|
O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim va inovatsiyalar vazirligi
|
| bet | 1/2 | | Sana | 02.03.2024 | | Hajmi | 235.5 Kb. | | #165680 |
Bog'liq Bank hisobi tahlil va auidit Statistika(Oraliq) (1), Налоговый кодекс Республики Узбекистан, xkzbvdehbohboi, Blender 2.92.0, menejment, Toksanbayeva Albina sug\'urta mustaqil ishi, 3-TEZIS, 2-mavzu, psihologiya-i-alhimiya, Reading log 1 (1), Tarixiy xotirasiz kelajak yo\'q, Волейболни вужудга келиши ХАМДА ўйин қоидалари, ИШЧИ КУЧИ БОЗОРИ ВА БАНДЛИК, O\'ZBEKISTON VA JAHON HAMJAMIYATI, Doc2
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM VA INOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT IQTISODIYOT UNVERSITETI BANK ISHI FAKULTETITI BANK ISHI VA AUIDIT YUNALISHI TALABASI MIRZAYEV ELDORNING BANK HISOBI, TAHLIL VA AUDIT FANIDAN
MUSTAQIL ISHI
Mavzu: Bank ustav kapitalini shakllantirish hisobi
Bajardi: Mirzayev.E
Tekshirdi: Ernazarov.N
Toshkent 2024
Reja:
Kirish
1.Bank ustav kapitali nima2.
3.Bank ustav kapitali miqdorining o‘zgarishi va o‘zgarishni ro‘yxatga olish tartibi
4.Xulosa
Bank ustav kapitali — aksiyadorlik jamiyatining ustavida kayd etilgan pul ifodasidagi dastlabki, boshlangʻich kapital. Ustav kapitali aksiyalar sotishdan tushumlar, taʼsischilarning xususiy qoʻyilmalari va davlat qoʻyilmalari hisobidan yuzaga keladi. Ustav kapitaliga badallar fakat pul mablagʻlari koʻrinishida emas, balki mulk shaklida, maye., imoratlar, yer, shuningdek, intellektual mulk obʼyektlari: patentlar, litsenziyalar, loyihalar shaklida ham boʻlishi mumkin. Ustav kapitali tuzilgan tashkilot faoliyatining moddiyashyoviy, pul, ilmiytexnika, axborot asosini tashkil etadi. Ustav kapitali balansning passivida qayd etiladi.
Ustav kapitali ta’sis hujjatlarida belgilangan hissalarning (pul ifodasidagi) yig‘indisidir. Ustav kapitaliga hissa shaklida qo‘shiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar ta’sischilar kelishuviga yoki yuridik shaxs ijrochi organining qaroriga ko‘ra baholanadi va hisobga olinadi. Qo‘shilgan kapital aksiyalarni nominal qiymatidan baland narxlarda dastlabki sotishdan olinadigan emissiya daromadini aks ettiradi. Zaxira kapitali mol-mulkni qayta baholash chog‘ida hosil bo‘ladigan inflatsiya zaxiralarini, shuningdek, tekinga olingan mol-mulk qiymatini aks ettiradi. Ustav kapitali- davlat ro'yxatidan o'tgan tashkilotning ta'sis hujjatlarida belgilangan miqdor. Tashkilotning ustav faoliyatini ta'minlash uchun mulkdorlar tomonidan dastlab investitsiya qilingan mablag'lar miqdoridan 80-schyotning debetida aks ettirilgan qarzlari miqdori bilan farqlanadi. Ustav kapitali yuridik shaxsning kreditorlari manfaatlarini kafolatlaydigan mol-mulkining eng kam miqdorini belgilaydi.
Depozit fondining hajmidan kelib chiqqan holda, ishtirokchilarning kompaniyadan foyda olish huquqi, shuningdek, yuzaga keladigan majburiyatlarni to'lash majburiyatlari belgilanadi. Ustav kapitaliga nisbatan biroz beparvo munosabatning stereotipi ko'pincha tashkilotlarning uni belgilashga moyilligi bilan bog'liq. Albatta, millionlab aylanmalari bo'lgan tashkilot uchun bu miqdor bejiz emas, bundan tashqari, bu kompaniya a'zolari yoki uning kreditorlari tomonidan tajovuzga qadar sarflanmagan kapitaldir. Ammo shunday tashkilotlar ham borki, ular haqiqatan ham aniq tayyor va o'z majburiyatlarini ustav kapitali bilan bajarishga majburdirlar. , Misol uchun, bunday fond hajmi 300 million rubl, shunga o'xshash ko'rsatkich uchun belgilangan, 200 million -. Agar biz ustav kapitalini nuqtai nazardan ko'rib chiqsak, unda, albatta, bu operatsion tashkilotga foyda keltirmaydi. Aynan shuning uchun ham uning doimiy ravishda qurilishi mamlakatimizda qabul qilinmaydi. Pul oqimlari va boshqa turdagi garovlar hisobini yuritish pul shartlari ishtirokchilar (aktsiyadorlar) kontekstida 80-sonli maxsus hisobvaraq taqdim etiladi.Ishtirokchilar tomonidan pul mablag'larini qabul qilish va tasarruf etish 75-sonli schyot - ta'sischilar bilan hisob-kitoblar doirasida amalga oshiriladi.
Moliyaviy terminologiyaga ko'ra, "nizom" so'zi, xususan, tashkilotlarning asosiy fondining ta'rifiga ishora qiladi. Bu birinchi bo'g'inga urg'u berib, nizomga munosabatni bildiradi. Ta'rif ustav kapitali, ustav fondi yoki shaharning ustav sudi kabi iboralarda qo'llaniladi. "Qonuniy" ma'nolaridan foydalanish biror narsa tomonidan o'rnatilgan tushunchada qo'llaniladi. Ta'rif harbiylashtirilgan tashkilotlarning nizomlariga ko'proq mos keladi. Masalan, qonun hujjatlarida belgilangan forma. Biroq, morfologik jihatdan ikkala so'z ham bir xil.
Kapitalning asosiy fondi tashkilotdagi ishtirokchilarning ulushlaridan iborat. Ko'pincha kapital miqdori biznesning tug'ilish bosqichida har bir ta'sischining huquq va majburiyatlarini aniqlash uchun ishlaydi. Ular tijorat tadbirining "poydevorini" mustahkamlash uchun ishtirokchi sifatida harakat qilishlari mumkin. Qoidaga ko'ra, bunday shaxslarning tarkibi oldindan ma'lum, bunday tashkilotlarning rahbarlari affillangan shaxslar hisoblanadi. Dan tashqari tashkiliy tuzilma ustav kapitali har bir aktsiya uchun to'lov usuli mezonlarini ajratib ko'rsatishi kerak. Shunday qilib, yangi yoki allaqachon ishtirokchilar mavjud tashkilot to'lov usulini tanlashda deyarli cheksiz. Ta'sischilar naqd pulda to'lov sifatida taqdim etish huquqiga ega pul mablag'lari va baholash kompaniyasi tomonidan tekshirilishi mumkin bo'lgan printer. To'g'ri, yoqilgan umumiy yig'ilish, korxonaning asosiy hujjatining mazmuniga ko'ra ishlaydigan, kapital tarkibiga aniq cheklovlar kiritilishi mumkin. Ko'pincha ta'sischilar ulush uchun to'lov sifatida qabul qilmaslikka qaror qilishadi ustav kapitali uchinchi shaxslar tomonidan chiqarilgan veksellar yoki qimmatli qog'ozlar.
