|
Kurs ishining maqsad va vazifalari
|
| bet | 3/8 | | Sana | 28.09.2024 | | Hajmi | 155,11 Kb. | | #272797 |
Bog'liq KURS ISHI-ISHLAB CHIQARISHNI DIVERSIFIKATSIYALASH VA MODKurs ishining maqsad va vazifalari. Respublikamizda ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash hamda mahsulot raqobatbardoshligini boshqarishni takomillashtirish, rivojlangan mamlakatlar qatori zamonaviy asbob-uskunalar bilan ta’minlash va mahsulot raqobatbardishligiga erishish uchun uning sifatini oshirish jarayonida qo’l keladigan taklif va tavsiyalarni ishlab chiqarish mavzuning asosiy maqsad va vazifalari hisoblanadi.
Kurs ishining tuzilishi: kurs ishi 2 bob, 4 ta paragraf, kirish qismi, xulosa qismi va foydalanilgan adabiyotlar qismidan tashkil topdi.
I BOB. ISHLAB CHIQARISH KORXONALARINI DIVERSIFIKATSIYALASH VA MODERNIZATSIYALASH JARAYONINI TASHKIL ETISH
1.1.Ishlab chiqarishni modernizatsiyalashtirish sanoat korxonalari samaradorligini oshirish omili
Korxonalarning ishlab chiqarish tizimlarini modernizatsiya qilish sharoitida ishlab chiqarishni tashkil etishni o'zgartirish sanoat korxonalarining ishlab chiqarish faoliyatini tashkil etishning innovatsion konsepsiyasining quyidagi qoidalariga asoslanishi kerak:
ishlab chiqarishning yuqori iqtisodiy samaradorligini ta'minlash;
ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarining moslashuvchanligi va o'zgaruvchanligini ta’minlash;
qiymat yaratish va samarasiz jarayonlar hamda yo'qotishlarni minimallashtirishga e'tibor qaratish;
ishlab chiqarishda inson omilining o'ta muhimligini tan olish va korxona ijtimoiy sohasini modernizatsiya qilish;
ishlab chiqarish jarayonlarining murakkablik darajasini minimallashtirish va har tomonlama soddalashtirish.
Shakllangan qoidalar asosida sanoat korxonalarini modernizatsiya qilish sharoitida ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish yo'nalishlarini belgilovchi texnik, tashkiliy va iqtisodiy shart-sharoitlarning o'zaro ta'sirini aniqlash mumkin
Ishlab chiqarishni samarali tashkil etish bo'yicha faoliyatning asosi ishlab chiqarishni tashkil etishning ishlab chiqarish tizimlari darajasiga ta'sir qilish imkoniyatini aks ettiruvchi tamoyillardan kelib chiqishi kerak. Tamoyillar asosiy qoidalar, dastlabki talablar bo'lib, ular asosida samarali ishlaydigan ishlab chiqarish tizimlarini yaratish, ular faoliyatini yo’lga qo’yish va takomillashtirish amalga oshiriladi. Ushbu tamoyillardan biri sifatida ishlab chiqarishni samarali tashkil etish nafaqat ishlab chiqarish tannarxini kamaytirishga, balki resurslarni tejash bilan bir qatorda korxonaning barqaror ishlashiga, yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishga, ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirishga yo'naltirilishi kerakligi taklif etiladi,. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish bo'yicha faoliyatni korxonaning tovarlar va xizmatlar bozoridagi ishtirokini yanada rivojlantirish va kengaytirishning muhim vositasi sifatida ko'rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Barcha turdagi yo'qotishlarga qarshi doimiy kurash ham ishlab chiqarishni samarali tashkil etishning asosiy tamoyillaridan biri hisoblanishi kerak. Ushbu tamoyilni amalga oshirish uchun mashina va uskunalarga katta investitsiyalar talab qilinmaydi.
Korxonaning ishlab chiqarish salohiyatini kundan-kunga yaxshilashga asosiy e'tibor qaratish lozim. Doimiy ravishda yo'qotish manbalarini izlash va topish, ularni minimallashtirish yo'llarini izlash kerak. Bunday tadbirlarni amalga oshirish korxonaning barcha darajadagi xodimlarini, jumladan, oddiy ishchilar va mutaxassislarni yo'qotishlarni bartaraf etish ishlariga jalb qilishni talab qiladi. Biz doimo ishlab chiqarish maydoni, asbob-uskunalar va xodimlardan maksimal darajada foydalanish haqida g'amxo'rlik qilishimiz, moddiy va ishlab chiqarish oqimlarini optimallashtirishimiz kerak. Chiqindilarning eng yomon turi bu inventardir. Ular korxonaning iqtisodiy ko'rsatkichlariga salbiy ta'sir ko'rsatibgina qolmay, balki ishlab chiqarishni noto'g'ri boshqarishni, hal etilmagan ishlab chiqarish muammolarini ham niqoblaydi.
