Bu tenglama r'+g' +b' =1 bo‘lgan birlik tekislikda joylashgan (r', g',
b') rang vektorlarini ifodalaydi.
Boshqacha qilib aytganda, biz kubdan
Maksvell uchburchagiga o ‘tdik.
Kolorimetrik tajribalar davomida sof monoxromatik ranglarga mos
keluvchi (r', g', b') koeffitsientlar aniqlanadi. Eng sodda kolorimetrik
yonlari yorug‘lik manbalari tomonida yoritilayotgan oq gipsdan
tayyorlangan prizmali tarzida tasavvur qilishimiz mumkin.
Uning chap
yoniga (gran) monoxromatik nur manbai y o ‘naltirilgan, o ‘ng yoni esa
uch xil RGB nur manbalaridan qo‘shilgan nur yuboriladi. Kuzatuvchi bir
vaqtning o ‘zida prizmaning ikki yonini ko'radi, bu esa ranglar tengligini
qayd etish imkonini beradi (1.7-rasm).
Prizma
1.7-rasm. Rangni tenglashtirish sxemasi.
Tajriba natijasini grafik ravishda ifodalash mumkin (1.8-rasm).
400
500
600
700
^ nm
1.8-rasm. RGB ning uch rangli qo‘shilish koeffitsientlari.
K o‘ramizki, r’ g' va b'
koeffitsientlar musbat ham, manfiy ham
bo‘lishlari mumkin. Bu nimani anglatadi? Bu shuni anglatadiki, ba’zi bir
monoxromatik ranglar R, G va В laming yig‘indisi
tarzida berilishi
mumkin emas. Ammo yo ‘q narsani qanday qilib olib bo‘ladi? Biming
uchun rang tenglamasidagi monoxromatik nurga R, G va V tashkil
etuvchilardan birini qo'shish kerak bo‘ladi. Masalan, agar X ning ba’zi
qiymatlarida monoxromatik numi
qizil bilan aralashtirilsa, uni quyi
dagicha ifodalash mumkin23:
P
(X) +
r ’(A,)R =g‘(l)G + b ’(X)B.
Shu narsa m a’lum bo‘ldiki, monoxromatik nurlaming hech birini
(R, G va В nurlarining o ‘zlaridan boshqa) qo'shilish koeffitsientlarining
faqat musbat qiymatlari bilan berish mumkin emas ekan. Buni Maksvell
uchburchagi asosida tuzilgan ranglar grafigi yordamida yaqqol
ko‘rsatish mmnkin. Egri chiziqning yuqori
qismi sof monoxromatik
ranglarga to‘g ‘ri keladi, pastdagi 380 dan 780 nm gacha bo‘lgan chiziq
esa qirmizi deb ataluvchi ranglami (ko‘k va qizil ranglar aralashmasi)
ifoda etadi, ular monoxromatik ranglar emas. Egri chiziq chegarasining
ichida b o ig a n nuqtalar real (mavjud) ranglarga, chegaradan tashqaridagi
nuqtalar esa - noreal (mavjud bo‘lmagan) ranglarga mos keladi. Uch
burchak ichida joylashgan nuqtalar r’, g' va b' koeffitsientlarning manfiy
boim agan qiymatlariga mos keladi va RGB tashkil etuvchilaming
qo'shilishi bilan hosil bo‘ladigan ranglami to‘liq
qamrab ololmaydi -
ba’zi to'yingan ranglar ushbu uch tashkil etuvchining aralashmasi
sifatida qaralishi mumkin emas. Birinchi navbatda bular havorangning
barcha nozik turlarini ham o ‘z ichiga oluvchi yashildan ko‘kgacha
b o ig a n ranglar - bu ranglar rang grafigi egri chizig‘ining chap qanotiga
to‘g ‘ri keladi. Shuni yana bir bor ta’kidlamoqchimizki,
bu yerda gap
to ‘yingan ranglar haqida borayapti, chunki, masalan, to‘yinmagan havo
ranglami RGB tashkil etuvchilarining qo‘shilishi tufayli olish mumkin.
Ranglami to iiq qamrab ololmasligiga qaramay, RGB tizimi hozirgi
paytda - birinchi navbatda rangli televizorlarda
va kompyuterlaming
displeylarida keng qoilanilmoqda. Rangni ba’zi nozik turlarining
yetishmasligi unga ham sezilmaydi24
RGB tizimining ommabopligini ta ’minlovchi yana bir omil iming
yaqqol ko‘rinishidir: asosiy ranglar k o iis h spektrining yaqqol farqla-
nadigan qismlarida joylashgandir.
Bundan
tashqari, insonning rangli ko‘rinisliini tushuntiruvchi
farazlardan biri uch tashkil etuvchili nazariya b o iib , u odamning ko‘rish
tizimida uch tipdagi yorugiikni sezuvchi elementlar borligini ta ’kid-
laydi. Bir tip elementlar yashil rangga, boshqa tipi - qizil rangga,
uchinchi tipi esa - ko‘k rangga javob beradi. Bunday gipotezani Lomo