Ustav kapitali korxonalar uchun xos bo'lgan, joriy muvofiq normativ hujjatlar o'z ustaviga ega bo'lmasligi mumkin. Ayni paytda, bunday tashkilotlarda bo'lishi kerak ta'sis memorandumi, unda ustav kapitalini shakllantirish tartibi belgilangan. Bunday korxonalar toifasiga (e'tiqod bo'yicha) kiradi. Kapital tarkibi standart - investorlarning ulushlariga ko'ra. korxonaning bevosita faoliyatini amalga oshirish uchun foydalaniladigan mulkni aniqlash xarakteristikasi. Ustav kapitalining fond sifatida ta'rifi qiymati jihatidan bir xil bo'lsa-da, ko'proq mos keladi. investitsiya fondlari. Bunday ta'rif ma'lum bir turni saqlash uchun tuzilgan ixtisoslashtirilgan fonddagi ishtirokchilarning ulushli badallari to'plamini nazarda tutadi tadbirkorlik faoliyati. eng qiziqarli fondni ifodalaydi. Korxonaning shakllanish bosqichida u minimal bo'lishi mumkin, ammo keyinchalik ta'sischilarning ulushini o'zgartirmasdan ko'paytirilishi mumkin. Aktsiyalar fuqarolar o'rtasida qayta taqsimlanganda yoki bir qismini tashkilotning o'zi sotib olishi mumkin. O'zaro fondda bu sodir bo'lmaydi - siz chiqqaningizda ulush kamayadi.
Ustav kapitali hamma uchun zarur, istisnosiz, o'tishni rejalashtirgan va keyin shug'ullanadigan korxonalar tijorat faoliyati, daromad oling. Jamiyat fondi bilvosita davlat nazorati vositasidir, chunki uning ustav kapitalidagi har qanday o'zgarish (qayta taqsimlash) yangi ma'lumotlarni kiritish uchun hujjatlar to'plamini taqdim etish bilan birga keladi. Ustav kapitalini shakllantirish majburiyatiga kelsak, eng kam miqdor yo'q, chunki ular o'z majburiyatlari bo'yicha barcha mol-mulki bilan javob beradilar.
Asosiylari, ta'rifga ko'ra, biznesning asoschilaridir. Ko'pincha, amalda, uchinchi tomon kapitalini joriy etish tartibi qo'llaniladi. Investor yangi ishlab chiqarish ob'ektlarini sotib olganida yoki kompaniyaning o'tgan davrlarda to'lanmagan muhim qarzlarini o'chirganda, chora to'liq oqlanadi. O'z hissasi uchun investor ustav kapitalida baholash nuqtai nazaridan ma'lum bir ulushni talab qilishi mumkinligi juda mantiqiy. Misol uchun, agar investor 5 millionga dastgoh sotib olsa, tashkilotning yillik aylanmasi 40 millionni tashkil etadi, uning ulushi taxminan 1/16 ni tashkil qiladi. Yuqorida aytib o'tilganidek, aktsiyalarni to'lash bahoga ega bo'lgan har qanday vositalar bilan, shu jumladan, amalga oshirilishi mumkin. Buyuk Britaniya depozit mumkin va va to'g'ridan-to'g'ri joriy hisob.
Ustav kapitali — aksiyadorlik jamiyatining ustavida kayd etilgan pul ifodasidagi dastlabki, boshlangʻich kapital. Ustav kapitali aksiyalar sotishdan tushumlar, taʼsischilarning xususiy qoʻyilmalari va davlat qoʻyilmalari hisobidan yuzaga keladi. Ustav kapitaliga badallar fakat pul mablagʻlari koʻrinishida emas, balki mulk shaklida, maye., imoratlar, yer, shuningdek, intellektual mulk obʼyektlari: patentlar, litsenziyalar, loyihalar shaklida ham boʻlishi mumkin. Ustav kapitali tuzilgan tashkilot faoliyatining moddiyashyoviy, pul, ilmiytexnika, axborot asosini tashkil etadi. Ustav kapitali balansning passivida qayd etiladi.
O'z kapitali korxona samaradorligini baholash uchun ishlatiladi. Uning doimiy foyda ko'rsatkichi bilan ko'payishi kompaniyaning xatolari va noto'g'riligi dalilidir va bu, o'z navbatida, korxonaning qulashiga olib keladi.
Bundan tashqari, ustav kapitali sug'urta kompaniyalari yoki kredit uyushmalarini yaratish uchun ishlatilishi mumkin. Birinchi holda, u tegishli vaziyat yuzaga kelganda sug'urta to'lovlarining kafili sifatida ishlaydi. Kredit uyushmasida bu "o'zaro yordam fondi" deb nomlanadi, aksionerlar pul mablag'larini pul muammolarini hal qilishda foydalanishi mumkin.
Ustav kapitali qanday ishlatilganidan qat'i nazar, u bilan ishlash qoidalari ustav hujjatlarida etarlicha batafsil bayon etilishi va korxonaning buyruqlari va boshqa hujjatlari bilan tartibga solinishi kerak.
O‘zbekiston Respublikasida davlat mustaqilligi qo‘lga kiritilgandan buyon buxgalteriya hisobi tizimini bozor iqtisodiyoti va moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlari talablariga muvofiqlashtirish maqsadida bosqichma-bosqich isloh qilinmoqda. Buxgalteriya hisobini isloh qilish bozor iqtisodiyoti tizimi tamoyillari bo‘yicha o‘tkaziladigan iqtisodiy islohotlarning asosiy elementlaridan biri hisoblanadi. Bozor iqtisodi sharoitida buxgalteriya hisobi faqat hisob-kitob va statistik vazifalarni bajaribgina qolmay manfaatdor tomonlar obyektiv va asoslangan qaror qabul qila olishi uchun xo‘jalikni boshqaruvchi subyektning faoliyati haqida axborot oluvchi, ularni qayta ishlab beruvchi sohaga aylanadi.
