O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG’ONA FILIALI
KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI 716 – 20 GURUH TALABASI
MAMASOLIYEV BOBUR QURBONALI O‘G‘LINING
“SUN’IY INTELEKT ASOSLARI” FANIDAN
“Texnologik jarayonlarni boshqarishning intellektual inson-mashina tizimlari”
mavzusida tayyorlagan
REFERATI
FARG‘ONA 2024 YIL
MAVZU: “Texnologik jarayonlarni boshqarishning intellektual inson-mashina tizimlari”
REJA:
Texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarishning texnik vositalari
Avtomatika elementlari, parametrlari, statik va dinamik tavsifnomalari
KIRISH
Bugungi kunda butun xalqimizning qalbidan chuqur joy olgan, umummilliy harakatga aylanib borayotgan “Yangi O’zbekiston” g‘oyasi zamirida ana shunday davrda yangi avlod Oliy ta’limning bakalavr darajasiga ega bo‘lgan kelajakdagi muhandis-texnologlar nafaqat texnika va uskunalarni, balki avtomatik monitoring va nazorat qurilmalarini – eng oddiy qurilmalardan tortib mikrokontrollerlargacha va nazorat kompyuter tizimlarigacha bilishni talab qiladi. Ushbu darslik “Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish” 5450100 – Irrigatsiya tizimlarida suv energiyasidan foydalanish o‘quv fanining mavzulari tizimli, chuqur va to‘liq yoritishga, talabalarda fanga taalluqli bilim, ko‘nikma va malakalar shakllanishiga, ijodiy qobiliyatlar rivojlanishiga xizmat qiladigan, fanda mavzular izchilligiga, oddiydan murakkabga, o‘tib borish tamoyillariga amal qilindi.
Milliy g‘oyaning talabalarga singdirilishga qaratilgan bo‘lib, vatanparvarlik hissi, ma’naviy-axloqiy sifatlar shakllantirilishi, ta’lim va tarbiya uzviyligini ta’minlashga e’tibor berilganligi, hozirgi fan yutuqlari va texnik taraqqiyotni aks ettirish darajasi alohida e’tibor qaratildi.
Muhandis-texnolog, suv xo‘jaligi tizimidagi binolar, mashinalar va apparatlar devorlari ortida yashiringan texnologik jarayonning borishini o‘lchash qurilmalarining o‘qishlari orqasida "ko‘rishi", agar kerak bo‘lsa, avtomatik boshqaruv qurilmalarining ishlashiga va ularning ishlashidagi eng jiddiy nosozliklarni bartaraf etishi kerak bo‘ladi. Barcha nazorat va boshqaruvning 4 asosiy tamoyillari, o‘lchov vositalari xususiyatlari va qurilmalari, rostlash va avtomatlashtirish vositalarini ishini amalga oshirilishi talab etiladi. Yuqoridagi masalalarni o‘rganish ushbu "Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish"da batafsil keltirilgan.
Xususan, yosh kadrlar oldida fan-texnika taraqqiyotining yo‘l boshlovchisi bo‘lishdek mas’uliyatli vazifa turadi. Shuning uchun texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish asoslarini oliy ta’lim tizimida mukammal o‘rganishlari zarur. 5 Texnologik jarayonlarni atomatlashtirish – fan va texnikaning alohida sohasi bo‘lib, bu soha avtomatik boshqarish nazariyasi, avtomatik tizimlar yaratish prinsiplari va bu tizimda qo‘llaniladigan texnik vositalar bilan shug‘ullanadi. Avtomatikaning texnik vositalariga nazorat axborotlarini qabul qiluvchi, uzatuvchi, o‘zgartiruvchi, saqlanuvchi, dasturlashtirilgan axborot bilan solishtiruvchi, buyruq axborotini shakllantiruvchi hamda texnologik jarayonga ta’sir ko‘rsatuvchi quyidagi uskunalar va texnik qurilmalar kiradi: jumladan, datchiklar, relelar, kuchaytirgichlar, logik (mantiqiy) elementlar, rostlagichlar, stabilizatorlar, ijro mexanizmlari va boshqalar. Bunday texnik vositalar avtomatlashtirishda o‘lchash o‘zgartgichlari deb ham yuritiladi. Bajariladigan vazifalariga qarab avtomatlashtirishni quyidagilarga ajratish mumkin: avtomatik nazorat, avtomatik himoya, avtomatik boshqarish, avtomatik rostlash. Avtomatik nazorat o‘z navbatida avtomatik signalizatsiya, avtomatik o‘lchash va avtomatik axborotni yig‘ishga ajratiladi. Avtomatik signalizatsiya xizmatchilarni, texnologik jarayon ko‘rsatkichlari chegaraviy ko‘rsatkichlarga yaqinlashganlik haqida axborot beradi. Avtomatik o‘lchash gidrotexnik, gidromelioratsiya va gidrogeologiya suv inshootlari jarayonining asosiy ko‘rsatkichlarini maxsus asboblarga uzatib berishga xizmat qiladi. Avtomatik himoya nonormal va halokat hollarida qo‘llaniladi. Bu holda himoya vositalari jarayonni to‘xtatib yoki avtomatik ravishda ushbu holatlarni chetlatishga xizmat qiladi.
|