Ishlab chiqarishni samarali tashkil etishning alohida tamoyili ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirishdir. Gap, birinchi navbatda, mahsulotlarni ishlab chiqarishga kiritish uchun kutish vaqtini, operatsiyalar orasida turib qolish vaqtini kamaytirish, transport va nazorat operatsiyalari vaqtini qisqartirish, mehnat buyumlarining parallel harakatlanish jarayonini tashkil etish orqali mahsulot ishlab chiqarish siklining davomiyligini qisqartirish haqida ketmoqda. Shu bilan birga, buyurtmani qabul qilishdan tortib to iste'molchiga etkazib berishgacha bo'lgan barcha logistika zanjiri bo'ylab operatsiyalarning aniq bajarilishini ta'minlash kerak. Resurslarni tejash siyosati ishlab chiqarishni tashkil etishda yuqori samaradorlikni ta'minlash vositasi sifatida ishlab chiqarish xarajatlarini belgilovchi eng muhim omillarni ajratib ko'rsatish tamoyiliga asoslanishi kerak Ishlab chiqarish tannarxida jonli mehnatning ulushi muttasil kamayib, moddiy va energiya sarf-xarajatlarining ulushi ortib borayotgan zamonaviy sharoitda moddiy va energiya resurslarini tejash eng muhim vazifa sifatida ilgari surilmoqda. Ish haqi xarajatlari amortizatsiya ajratmalari miqdoriga teng bo'lgan sharoitda qo'l mehnatini mashina mehnatiga so'zsiz almashtirish haqidagi an'anaviy nuqtai nazar va ishlab chiqarishda eng murakkab hamda qimmatbaho asbob-uskunalardan foydalanish yo'nalishini tanlash o’zini oqlamaydi. Jahon amaliyotida eng yaxshi firmalar mehnat samaradorligi va sifatini oshirishning barcha boshqa vositalaridan to’liq foydalanib bo’lingandan va ular o’zini oqlamay qolgandan keyingina avtomatlashtirishga murojaat qilishadi. Ishlab chiqarishni tashkil etishning innovatsion konseptsiyasining muhim qoidasi ishlab chiqarish jarayonlarining yuqori moslashuvchanligi va o'zgaruvchanligini ta'minlash talabidir. Zamonaviy ishlab chiqarish dinamik bo'lishi kerak, ya'ni juda qisqa fursatda va eng kam xarajat bilan o'zgaruvchan bozor ehtiyojlariga javob berishi talab etiladi. Jixozlar, ishlab chiqarish jarayonlari, binolarning tuzilishi sotish bozoridagi o'zgarishlarga moslasha olishi lozim. Moslashuvchanlikni oshirish uchun ishlab chiqarish tizimlarining o'zini o'zi boshqarish imkoniyatlaridan foydalanish kerak, xususan, ishlab chiqarish bo'linmalarining yacheykali tuzilmasini shakllantirisah, ishlab chiqarish jarayonining elementlarini zaxiralash, guruhli ishlab chiqarishni joriy etish, o'z-o'zini boshqaradigan brigadalarni shakllantirish, uskunalarni sozlash va qayta sozlashning ratsional texnologiyasini joriy etish, korxona mehnat salohiyatining malakaviy moslashuvchanligini oshirishga e’tibor qaratish muhim.