Buxgalteriya hisobi tizimini huquqiy boshqarish – muomalada qatnashuvchilarning buxgalteriya hisobi sohasida qonunchilik me’yorlarida ko‘zda tutilgan huquq va majburiyatlari bo‘lib talab majburiyat, ruxsat etilgan huquq tarzidagi boshqaruv formasidir. Buxgalteriya hisobi tizimidagi huquqiy boshqarish tarkibiga huquq me’yorlari, huquqiy munosabatlar, yuridik javobgarlik kabi qator elementlar kiradi. O‘zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobi tizimlari uchun «Buxgalteriya hisobi haqida»gi qonun asosiy huquqiy baza hisoblanadi. Qonunda buxgalteriya xizmati mutaxassislari soha bo‘yicha korxonalar rahbarlarining huquq va majburiyatlari buxgalteriya hisobi tizimining asosiy maqsadlari, vazifalari va tamoyillari, buxgalteriya faoliyatini tashkil qilish, asosiy yo‘nalishlari va hisobot tayyorlash kabilar belgilab qo‘yilgan. Mavjud xalqaro amaliyot buxgalteriya hisobini to‘rt darajali me’yoriy boshqarish tizimini ko‘zda tutadi. Birinchi daraja – qonunchilik aktlari, masalan «Buxgalteriya hisobi haqida»gi qonun. Ikkinchi daraja – asosiy qoidalar yig‘indisi, ya’ni buxgalteriya standartlari. Bu darajada buxgalteriya hisobi bilan bog‘liq shaxslar bir xilda faoliyat yuritishlari uchun asosiy buxgalteriya tushunchalari va tamoyillari (qoidalari) belgilanadi. Dunyo amalliyotida hozircha 30 dan ortiq standartlar belgilangan. Uchinchi daraja – mamlakat bo‘yicha turli muassasalardagi har xil tarmoqlarda buxgalteriya hisobini yuritish borasida ishlab chiqilgan turlicha uslubiy ko‘rsatma va tavsiyanomalar. To‘rtinchi daraja – hisob ishlarini olib boradigan korxonalarda nashr etiladigan ichki ish hujjatlari va qo‘llaniladigan hujjatlarni yuritish. Birinchi darajaga Respublikamizda 1996-yil 30-yanvarda qabul qilingan «Buxgalteriya hisobi haqida»gi qonun mansub bo‘lishi mumkin. Ikkinchi darajaga hozircha ishlab chiqilayotgan buxgalteriya standartlarini kiritishimiz mumkin. Hozirgi paytda buxgalteriya hisobi milliy standarti (BHMS) tasdiqlangan. Uchinchi darajaga O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va tarmoqning o‘ziga xos xususiyatlariga muvofiq hisob standartlarini aniqlashtiruvchi boshqa idoralarining uslubiy tavsiyalari (ko‘rsatmalari) instruktsiyalar sharhlarini kiritsa bo‘ladi. To‘rtinchi daraja har bitta korxonada mavjud. Korxonaning o‘z ishchi hujjatlari buxgalteriya hisobini tashkil qilish xususiyatlarini va uni yuritishni belgilaydi. Buxgalteriya hisobi yig‘im (tushum) tizimini tartibga solish mumkin; ro‘yxatdan o‘tkazish va pul shaklidagi ma’lumotlarni umumlashtirish xo‘jaliklar operatsiyalarida tashkilotlarning majburiyatlarini va ularning yaxlit, uzluksiz, hujjatli hisob olib borishlarini aks ettiradi.
Hozirgi zamon iqtisodiy sharoitida buxgalteriya hisobining roli o‘zgardi. Agar avvallari hisobning maqsadi nazorat qilish vazifasidan iborat bo‘lgan bo‘lsa, endilikda xalqaro milliy standartlarga ko‘ra, buxgalteriya hisobi va uning asosida tuzilgan moliyaviy hisobotning maqsadi undan foydalanuvchilarga to‘liq va ishonchli ma’lumot taqdim etishdir. Buxgalteriya ma’lumotlaridan foydalanuvchilarni uchta guruhga bo‘lish mumkin.
1. Tashkilot ma’muriyati – direktorlar kengashi, yuqori boshqarmalar xodimlari, menejerlar, bo‘linmalarning rahbarlari va mutaxassislari.
2. To‘g‘ridan to‘g‘ri moliyaviy qiziqish bilan ma’lumotlardan egri foydalanuvchilar, bugungi va potensial investorlar, banklar, asosiy mablag‘ va ishlab chiqarish zaxiralari bilan ta’minlovchilar, boshqa kreditorlar.
3. Ma’lumotlardan qisman moliyaviy qiziqish tufayli egri foydalanuvchilar: soliq idoralari moliya muassasalari, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining nazorat taftish boshqarmasi, auditorlik firmalari, Davlat Statistika qo‘mitasi, mahalliy hokimiyat idoralari va boshqa foydalanuvchilar.
Buxgalteriya hisobi quyidagi asosiy vazifalardan iborat:
- buxgalteriya hisobi schyotlarida aktivlarning ahvoli va harakati, mulkiy huquq va majburiyatlarning ahvoli haqida to‘liq va ishonchli ma’lumotlarni
tuzish;
- samarali boshqarish maqsadida buxgalteriya hisobidagi ma’lumotlarni umumlashtirish;
- moliyaviy, soliq va boshqa hisoblarni tuzish.
Hozirgi zamon hisob adabiyotlarida buxgalteriya hisobining vazifasi quyidagicha bo‘linadi:
- rejali;
- nazoratli;
- ma’lumotli;
- tahliliy (baho);
- hisobli.
Ustav kapitali - ta'sis hujjatlarida belgilangan miqdorlarda uning faoliyatini ta'minlash uchun ta'sischilarning (ishtirokchilarning) korxona tashkil etishdagi mol-mulkidagi mablag'lari (ulushlari, badallari, ulushlari) yig'indisi.
Korxona faoliyat ko'rsatishi uchun ishlab chiqarish omillarini sotib olish uchun mablag'larni avanslashi kerak, ya'ni:
a) ishlab chiqarish vositalari (moddiy omil);
b) ishchi kuchi (shaxsiy omil).
Shunday qilib, kapital o'z harakatini pul kapitali sifatida muomala sohasida boshlaydi, uning vazifasi ishlab chiqarish kapitalining elementlarini egallashdan iborat.
Mablag'lar, ishlab chiqarish va ishchi kuchi mavjudligi bilan korxona ishlab chiqarish jarayonini amalga oshiradi. Kapital bu yerda ishlab chiqarish kapitali vazifasini bajaradi, uning vazifasi mahsulot va ortiqcha qiymat yaratishdir.
Naqd pulda qiymat va ortiqcha qiymatni olish uchun ishlab chiqarilgan mahsulotni sotish amalga oshiriladi. Shu bilan birga, kapital tovar kapitali shaklini oladi, uning asosiy vazifasi tovarlarni sotish va qo'shimcha qiymatni naqd pulda olishdir.
Shunday qilib, kapital uch bosqichdan o'tadi va mos ravishda uch shaklda - pul, ishlab chiqarish va tovar shaklida namoyon bo'ladi. Bunday ketma-ket harakat kapitalning aylanishi deb ataladi. Aylanma bosqichlaridan birida tugatilishi kapitalning o'sishi jarayonining buzilishiga olib keladi. Kapitalning funktsional shakllaridan birida uzoq vaqt kechikish uning o'limiga olib keladi.
Kapital aylanma sxemasi quyidagicha:
T SP:RS*P-R-D
Bu erda D (D ') pul,
T - tovarlar;
SP - ishlab chiqarish vositalari;
RS - ishchi kuchi
P - ishlab chiqarish jarayoni,
R - amalga oshirish.
Shunday qilib, dastlab tadbirkorlik faoliyati sohasiga naqd pul shaklida kiritilgan, ishlab chiqarish jarayonida realizatsiya bosqichidan o‘tgan mahsulotga aylangan kapital nafaqat tannarxni o‘z ichiga olgan holda, naqd pul ko‘rinishida egasiga qaytarildi. , lekin qo'shimcha xarajatlar. Ikkinchisining paydo bo'lishi korxonaning iqtisodiy faoliyatida ishlab chiqarish omillarining har biri o'z rolini o'ynashi bilan bog'liq. Shunday qilib, aniq mehnat sarflagan ishlab chiqarish vositalarining qiymati o'zgarishsiz tayyor mahsulot qiymatiga o'tkaziladi. Yana bir narsa - ishchi kuchi. Ishchi o'z ish kuchi uchun to'lov sifatida ish haqi oladi. Biroq, ishlab chiqarish jarayonida u yangi qiymatni yaratadi va ishchi kuchining narxidan ko'ra ko'proq. Va u, mavhum mehnat natijasida, o'tkazilgan qiymatga qo'shiladi.
