rawajlanıw procesi júdá áste dawam etken. YOrug'lik deregi retinde elektr jaqtılandıriwine shekem tómendegiler qollanılǵan : órt, maylı shıralar, shamlar, kerosinli shıralar, gazlı shıralar. CHiroqlarni payda bolıwı jasalma jarıqlıq dáreklerin rawajlanıwǵa kúshli dúmpish boldı. YAy hám qozlanba elektr jarıqlıq dáreklerin rawajlandırıwdıń hám rawajlanıwlanshtirishda orıs elektrotexniklarining roli kútá úlken.
1802 jıl akademik Petrov elektr yoyi hádiysesin ashtı : ekew kómirli tayaqshadan (sterjen) elektr tokı ótkende, olardıń arasında elektr yoyi payda bolǵan. Bul bolsa, elektr energiyasını jaqtılandıriw maqsetinde paydalanıwdı baslap berdi.
Tek 70 jıl ótkennen keyin, orıs izertlewshisi YAblochkov, jaqtılandıriw ushın ámelde qollansa bolatuǵın jarıqlıq deregin jarattı. Onıń atı «YAblochkov shami». Ol ekew kómirli tayokchalardan ibarat bolıp, tik jaylasqan hám jalǵızlaytuǵın qatlam (massa ) menen bolınǵan. «SHam» elektr tarmaǵına jalǵanǵanda kómirli tayaqshalar arasında elektr yoyi payda bolǵan hám kómirler janıp bolıwına shekem ayqulaq shamning tag bólegine qaray surilgan. Kómirlerdi bir tegis janıwı ushın, YAblochkov shamni ózgeriwshen tok menen támiyinlegen (mashina generatoridan). Bul ózgeriwshen tokdan dáslepki bar paydalanıw edi. YA'ni jaqtılandıriw ózgeriwshen tokning birinshi qarıydarsı esaplanadı.
Mine sonday túrde gaz razryadı shıraları da rawajlana basladı.
Bir waqtıniń ózinde, yaǵnıy ótken júz jıllıqdı 70 chi jıllarında orıs elektrotexnigi Lodigin birinshi bolıp qozlanba chirog'ining dúzilisin jarattı ; bunda qizish denesi retinde volfram sabaǵı xızmet etedi, ol bolsa vakuumlı shıyshe baloniga jaylastırılǵan. Keyin Lodigin chirog'i Amerikaǵa (Edisonga) etip baradı. Ol bolsa qozlanba chirog'ining dúzilisin rawajlanıwlastıradı hám óndiris texnologiyasın jaratadı.
CHo'g'lanma chirog'ining jarıqlıq unumini asırıw volfram ipining jumıs sharayatını jetilistiriw jolı boyınsha bardı ; yaǵniy qizish denesin dúzilisi hám islew ortalıǵı ózgertirilgen. Bularǵa gaz menen toldırılǵan shıralardı mısal etip keltiriw múmkin. YÁne kriptonli yamasa ksenonli toldırgichi bar shıralar da kiredi.
Keyin bolsa chug'lanma shıralarına qaraǵanda nátiyjelilew jaqtılandıriw dáreklerin jaratıw maqsetke muwapıq bolıp qaldı.
Mine sol júz jıllıqdıń 30 chi jıllarında gaz razryadı menen nátiyjeli «lyuminafor»-larni birge qóllaw tiykarında gaz razryadı jarıqlıq deregi jaratıldı, yaǵnıy «lyuminessensiya» chirog'i.
Házirgi waqıtta sanaatımız shıǵaraıp atırǵan gaz razryadlı shıraların túrleri kóp. Olar forması, ólshemleri, jaqtılandıriw kórsetkishleri, razryad túri hám nurlanıwdıń spektarial quramı boyınsha túr-túrli bolıp tabıladı.
Házirgi waqıtta chug'lanma shıraları eń kóp qollanılatuǵın jarıqlıq deregi esaplanadı. Olardıń 800 dane xili bar. Gaz razryadlı shıralardıń bolsa 200 ge jaqın xili bar.
YOrug'lik dáreklerin óndiris sanaatımizni bólek tarmaǵı esaplanadı.
Házirgi waqıtta, óndiris kárxanalarını, jámiyetlik jayların, turar jayların hám ashıq maydanlardı elektr menen jaqtılandıriw wazıypaların maqsetke muwapıq túrde echa alatuǵın jaqtılandıriw úskenelerin esaplaw hám proektlash usılları jaratılǵan.
Tiykarǵı túsinikler, jarıqlıq-texnika shamaları hám birlikleri.
Texnika shamaları hám birlikleri.Dene temperaturası molekula hám atomlardin’ ıssılıq háreketi tezligi menen anıqlanadı.Olar qansha tez háreketlense, sonsha element (dene) temperaturası joqarı yamasa kerisinshe.Eger háreket toqtasa,tem
peraturanıń keyin’i tómenlewi múmkin bolmaydı. Mine sol eń kishi temperature absolyut nol dep ataladı jáne onı temperaturanıń termodinamik shkalasında sanaq bası sıpatında qabıl qilinadi
Tómendegi baylanıs belgili:
Bul jerde: T- kelvinde (K) ólshenerlik temperatura;
t -Selsiya gradusında (°S) ólshenerlik temperatura.
Termodinamik shkala gradusı ólshemi boyınsha Kelvin (K) hám Selsiya gradusı (°S) bir birine teń. Lekin, kvant esaplarında, hátte absolyut nolde, dene-sinin’ ıssılıq energiyasın nol energiyası anıqlawshı molekulyar tebreniwshi háreket saqlanıwın esapqa almasliq múmkin emes. (Nolli energiya júdá kishi). Sonday etip, dúnyada ámeldegi bolǵan hár qanday denede, hár qanday tempera-turada molekula hám atomlar mudami hárekette boladı.Olardıń kinetik energiya- sınıń jıyındısı denesinin’ ıssılıq energiyasın anıqlaydı.
Temperaturası absolyut nolden joqarı bolǵan hár qanday dene átirap ortalıqqa nurlanıw energiyasın tarqatadı.Bul nurlanıw,tártipsiz háreketlerdi bir sistemadan ekinshisine uzatıwdı ańlatadı. Bul materiya bar ekenligin arnawlı forması bolıp tabıladı. Keńislik nurlanıw energiyasını uzatıw elektromagnit terbelisler formasında hám óz-ózinen boladı. Quyash nurı, radio tolqınlar, rentgen nurları, atom yadrosinin’ nurlanıwı,qızdırılǵan denelerdiń kórinbes nurlanıwı (infraqızıl) bular birdey tolqınlı protsesstiń ha’r tu’rli kórinisi bolıp tabıladı.
Sonin’ ushın nurlanıwdı tolqın uzınlıǵı menen ańlatıw qabıl etilgen. Bul, terbelis ti tolıq dáwiri dawamında nurlanıw basıp ótken aralıq bolıp tabıladı.Nurlanıwdıńtolqin uzınlıǵı hám elektromagnit terbelisler shastota V nur tezligi S menen bay-lanısqan.
bul jerde - tolqın uzınlıǵı, nm (1nanometr =103 m = 106 mm). S-nur tezligi (3-108m/sek);
- elektromagnit terbelisler shastotası, Gs.
Lekin 1900 jıl nemis fizigi Plank M. elektromagnit terbelisler kvantlı xarakterde bolıp tabıladı dep shama etedi. Bul bolsa, zamanagóy kvant teoriyasını jaratılıwıǵa alıp keldi.
|
| |