Bugungi kunda korxonalar beqaror va o'zgaruvchan muhitga moslashishga majbur. Belgilangan ishlab chiqarish rejalariga o'zgartirish kiritish uchun ishlab chiqarishga tegishli moslashuvchan texnologiyalarni joriy etish va shu bilan moslashuvchan ishlab chiqarish tizimlarini shakllantirish kerak. Rivojlangan davlatlar, xususan Germaniya ishlab chiqarishida qo'llaniladigan to'rtta asosiy texnologiya (Production Planning Systems) diqqatga sazovordir :
▪ ta'minot zanjiri boshqaruv tizimlari ta'minot zanjiri boshqaruvi (SCM);
▪ sanoat robotlari va manipulyatsiya tizimlaridan foydalanish tizimi (IR);
▪ kompyuter-yordamchi ishlab chiqarishni avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishni boshqarish tizimlari (COM). Bugungi kunda ushbu texnologiyalar avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish kontseptsiyasi doirasida raqamli boshqariladigan mashina va uskunalarni joriy etish namunasidir. Avtonom tarzda ishlash, ular bir qator texnologik operatsiyalarni bajarishga qodir va shu bilan mehnat unumdorligini oshiradi. Dasturlashtiriladigan boshqaruv tizimiga ega bo'lgan CAM va IR tizimlari mahsulot va jarayonlardagi o'zgarishlarga tezkor javob beradi, bu esa ishlab chiqarishning yuqori o'zgaruvchanligi bilan ham buyurtma vaqtini qisqartirish va korxonaning ishlab chiqarish quvvatlaridan oqilona foydalanish imkonini beradi. Shuni ta’kidlash lozimki, ishlab chiqarishni tashkil etishning innovatsion konseptsiyasining muhim jihati ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishda tashkiliy-iqtisodiy masalalarni hal etishdan iborat. Ushbu muammolarni hal qilishda barcha korxonalar eng zamonaviy avtomatik uskunalarni sotib olish uchun cheksiz imkoniyatlarga ega emasligini hisobga olish kerak. Shuning uchun bunday uskunani sotib olish va uning ishlashini tashkil etish to'g'risidagi qaror jiddiy asoslashni talab qiladi. Quyidagi qoidalarni diqqat bilan o'rganish kerak:
▪ avtomatlashtirish vositalardan foydalanmasdan yuqori sifatli mahsulot olishning iloji bo'lmagan yoki ish samaradorligi va sifatini oshirishning boshqa manbalari qolmagan hollardagina ishlab chiqarishni avtomatlashtirishga murojaat qilish kerak;
▪ avtomatlashtirish vositalarini tanlashda uskunaning mumkin bo'lgan yuklanishi to'g'risida oqilona qaror qabul qilish kerak. Ko'p hollarda qo'llaniladigan avtomatik uskunalar iqtisodiy jihatdan o'zini faqat 2 yoki 3 smenali ish bilan oqlaydi;
▪ zamonaviy sharoitda avtomatlashtirish faqat butun texnologik zanjir avtomatlashtirilganda (mahsulotni loyixalashdan tortib uni yakuniy ishlab chiqarishgacha) samarali bo'ladi, Qisman avtomatlashtirish odatda qimmatga tushadi;
▪ ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish tizimi avtomatik jihozlardan samarali foydalanishga tayyor bo ‘lishi kerak. Ishlab chiqarishni tashkil etishni qayta qurish nafaqat asbob-uskunalarni sotib olish vaqtidan, balki muayyan turdagi uskunani tanlash vaqtidan ham oldin bo'lishi kerak;
▪ ishlab chiqarishni tashkil etish shunday shakllantirilishi kerakki, natijada o'z vaqtida texnik tayyorgarlik ko'rish, avtomatik jihozlarni zarur materiallar va asboblar bilan ta'minlash, asbob-uskunalarni yuklashni asosli rejalashtirish, uni to'g'ri saqlash imkoniyati paydo bo‘lsin. Iqtisodiyotning innovatsion turiga o‘tishda nomoddiy ishlab chiqarish resurslarining, jumladan, inson kapitalini rivojlantirishdagi roli izchil ortib bormoqda. Ushbu yo'nalishdagi ishlarning muhim jihati korxonalarda innovatsion ishlab chiqarish madaniyatini shakllantirish hisoblanadi. Shu bilan birga, ishlab chiqarish madaniyati korxonaning strategik resursi sifatida qaraladi va bu ko'p jihatdan korxonaning raqobatdosh afzalliklarini belgilaydi. Ishlab chiqarish madaniyati korxonani tashqi muhit talablariga va xodimlar guruhlari hamda korxonaning alohida xodimlari o'rtasidagi munosabatlarni shakllantirish shartlariga moslashtirish usullari, qoidalarining yig'indisini aks ettiradi. Ishlab chiqarish madaniyati korxona hayotining siyosati va mafkurasini, ustuvorliklar tizimini, qadriyatlar va xatti-harakatlar me'yorlarini rag'batlantirish mezonlarini jamlaydi.