Binobarin, moddiy omilning qiymati ishlab chiqarish jarayonida o'zgarmaydi - ishlab chiqarishga kirishi bilan u yangi mahsulot qiymatida (miqdoriy jihatdan) namoyon bo'ladi. Ishlab chiqarish jarayonida mehnat xarajatlari (ish haqi) katta qiymatga - yangi qiymatga aylanadi. Shunga asoslanib, butun aylanma mablag'lar ikki qismga bo'linadi: doimiy va o'zgaruvchan.
Doimiy - bu kapitalning ishlab chiqarish vositalariga aylanadigan va ishlab chiqarish jarayonida o'z qiymatini o'zgartirmaydigan qismidir.
O'zgaruvchan - bu kapitalning ishchi kuchi sotib olishga sarflanadigan va ishlab chiqarish jarayonida uning qiymatini o'zgartiradigan (o'sadigan) qismi.
Kapitalning asosiy va o'zgaruvchanlarga bo'linishi doimiy kapital faqat qiymat yaratish va oshirish uchun zarur shart sifatida harakat qilishini aniqlashga imkon beradi. Faqat tirik ishchi kuchi qiymat yaratadi va oshiradi, u o'zining konkret mehnati bilan eski qiymatni o'tkazadi, mavhum mehnat bilan u nafaqat ishchi kuchi qiymatini qayta ishlab chiqaradi, balki qo'shimcha qiymat ham yaratadi.
Kapital doimo harakatda bo'lganligi sababli, har uchala qism (pul, ishlab chiqarish va tovar) aylana hosil qiladi. Kapitalning ishlab chiqarish va aylanma sohasidagi uzluksiz harakati, aylanish bosqichlarining ketma-ket takrorlanishi uni kapital aylanishiga aylantiradi. Tijorat banki kapitalidagi eng katta ulush ustav kapitalidir. Ustav kapitali ko'rsatkichi bank rivojlanishining asosiy ko'rsatkichlaridan biridir.
Ustav kapitali - bu bank aktsiyadorlarining (muassislarining, ishtirokchilarining) bank faoliyatini boshlash yoki keyingi faoliyati uchun uning aktivlarini shakllantirish, shuningdek, bank omonatchilarining manfaatlarini kafolatlash maqsadida kiritilgan badallarining qiymati.
Ustav kapitali tijorat banki bank muassislarining badallari va aksiyalar chiqarish hisobiga tashkil etilganda shakllanadi. Tijorat bankining ustav kapitalining miqdori uning ta’sischilari tomonidan belgilanadi, lekin Markaziy bank tomonidan belgilangan darajadan kam bo‘lishi mumkin emas. Bankning ustav kapitali (ham to'g'ridan-to'g'ri, ham o'z kapitalining bir qismi sifatida, bu haqda keyinroq muhokama qilinadi) bir qator juda muhim funktsiyalarni bajaradi.
Birinchidan, bank faoliyatining dastlabki bosqichida u ustuvor xarajatlar uchun zarur bo'lgan boshlang'ich mablag'lar sifatida ishlaydi, ularsiz u hatto ishlay olmaydi (bino, asbob-uskunalar sotib olish, xodimlarni yollash va boshqalar).
Ikkinchidan, bank operatsiyalari rivojlanishining keyingi bosqichlarida ham kapitalning roli katta. O'sish davrida bank yangi quvvatlarni yaratish uchun qo'shimcha kapitalga muhtoj. Va bu maqsadda banklar ko'pincha, xususan, yangi ishtirokchilarni - aktsiyadorlarni yoki aktsiyadorlarni jalb qilish uchun murojaat qilishadi, ya'ni. Buyuk Britaniyani ko'paytirish uchun.
Uchinchidan, kapital bank faoliyatini tartibga soluvchi, shu jumladan uning operatsiyalari hajmining asossiz tez o'sishini va tegishli risklarni cheklovchi hisoblanadi. Nazorat qiluvchi organlar kapitalga nisbatan ma'lum talablarni qo'yish orqali bankni moliyaviy beqarorlik va haddan tashqari xavflardan himoya qilishga qaratilgan iqtisodiy xatti-harakatlar normalarini belgilaydi.
To'rtinchidan, mustahkam kapitalning mavjudligi mijozlarning bankka bo'lgan ishonchini yaratadi va mustahkamlaydi. Biroq, bu funktsiyani juda oddiy qabul qilmaslik kerak. O’zbekiston (va nafaqat o’zbek) tajribasi shuni ko'rsatadiki, katta kapitalga ega banklar eng ishonchli va eng barqaror bo'lib chiqishi mumkin, bu esa mijozlarning nafaqat o'ziga, balki umuman banklarga bo'lgan ishonchini yo'q qiladi. Boshqacha qilib aytganda, siz katta "buxgalteriya" kapitaliga ega bo'lishingiz va shu bilan birga kreditorlar oldidagi majburiyatlaringizni bajarmasligingiz mumkin. Biroq, agar bank to'g'ri boshqarilsa, Buyuk Britaniya kabi barqaror resurs qanchalik katta bo'lsa, bank shunchalik barqaror bo'ladi. Boshqa narsalar teng bo'lsa, katta kapital bankning moliyaviy bozorlarga kirishini osonlashtiradi va shu bilan o'zini qarz mablag'larining rejadan tashqari chiqib ketishi natijasida kelib chiqadigan likvidlik muammolaridan himoya qiladi.
Katta kapital - bu ham asosiy yakuniy voqea, ham mutlaqo boshqacha faoliyat ko'lami uchun juda aniq qo'llanilishi. Kapitalni oshirishni qandaydir rasmiy tartib deb hisoblash mumkin emas. Bundan tashqari, bu holatda aniq raqamlar masalaning faqat tashqi tomonidir.
Ichki tarkib muhimroqdir - moliya olamida "baland raqamlar" odatda tegishli malaka darajasi, harakatlarni yuqori sifatli muvofiqlashtirish va yuqori ishbilarmonlik obro'siga ega bo'lmasdan amalga oshirib bo'lmaydigan qiyin jamoaviy ishlarni yashiradi. Biznesning katta va juda katta miqyosi, boshqa narsalar qatori, xodimlarning, ayniqsa top-menejerlarning yangi psixologik holatini, fikrlash va mas'uliyatning butunlay boshqacha darajasini anglatadi. Qolganlarning hammasi natijadir.
Beshinchidan, kapital joriy yo'qotishlardan zararni o'zlashtira oladigan amortizator vazifasini bajaradi, bu esa bankka nisbatan katta kutilmagan yo'qotishlar yoki favqulodda xarajatlar yuzaga kelgan taqdirda ham o'z faoliyatini davom ettirish imkonini beradi. Garchi bankda bunday xarajatlarni moliyalashtirish uchun zahira mablag'lari bo'lishi kerak bo'lsa-da, noqulay sharoitlarda (masalan, mijozlarning katta miqdordagi defoltlari bilan) yo'qotishlar shunchalik ko'payishi mumkinki, kapitalning bir qismi yo'qotishlarni qoplash uchun ishlatilishi kerak. Aynan u o'ziga xos so'nggi bufer bo'lib xizmat qiladi va bank rahbariyati shoshilinch muammolarni hal qilgunga qadar joriy yo'qotishlarni o'zlashtiradi. Kapitalning turli qismlari har xil tezlikda aylanayotganligi sababli korxona mulki bir yildan ortiq muomalada bo‘lgan sarflanmaydigan mol-mulkka va mulk, bir tsikl davomida foydalaniladi va o'z qiymatini yangi yaratilgan mahsulotlarga to'liq o'tkazadi. Bunday mulk bir yildan ortiq bo'lmagan muddatga muomalada bo'ladi. Boshqacha aytganda, korxonaning butun kapitali asosiy va aylanmaga bo'linadi.
