71
5.3-rasm. M. Porterning beshta raqobat kuchi
«Boston konsalting guruhi qolipi» orqali bozorda foyda olish, korxona
faoliyat ko‘rsatadigan hududlardan eng samarali strategik xo‘jalik
bo‘limlarini tanlash orqali amalga oshiriladi.
Birinchi hudud - «yulduzlar» (katta talab va bozorda yuqori ulushga
erishilgan). Bu hududni e’zozlab, yanada mustahkamlash choralari ko‘riladi.
Bozordagi ulushni saqlash uchun narxlarni pasaytirish, reklama xarajatlarini
ko‘paytirish, mahsulot turlarini ko‘paytirish va boshqalar amalga oshiriladi.
Ikkinchi hudud - «sog‘in sigirlar» (past talab, ammo bozorda firmaning
ulushi yuqori). Bu hududga qat’iy nazorat o‘rnatiladi.
Uchinchi hudud - «tarbiyasi qiyin bolalar» (talab yuqori, ammo bozorda
ulush kam). Bu hudud imkoniyatlarini o‘rganish va «yulduzlar»
hududi
darajasiga ko‘tarilishi ehtimoli mavjud yoki mavjud emasligi aniqlanadi.
To‘rtinchi hudud - «itlar» (past talab va bozorda kam ulush). Agar
bunday hududni egallab turishga keskin sabab bo‘lmasa, undan qutilish kerak.
Marketing rejasi asosiy hujjat bo‘lib, kim, nima va qayerda hamda qaysi
yo‘l bilan aniq vazifani bajarish shart degan savollarga javoblarni ifodalaydi.
Taktik rejalashtirish yaqin muddatga assortiment, savdo, narx, reklama,
moliya, kadrlar va boshqalar bo‘yicha korxona siyosatini belgilaydi.
Mahsulot assortimentini rejalashtirish - bo‘lajak iste’molchilar
guruhini va ular talabini
aniqlash, mahsulotni texnik ko‘rsatkichlari va
iste’mol qiymatlarini muvofiqlashtirish, uning raqobatbardoshligini baholash,
qadoqlashni rivojlantirish, tovar turlarini yangilash va boshqalarni o‘z ichiga
oladi;
tovar harakati yo‘nalishlari va sotishni rejalashtirish
- tovarlar oqimi
yo‘llari, qancha zaxiraga ehtiyoj borligi, transport orqali tashish,
qayta
qadoqlashni, tovar aylanmasi va sotishdan keyingi xizmat kabilarni
aniqlashdan iborat;
reklama va sotishni rag‘batlantirishni rejalashtirish - reklama
vositalarini tanlash, sotuvchilarni va xaridorlarni rag‘batlantirish
usullarini
aniqlash, raqiblarga ta’sir ko‘rsatish yo‘llarini baholash demakdir;
72
moliyaviy ko‘rsatkichlarni rejalashtirish - shu jumladan, marketing
xarajatlarini aniqlash, bahoni belgilash (talab, xarajatlar, raqobatchilar,
marketing tadbirlaridan olinadigan daromadga asoslanib)ni tashkil etadi;
kadrlar bilan ta’minlash rejasi-rahbariyat va mutaxassislarni joy-joyiga
qo ‘yish, kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish, maslahatchilarni yollash,
boshqa korxonalar tajribasini o‘rganishni o‘z ichiga oladi.
Marketing nazorati uch xil shaklda olib boriladi:
strategik, yillik va
rentabellikni tekshirib borishdan iborat. Strategik nazorat - ma’lum davr
mobaynida korxona marketing faoliyatini har tomonlama taftish qilib, uning
bozordagi haqiqiy holatiga mos kelish-kelmasligini aniqlashdan iboratdir.
Yillik
rejani
nazorat
qilishda
sotish
hajmi,
bozordagi
ulushi,
iste’molchilarning tovarlarga bo‘lgan munosabati va boshqalar tahlil qilinadi.
Korxonaning foyda va zararlari balansi orqali va foydaning xarajatlariga
solishtirish yo‘li bilan uning rentabelligi nazorat qilinadi.