Ishlab chiqarish madaniyatining umumiy maqsadi - korxonada sog'lom psixologik muhitni yaratish, o'z xodimlarini ma'lum axloqiy, madaniy qadriyatlarga ega bo'lgan, maqsadlari va taqdirlarining o'zaro bog'liqligini biladigan yagona jamoaga birlashtirishdir. Innovatsion ishlab chiqarish madaniyatining asosiy vazifasi korxona imkoniyatlarini ishga solish asosida korxonaning uzluksiz innovatsion rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratishdan iborat; Ko‘plab davlatlarning mulkni isloh qilish tajribasi ko'rsatganidek, mulk egasining o'zgarishi xodimning o'z mehnati natijalariga zarur qiziqishini yaratish muammosini hal qilmaydi. Zamonaviy sharoitlarda korxonalarda raxbarlarni va malakali ishchilarning unumli mehnatini to’liq e’tiborga oluvchi rag’batlantirish tizimini yaratishni ta’minlovchiuvchi iqtisodiy munosabatlarni o’rnatish ob’ektiv zaruriyat sifatida maydonga chiqmoqda Ushbu vazifanii hal qilish uchun mehnatni iqtisodiy rag'batlantirishning oqilona tizimini yaratish imkoniyatlaridan foydalaniladi. Ishlab chiqarishni tashkil etishning ijtimoiy muammolarini hal qilishga asosli yondashuv muhim ahamiyatga ega. Ishchi xodimlarning ma’rifiy va madaniy saviyasining o‘sishi, aholi turmush darajasining yuksalib borayotganligi, jamiyat hayotini demokratlashtirilishi insonning ishlab chiqarishdagi rolini oshiradi, bu esa o’z navbatida korxona raxbarlari va olimlarni ish bilan band bo’lmagan aholini ishlab chiqarishga jalb qilish va ish samaradorligi, unumdorligi, sifatini oshirish uchun inson imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalanish yo’lida boshqaruv va tashkil etishdagi o‘zgarishlar ustida fikr yuritishga undaydi. Inson omilini faollashtirish muammolarini hal qilishda ishlab chiqarishni tashkil etish muhim o'rin tutadi. Aynan ishlab chiqarishni tashkil etish ishchining mehnat jarayonida uning dunyo miqyosida rivojlanishiga, mehnatda tashabbuskorlik va ijodkorlikning namoyon bo'lishiga, malakasini oshirishga intilishiga chaqiriladi.. Ma'lumki, ishlab chiqarishni tashkil etish jarayonida mehnatni tashkil etishning ma'lum shakllari, ishlab chiqarish ishtirokchilari o'rtasidagi munosabatlar shakllantiriladi, ishchilarning mustaqilligi darajasi belgilanadi. Olimlarning ishlanmalari, mahalliy va xorijiy korxonalar tajribasi ishlab chiqarish muammolarini hal qilishda ko'plab yangi usul va uslublar mavjudligini baholash imkonini beradi. Avvalo, shuni e'tiborga olish kerakki, gap ishchilarning korxonani boshqarishdagi ishtiroki haqida emas, balki faqat ularni ishlab chiqarish faoliyati bilan bog'liq muammolarini hal qilishga faolroq jalb qilish haqida ketmoqda. Ishlab chiqarishni zamonaviy tashkil etish texnik taraqqiyot imkoniyatlaridan foydalanish va mehnat jarayonida ishchining rivojlanishi asosida yuqori ijtimoiy samaradorlikni ta'minlashga qaratilgan.