Asosiy va aylanma kapital o'rtasidagi nisbat ikkinchisi foydasiga qanchalik katta bo'lsa, ishlab chiqarish davrlari qanchalik qisqa bo'lsa, kapital tezroq aylanishi mumkin. Kapital aylanmasining tezlashishi moliyaviy natija hajmiga ijobiy va bevosita ta'sir ko'rsatishini hisobga olib, uni korxona aktivlarida oqilona (kapital) joylashtirish masalalari samaradorlikni oshirishga qaratilgan asosiy boshqaruv vazifalari qatoriga kiradi. korxonaning.
Xalqaro buxgalteriya standartlariga muvofiq, jismoniydan tashqari, kapitalning moliyaviy tushunchasi ham ajralib turadi.
Kapitalning moliyaviy kontseptsiyasi bilan boshqaruvning eng muhim maqsadlaridan biri qo'yilgan kapitalning nominal qiymatini va uning sotib olish qobiliyatini saqlab qolishdir. Korxonada kapitalni bunday moliyaviy qo'llab-quvvatlash hisobot davri oxiridagi sof aktivlarning qiymati hisobot davri boshidagi bir xil ko'rsatkichdan oshib ketganda amalga oshiriladi, ya'ni. biznes daromad keltirganda.
Shuni ta'kidlash kerakki, ikkinchisi o'z kapitalini shakllantirishning ichki manbalari tarkibida asosiy o'rinni egallaydi. Buning sababi shundaki, foyda uning moliyaviy resurslarining katta qismini hosil qiladi, o'z kapitalining ko'payishini va shunga mos ravishda korxonaning bozor qiymatining oshishini ta'minlaydi.
Shu sababli, kapitalning tabiiy-moddiy shaklda (doimiy - o'zgaruvchan, asosiy - aylanma) bo'linishini nazarda tutuvchi fizik tushunchasidan farqli o'laroq, kapitalni tasniflash moliyaviy kontseptsiya doirasida amalga oshiriladi. pul shakli.
Shunday qilib, shakllanish manbalariga ko'ra kapital o'z va qarzga bo'linadi.
Korxonaning o'z kapitali uning sof aktivlari qiymati bilan belgilanadi, bu korxona mulkining qiymati va uning majburiyatlari o'rtasidagi farq sifatida hisoblanadi. O'z kapitali ustav, qo'shimcha va zaxira kapital, taqsimlanmagan foydadan iborat.
Qarz kapitali korxona mol-mulki qiymatining kelajakda to'lanishi kerak bo'lgan majburiyatlar hisobiga shakllangan qismidir. Qarz kapitali uzoq muddatli va qisqa muddatli majburiyatlarni o'z ichiga oladi. Korxonaning kapital tarkibi 1.1-rasmda keltirilgan.
O'z kapitali korxona mustaqilligining asosidir. O'z kapitaliga bo'lgan ehtiyoj o'z-o'zini moliyalashtirish talablaridan kelib chiqadi. Ammo shuni yodda tutish kerakki, korxonalar faoliyatini faqat o'z mablag'lari hisobidan moliyalashtirish, ayniqsa, ishlab chiqarish mavsumiy bo'lgan hollarda ular uchun har doim ham foydali emas. Keyin ma'lum davrlarda bank hisobvaraqlarida katta mablag'lar to'planib qoladi, boshqa davrlarda esa ular etishmaydi.
Bundan tashqari, bu borada moliyaviy resurslarga narxlar darajasini hisobga olish kerak. Agar u past bo'lsa va kompaniya investitsiya qilingan kapitaldan kredit resurslari uchun to'laganidan ko'ra yuqori daromad keltira olsa, u holda qarz mablag'larini jalb qilish orqali u o'z kapitalining rentabelligini oshirishi mumkin.
Biroq, kredit resurslari hisobiga umumiy kapitalni to'ldirishda nafaqat xarajatlarni, balki ularni joylashtirish yo'nalishini ham hisobga olish kerak. Ularni jalb qilish muddatini tanlash qarz mablag'lari investitsiya qilinishi kerak bo'lgan aktivlar turlariga bog'liq: qisqa muddatli yoki uzoq muddatli asosda.
Agar korxona joriy aktivlarni shakllantirish uchun moliyalashtirish manbai sifatida qisqa muddatli emas, balki uzoq muddatli kreditlarni tanlasa, bu qarzga xizmat ko'rsatish bilan bog'liq moliyaviy xarajatlarning oshishiga va natijada foydaning pasayishiga olib keladi. , ishlash samaradorligining pasayishi. Agar qo'shimcha asosiy vositalarni yaratish yoki takomillashtirish zarurati tug'ilsa va korxona (o'z mablag'lari etarli bo'lmagan holda) arzonroq - qisqa muddatli kreditlar yoki kreditlarni tanlasa, bu yoki ushbu majburiyatlarning bajarilmasligiga yoki pul mablag'larini muomaladan xavfli chalg'itish. Korxona uchun salbiy vaziyatning boshlanishining asosiy sababi qarzni to'lash muddati va aylanma aktivlarga qo'yilgan kapitaldan daromad olish davri o'rtasidagi nomuvofiqlikdir.
Binobarin, o'z va ssuda kapitalining optimal nisbati, uni korxona aktivlarida oqilona joylashtirish darajasi ko'p jihatdan uning moliyaviy holatiga bog'liq.
Ustav kapitalini shakllantirish usuliga ko‘ra banklar aksiyadorlik (ochiq va yopiq turdagi) va mas’uliyati cheklangan jamiyat yoki qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat shaklida tashkil etilgan banklarga bo‘linadi.
Agar kredit tizimini isloh qilishning dastlabki bosqichida tijorat banklari asosan ulushlilik asosida (MChJ shaklida) tuzilgan bo‘lsa, hozirgi bosqichda aksiyadorlik banklari aksiyadorlik banklariga aylantirilib, yangi banklar tashkil etilmoqda. aktsiyadorlik jamiyatlari (OAJ) shaklida yaratilgan.
Xo'jalik jamiyatining har qanday shaklida tashkil etilgan banklar uchun kompaniyaning o'zi uning kapitali va boshqa mol-mulkining egasi sifatida harakat qilishi odatiy holdir, ya'ni. bank. O'zaro tijorat banklari mas'uliyati cheklangan jamiyat tamoyillari asosida tashkil etiladi, ya'ni. har bir ishtirokchining (aktsiyadorning) javobgarligi uning bankning umumiy kapitaliga qo'shgan hissasi chegaralari bilan cheklangan jamiyatlar.
Ustav kapitaliga to‘liq hissa qo‘shgan bank ishtirokchisiga qimmatli qog‘ozlar toifasiga kirmaydigan guvohnoma beriladi. Shu bilan birga, u bankning boshqa ishtirokchilarining roziligi bilan o'z ulushini yoki ulushning bir qismini bankning boshqa ishtirokchilariga va uchinchi shaxslarga berish huquqini saqlab qoladi. Aktsiya uchinchi shaxsga o'tkazilganda, uni to'liq yoki qisman boshqa shaxsga o'tkazgan ishtirokchiga tegishli barcha huquq va majburiyatlar unga o'tadi. Jamiyat ishtirokchilaridan har qandayining ulushini jamiyatning o‘zi olishi mumkin, ammo bu holda u bir yil ichida uni boshqa ishtirokchilarga yoki uchinchi shaxslarga berishga majburdir. Bank ustav fondini kengaytirish ham ishtirokchilar tomonidan qo‘shimcha badallar kiritish, ham bankka yangi ishtirokchilar bilan qo‘shilish yo‘li bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Yangi ishtirokchilarni kiritish va ularning bank ustav kapitaliga qo'shadigan ulush miqdori to'g'risidagi masala ishtirokchilarning umumiy yig'ilishida hal qilinadi. Mas'uliyati cheklangan jamiyat shaklida tashkil etilgan banklar, qoida tariqasida, aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish huquqiga ega emaslar. Ammo ba'zi hollarda bu huquq ularga qo'shimcha ravishda beriladi.
Kredit tashkilotining ustav kapitali uning ishtirokchilarining badallari miqdoridan iborat. Kredit tashkilotining ustav kapitaliga hissa pul, qimmatli qog'ozlar, boshqa narsalar yoki pul qiymatiga ega bo'lgan mulkiy huquqlar bo'lishi mumkin.
Biroq, ustav kapitaliga hissa bo'lishi mumkin bo'lgan mulkka nisbatan kredit tashkilotlariga nisbatan bir qator talablar mavjud. Bu talablarni uch guruhga bo'lish mumkin - miqdoriy, sifat va protsessual.
Kredit tashkilotlarining ustav kapitaliga ustav kapitalining minimal miqdoriga rioya qilish zarurati bo'yicha qat'iy talablar qo'yiladi.
Bankni tashkil etish shakliga qarab, ustav kapitalini shakllantirish turli yo'llar bilan amalga oshiriladi. Agar bank aktsiyadorlik jamiyati (OAJ) sifatida tashkil etilgan bo'lsa, unda ustav kapitali ularga ochiq obuna yo'li bilan taqsimlangan aksiyalarning nominal qiymati miqdorida shakllantiriladi (bank aksiyadorlik jamiyati sifatida tashkil etilgan taqdirda). ochiq aktsiyadorlik jamiyati), yoki barcha aktsiyalarni ta'sischilar o'rtasida ularning ustav kapitalidagi ulushi miqdoriga muvofiq taqsimlash tartibi (yopiq aktsiyadorlik jamiyati).
Korxonaning moliyaviy holatini baholash uchun aktivlar tarkibini tahlil qilish bilan bir qatorda, majburiyatlar tarkibini tahlil qilish kerak, ya'ni. mulkka qo'yilgan o'z va qarz mablag'lari manbalari. Ushbu manbalarning nisbati xo'jalik yurituvchi sub'ektning rivojlanish istiqbollarini belgilaydi.
Moliyaviy resurslar manbalarini, ularning dinamikasi va tuzilishini tahlil qilganda shuni yodda tutish kerakki, manbalar tarkibini baholash buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan ham ichki, ham tashqi foydalanuvchilar tomonidan amalga oshiriladi. Shunga ko'ra, tahlil qilishda turli xil yondashuvlar mavjud. Shunday qilib, tashqi foydalanuvchilar (banklar, etkazib beruvchilar va boshqalar). bitimlar tuzishda moliyaviy tavakkalchilik nuqtai nazaridan moliyalashtirish manbalarining umumiy hajmida kompaniyaning o‘z mablag‘lari ulushidagi o‘zgarishlarni baholash; o'z mablag'lari manbalari ulushining kamayishi bilan xavf ortadi.
Mulk manbalari tarkibini ichki tahlil qilish korxona faoliyatini moliyalashtirishning muqobil variantlarini baholash bilan bog'liq. Tanlovning asosiy mezonlari xavf darajasi, ma'lum bir moliyalashtirish manbasining narxi, qarz mablag'larini jalb qilish shartlari, qarzni to'lash muddati, foydalanishning mumkin bo'lgan sohalari va boshqalar.
Yuqorida aytib o'tilganidek, har qanday korxonaning kapitali ikkita komponentdan iborat bo'lishi mumkin - o'z va qarz mablag'lari.
O'z kapitali ikki komponentdan iborat: qo'yilgan kapital, ya'ni. mulkdorlar tomonidan korxonaga qo'yilgan va to'plangan kapital, ya'ni. korxonada birinchi marta egalari tomonidan ilgari surilgan narsalarga qo'shimcha ravishda yaratilgan.
Investitsiya qilingan kapital oddiy va imtiyozli aktsiyalarning nominal qiymatini, shuningdek qo'shimcha ravishda to'langan (aktsiyalarning nominal qiymatidan ortiq) kapitalni o'z ichiga oladi. Investitsiya qilingan kapitalning birinchi tarkibiy qismi kompaniya balansida ustav kapitali sifatida, ikkinchisi - qo'shimcha kapital sifatida (qabul qilingan aktsiyadorlik mukofoti bo'yicha) aks ettiriladi.
Yig'ilgan kapital sof foydani taqsimlashdan kelib chiqadigan moddalar (zaxira kapitali, taqsimlanmagan foyda, jamg'arish fondi) shaklida o'z aksini topadi.
Nazariy jihatdan, kapitalning qiymati sof aktivlar bilan tavsiflanadi. Ko'pincha sof mulkning (yoki sof aktivlarning) ma'lum bir qiymatida nomoddiy aktivlarni hisoblash uchun qabul qilingan aktivlar tarkibiga kiritish haqida savol tug'iladi. Xorijiy mamlakatlarning moliyaviy tahlili amaliyoti ma'lum bo'lib, ushbu moddani sof mulk qiymatini hisoblashdan olib tashlashni nazarda tutgan.
Nomoddiy aktivlar balans ob'ektlari qatoriga haqiqiy qiymatining buzilishi mahalliy amaliyotda eng ko'p uchraydiganligini hisobga olib, sof aktivlar qiymatini aniqlashda faqat nomoddiy aktivlarni hisobga olish tavsiya etiladi. to'g'ridan-to'g'ri foydalaniladigan va daromad keltiradigan aktivlar, sotib olish yoki yaratish bilan bog'liq xarajatlarning hujjatlashtirilgan dalillari mavjud bo'lsa, nomoddiy aktivdan foydalanish huquqi tegishli hujjat bilan tasdiqlanishi kerak.
Sof aktivlar (o'z kapitali) qiymatini aniqlash nafaqat nazariy, balki katta amaliy ahamiyatga ega. Sof aktivlar qiymatidan kelib chiqib, kapital tarkibi (o'z va qarz mablag'lari nisbati) baholanadi. O'z kapitali ulushining kamayishi korxonaning kredit qobiliyatini yomonlashtiradi. Bundan tashqari, korxonaga qo'yilgan investitsiyalar rentabelligini hisoblash uchun o'z kapitali va ssuda kapitali ko'rsatkichi qo'llanilishini hisobga olsak, jami majburiyatlardagi majburiyatlar hajmini ortiqcha baholash umumiy kapital narxini tavsiflovchi ko'rsatkichlarning ob'ektivligiga salbiy ta'sir qiladi. va uning alohida manbalari.