Shu bilan birga, ushbu yondashuvning asosiy postulati inson mehnati nafaqat sog'lom, balki ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lishi kerak degan pozitsiyadir. Ishlab chiqarishni tashkil etishning asosiy ijtimoiy talablarini quyidagicha tavsiflash mumkin. Ishchi tomonidan bajariladigan mehnat operatsiyalarining maksimal xilma-xilligi, uning nisbiy avtonomligi va mustaqilligi, mehnat sur'ati va ritmini erkin tanlash, operatsiyalar va ishlarni o'zgartirish imkoniyati, operatorning mehnatini yordamchi va tayyorgarlik ishlari bilan birlashtirish imkoniyati, kasbiy o'sish va xodimning faoliyati bilan bog'liq masalalar bo'yicha qarorlar qabul qilishda ishtirok etish kabi talablar. Ishchining ushbu pozitsiyasi ratsionalizatorlik faoliyatiga, mehnatni yaxshilash yo'llarini izlashga, ijodkorlikni namoyon etishga undaydi. Qulay mehnat sharoitlarini yaratish, ish o'rinlarini normal moddiy-texnik ta'minlash, ishning joriy natijalari to'g'risidagi ma'lumotlar, ish haqini uning natijalari bilan bog'lash katta ahamiyatga ega. Stressdan xalos bo'lish, ishchilarning ijtimoiy qo'llab-quvvatlash va e'tirof etish hissi, mehnat jarayonida ijodkorlik imkoniyatlari kabi maqsadlarga erishish uchun harakat qilish kerak. Mahalliy va xorijiy korxonalar amaliyotida qo'llaniladigan bir qancha o'ziga xos ish yo'nalishlari mavjud. Xodimning o'z ishidan qoniqishiga erishish imkoniyatini belgilaydigan asosiy shart ish joylarini talab bo ‘yicha tashkil etish hisoblanadi. Ishchi vaqtini, sog'lig'ini va asablarini material, asbob-uskunalarni qidirishga sarflamasligi kerak. Zamonaviy sharoitda ish tartibi, uning davomiyligi, ish turi va ritmining individual xususiyatlariga moslashish imkoniyati tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bunda moslashuvchan ish vaqti, to'liq bo'lmagan ish kuni va boshqalar kabi shakllardan foydalanishga e’tibor qaratiladi.
Bunday sharoitda ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish juda qiyin. Lekin, moslashuvan ish grafigidan foydalanish ish vaqtining yo'qotilishini kamaytirishni, kadrlar qo'nimsizligini qisqartirish va individual mehnat unumdorligini oshirishni ta’minlaydi. Ishlab chiqarishni samaradorligiga ishchilarning mehnat majburiyatlarini quyidagi ikki yo’nalishda kengaytirish orqali erishish mumkin: - gorizontal, ishchi ko'p sonli operatsiyalarni bajaradi va bu mehnatni ortiqcha soddalashtirishning oldini oladi. - vertikal, ishchilar o'z ishini rejalashtirish, tashkil etish va nazorat qilishda ishtirok etadi, bu esa ularning ishlab chiqarish jarayoniga ta'sirini oshiradi. Ishchining mehnat funktsiyalarini kengaytirishda ishlab chiqarish vazifalarining turli xilligi tamoiliga asoslanailadi, bu o’z navbatida charchoqni kamaytiradi va ishchining o‘z vazifasiga bo ‘lgan munosabatining barqaror bo ‘lishini ta’minlaydi. Ushbu tamoyilni amalga oshirish quyidagilarni ko ‘zda tutadi:
• ko‘nikmalarning ko‘p qirraliligi – ishchining bir necha kasblarni, operatsiyalarni, ishlarni o‘zlashtirishi. Bu unga o‘z mahoratining namoyon bo‘lishidan qoniqish olishiga yordam beradi;
• topshiriqlarni bajarishda mustaqillik - ishchiga ma'lum bir darajadagi mustaqillik, uning ishini nazorat qilish huquqi beriladi;
• fikr-mulohazaning mavjudligi - ishchining ish natijalaridan xabardorligi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdagi muhim ijtimoiy jihat mehnatni me'yorlashdir. Mehnat me’yorlari uni tashkil etishda doimo mavjud bo'lib, ish haqini belgilashda hisobga olinadi. Korxonalarda bu ish davom etmoqda va qayta qurishga, takomillashtirishga muhtoj. Ayni paytda o‘z oldiga modernizatsiyalash vazifasini qo‘ygan korxonalarning aksariyati bu boradagi ishlarning dastlabki bosqichida turibdi. Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirgan xolda bugungi kunda ishlab chiqarish korxonalarida samaradorlikni oshirishga to‘sqinlik qilayotgan quyidagi muammolarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
material va energetik xarajatlarning oshib ketganligi;
ishlab chiqarishdagi yo ‘qotishlarning mavjudligi va oshib borayotganligi; o ishlab chiqarish jarayonlari sifatining pastligi, ishlab chiqarish jarayonlari sifatini baholash tizimining mavjud emasligi;
ishlab chiqarish madaniyatining past darajasi;
korxonalarda me’yorlashtirish jarayonlarining talab darajasida yo‘lga
qo ‘yilmaganligi, amaldagi me’yorlarning eskirganligi.
|
| |