Korxona o'z faoliyatini moliyalashtirish amaliyotida o'z mablag'laridan tashqari qarz mablag'laridan ham foydalanadi.
Qarzga olingan mablag'lar korxonaning uchinchi shaxslar oldidagi huquqiy va iqtisodiy majburiyatlarini ifodalaydi. Qarzga olingan mablag'lar miqdori kompaniyaning ilgari qabul qilingan majburiyatlar bilan bog'liq mablag'larini kelajakda olib qo'yish imkoniyatini tavsiflaydi.
Shoshilinchlik darajasiga ko'ra, qarz mablag'lari: uzoq muddatli va qisqa muddatli bo'linadi.
Uzoq muddatli majburiyatlar korxonada foydalanish muddati bir yildan ortiq bo'lgan qarz mablag'larining barcha shakllarini o'z ichiga oladi.
Qisqa muddatli majburiyatlar bir yilgacha bo'lgan qarz kapitalining barcha shakllarini o'z ichiga oladi.
O'z va qarz kapitali o'rtasidagi asosiy farqlar quyidagi mezonlar bilan belgilanadi:
ustuvor huquqlar;
to'lov mexanizmi;
qaytariladigan pul oqimining tabiati;
pul summasini olishning aniqlik darajasi;
mablag'larni qabul qilish sanasi.
Kreditorlar ustuvor huquqlarga ega (shuning uchun o'z kapitalini qoldiq asosida aniqlash mantig'i).
Kapital egalariga foizlar va dividendlar ko'rinishidagi to'lovlar korxonaning sof foydasidan amalga oshiriladi, qarz kapitali bo'yicha foizlar esa xarajatlar (narxi) hisobidan to'lanadi va shunga ko'ra soliq solinadigan bazaga kiritilmaydi. buning natijasida korxona soliq tejamkorligini oladi.
Qarz kapitali uchun teskari pul oqimi, uni saqlash uchun to'lovlar bilan bir qatorda, asosiy qarzni qaytarishni ham o'z ichiga oladi, o'z kapitali uchun, teskari pul oqimi faqat mulkdorlarga foizlar va dividendlarni to'lashni o'z ichiga oladi. Bu korxonaning to'lov qobiliyati va moliyaviy barqarorligini ta'minlash nuqtai nazaridan o'z kapitalidan foydalanishning yanada xavfsizligini belgilaydi, uning ushbu kapitalning muhimroq miqdorini shakllantirishga borishga tayyorligini rag'batlantiradi.
Kreditorlarga to'lanadigan summalar odatda sobit bo'ladi va ma'lum bir pul miqdori yoki nominal miqdor va kredit uchun to'lov bo'lgan foizlar miqdori bilan belgilanadi. Dividendlar miqdori (agar ustav kapitali o'z kapitali sifatida harakat qilsa) olingan sof foyda miqdori, dividend siyosati, mablag'larning mavjudligi, sof aktivlar miqdori va boshqa omillar bilan belgilanadi.
Qarz majburiyatlarini to'lash sanasi oldindan ma'lum, shu bilan birga ustav kapitalining mavjudligi korxonaning egalari oldida ularga dividendlar to'lash majburiyatlari borligini anglatmaydi. Dividendlar ular e'lon qilinganidan keyingina majburiyatlarga kiritiladi.
Zamonaviy iqtisodiy sharoitda mulkni shakllantirish manbalarining tarkibi korxonaning moliyaviy holatiga - uning to'lov qobiliyati va likvidligiga, daromadiga, rentabelligiga bevosita ta'sir ko'rsatadigan omil hisoblanadi. Ushbu tematik tahlil natijalari boshqaruv qarorlarining samaradorligini oshirishga imkon beradi:
Foydani maksimallashtirish. Ushbu maqsadni amalga oshirish, agar korxona moliyaviy xarajatlarning minimal darajasida ishlab chiqilgan zarur miqdordagi moliyaviy resurslarga ega bo'lsa, ularni oqilona taqsimlash va ishlatish bilan erishiladi.
Rivojlanish jarayonida korxonaning moliyaviy balansi korxonaning uzoq muddatli xavf-xatarsiz rivojlanishiga va uning iqtisodiy faoliyati hajmining izchil kengayishiga yordam beradi.
Korxonaning bozor qiymatini maksimal darajada oshirish.
Ushbu boshqaruv maqsadlarini amalga oshirish uchun mulkni shakllantirish manbalarini tahlil qilish quyidagi vazifalarni hal qilishni nazarda tutadi:
-kapitalning mavjudligini, uning korxona iqtisodiy rivojlanishining zarur sur'atlarini ta'minlash uchun etarliligini o'rganish. Buning uchun kapitalning umumiy miqdorini aniqlang, uni korxona uchun zarur bo'lgan mulk miqdori bilan taqqoslang, tegishli manbalardan kapitalning turli shakllarini jalb qilishning maqsadga muvofiqligini baholang, kompaniya tomonidan tanlangan aylanma va aylanma mablag'larni moliyalashtirish sxemalarini o'rganing. korxona;
- moliyaviy riskning ma'lum darajasida kapital rentabelligini tahlil qilish. Kapitalning shakllanishi bosqichida uning rentabelligini (rentabelligini) baholash uning o'rtacha yillik qiymatini aniqlashni, o'z va qarz kapitalining nisbatlarini tahlil qilishni va tegishli darajadagi foyda olish pozitsiyasidan ikkinchisini jalb qilish shakllarini o'rganishni o'z ichiga oladi. Ushbu muammoni hal qilishda kapitalning rentabellik darajasi va uni shakllantirish jarayoni bilan bog'liq moliyaviy risk darajasi o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlikni yodda tutish kerak. Shu sababli, paydo bo'lgan kapitalning rentabelligini baholashda korxona uchun maqbul bo'lgan moliyaviy risk chegarasini aniqlash va hisobga olish tavsiya etiladi;
- kapitalni shakllantirish bilan bog'liq moliyaviy riskni, uning rentabelligining ma'lum darajasida baholash. Ushbu vazifani bajarish jarayonida ular birinchi navbatda xavf darajasini, unga ta'sir etuvchi omillarni, shuningdek, uni kamaytirish uchun zaxiralarni tahlil qiladilar. Risk darajasini minimallashtirish jalb etilgan kapital shakllarini diversifikatsiya qilish, uni shakllantirish manbalari tarkibini optimallashtirish, individual moliyaviy risklarning oldini olish, ularni ichki va tashqi sug'urtalashning samarali shakllarini ta'minlash orqali ta'minlanishi mumkin;
-korxonaning rivojlanish jarayonida moliyaviy balansini baholash. Buning uchun ular rivojlanishning barcha bosqichlarida korxonaning moliyaviy barqarorligi va to'lov qobiliyati darajasini tahlil qiladilar, kapital tuzilmasini uning optimalligi nuqtai nazaridan baholaydilar, yuqori likvidli turdagi aktivlar manbalaridan olingan avanslar hajmini o'rganadilar, ularni solishtiradilar. kerakli qiymat bilan haqiqiy qiymat;
- korxonaning moliyaviy moslashuvchanligini tahlil qilish, ya'ni. Kutilmaganda yuqori samarali investitsiya takliflari yoki iqtisodiy o'sishni tezlashtirish uchun yangi imkoniyatlar paydo bo'lgan taqdirda korxonaning zarur miqdorda qo'shimcha kapitalni tezda ishlab chiqarish qobiliyati. Shuni ta'kidlash kerakki, kapitalni shakllantirish jarayonida o'zining va qarzga olingan turlari, uni jalb qilishning uzoq muddatli va qisqa muddatli shakllari nisbatini optimallashtirish, moliyaviy risklarni kamaytirish orqali zarur moliyaviy moslashuvchanlik ta'minlanadi.
Korxona kapitalining shakllanishini tahlil qilishning yuqoridagi vazifalari bir-biri bilan chambarchas bog'liqdir, garchi ularning ba'zilari ko'p yo'nalishli boshqaruv maqsadlariga bog'liq bo'lsa-da (masalan, kapitalning maksimal rentabelligiga erishish shartlarini ta'minlash va uni shakllantirish bilan bog'liq moliyaviy riskni minimallashtirish); etarli miqdordagi kapitalni to'plash va uning rivojlanish jarayonida korxonaning doimiy muvozanatini ta'minlash va boshqalar). Shuning uchun korxona kapitalini shakllantirish jarayonida tahlilning individual vazifalari bir-biri bilan muvofiqlashtirilishi va boshqaruvning asosiy maqsadini eng samarali amalga oshirish uchun optimallik pozitsiyasidan hal qilinishi kerak.
Mulkni shakllantirish manbalarini tahlil qilishning asosiy maqsadi nafaqat mablag'lar manbalarining tuzilishi va dinamikasini va uni joylashtirish yo'nalishlarini aniqlash va baholash, balki korxonaning moliyaviy holatiga ta'sir darajasini baholashdir. qo'shimcha kapital jalb qilingan.
Kapitalni shakllantirish manbalarini tahlil qilish ularning tarkibi va tuzilishi dinamikasini baholashdan boshlanadi.
Mablag'lar manbalari tarkibini tahlil qilishda o'z va qarz mablag'lari nisbatining ratsionalligini baholash muhim ahamiyatga ega.
Faoliyat yuritayotgan korxonani o'z kapitali hisobidan moliyalashtirish, birinchidan, foydani qayta investitsiyalash, ikkinchidan, korxona kapitalini ko'paytirish (yangi qimmatli qog'ozlar chiqarish) hisobiga amalga oshiriladi.
Agar korxona ishlab chiqarish-xo‘jalik faoliyati davomida asosan o‘z manbalariga e’tibor qaratsa, bu uning barqarorligini mustahkamlashga va moliyaviy mustaqilligini oshirishga olib keladi. Banklar va boshqa investorlar uchun bu holat ishonchliroqdir, chunki u qarzlarni to'lamaslikning moliyaviy xavfini yo'q qiladi. Shu bilan birga, bunday moliyalashtirish strategiyasini tanlagan korxonalar rentabellik darajasi past, chunki qarz mablag'laridan foydalanish samaradorligi ko'p hollarda o'zlariga qaraganda yuqori.
Agar korxonada moliyalashtirishning asosiy manbai qarz mablag'lari bo'lsa, keyingi davrda qarzga olingan va o'z mablag'laridagi moliyalashtirish manbalarining keskin qisqarishi xavfi mavjud. Qarz mablag'larining kamayishi investitsiyalarning yuqori xavfi bilan bog'liq bo'lishi mumkin, va o'z mablag'lari - ularning "eyishi". Demak, qarz mablag'lari ulushining ortishi korxonaning moliyaviy beqarorligini oshiradi va moliyaviy risklar darajasini oshiradi.
Shu bilan birga, korxonaning o'ziga xos daromadidan qat'i nazar, majburiyatlar bajarilishi kerakligi sababli tadbirkorlik faoliyati xavfi ortadi. Masalan, bank bilan tuzilgan shartnoma kredit resurslaridan foydalanganlik yoki mulkka bo'lgan mulk huquqini yo'qotganlik uchun qarz miqdori va foizlarni qaytarishni ta'minlaydigan to'lovlarning qat'iy tartibini nazarda tutadi, kredit bitimi uchun moddiy ta'minot vazifasini bajaradi. .
Binobarin, korxonalar o'z faoliyatini moliyalashtirish jarayonida uning moliyaviy ishonchliligini ta'minlash uchun ma'lum shartlarga rioya qilgan holda o'zlarida mavjud bo'lgan barcha muqobil mablag' manbalaridan (ham o'zlarining, ham qarzga olingan) foydalanishlari kerak. Xususan, qarz mablag'larini jalb qilishning maqsadga muvofiqligi to'g'risida qaror qabul qilishda korxonada majburiyatlar tarkibini baholash kerak. Agar undagi qarzning ulushi sezilarli bo'lsa, unda yangi qarz mablag'larini jalb qilish xavflidir, chunki bunday sharoitlarda to'lovga layoqatsizlik xavfi juda yuqori.
Qarz mablag'larini jalb qilish orqali kompaniya o'zining moliyaviy xarajatlarini kredit resurslaridan foydalanish bilan bog'liq foizlar miqdoriga oshiradi. Bu zararni yo'qotish nuqtasini o'zgartiradi va kompaniyadan (unga erishish uchun) sotishni ko'paytirishni talab qiladi. Binobarin, qarz kapitalining salmoqli ulushiga ega bo‘lgan korxonada foiz stavkalarining sezilarli o‘zgarishiga talabning pasayishi, xarajatlarning oshishi, mavsumiy tebranishlar kabi kutilmagan holatlar yuzaga kelganda manevr qilish imkoniyati kamroq bo‘ladi.
Beqaror moliyaviy vaziyat sharoitida bu to'lov qobiliyatini yo'qotishning sabablaridan biri bo'lishi mumkin: korxonadagi naqd pul tushumlari ko'paygan xarajatlarni qoplash uchun etarli bo'lmaydi.
Bundan tashqari, muayyan majburiyatlarning mavjudligi korxonaning aktivlarni tasarruf etish va boshqarish erkinligini cheklaydigan muayyan shartlar bilan birga bo'lishi mumkin. Bunday cheklovlarning eng tipik misoli garov majburiyatlaridir.
Biroq, qarz manbalari orqali aktivlarni shakllantirish jozibador bo'lishi mumkin, chunki kreditor korxonaning kelajakdagi daromadlari bo'yicha to'g'ridan-to'g'ri da'vo qilmaydi. Korxonaning natijalariga qaramasdan, kreditor faqat asosiy qarz miqdorini va kredit bo'yicha foizlarni to'lashni talab qilish huquqiga ega. Bundan tashqari, bank krediti kabi qarz mablag'laridan foydalanganlik uchun to'lov soliq solinadigan bazani hisoblashda, qarz oluvchining soliq xarajatlarini kamaytirishda hisobga olinadi.
BANKLAR USTAV KAPITALINING ENG KAM MIQDORI BELGILANDI
Prezident tomonidan 19.04.2023 yildagi “Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida»gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuniga oʻzgartishlar kiritish haqida”gi OʻRQ-831
|
| |
