17
si
tovarlar ishlab
chiqarish
koordinatsiya
uslubi
Ko‘rsatib o‘tilgan marketing konsepsiyalari
har bir mamlakat uchun
standart yoki norma yoki qoida sifatida ko‘rilmasligi kerak.
Marketing
evolutsiyasi har qaysi mamlakatda o‘z xususiyatlari va bozor munosabatlari
rivojlanishi darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Biroq marketingni paydo bo‘lishi bilan
bog‘liq jahon tajribasi hamda bozor munosabatlari rivojlanishi biror
mamlakatlarda tadbirkorlik faoliyatini tatbiq etish bozor munosabatlarini
shakllantirishga ishlatilishi mumkin ekanligi foydali hisoblanadi.
Bundan
tashqari marketing rivojlanishida mashhur umumiy tendensiya – e’tiborni
tovar ishlab chiqarishdan iste’molchiga, uning xohish va ehtiyojlariga
qaratish talab etiladi.
Birinchi davr - marketing konsepsiyasi «ishlab chiqarish konsepsiyasi» -
«mahsulot ustunligi» tarzida belgilanadi, bunda eng muhim masala yaxshi
tovar ishlab chiqarish va uni xaridorga arzon narxlarda sotish deb hisoblanadi.
Konsepsiya shiori - «imkoni boricha ko‘proq
tovar ishlab chiqar, chunki
bozor talabi cheksiz».
Tovar konsepsiyasi iste’molchi e’tiborini tovarga, uning sifati va narxiga
qaratishni talab etadi. Iste’molchilar o‘xshash tovarlarning sifatlarini boshqa
firmani shunday tovarlari bilan solishtirib ko‘radilar. Bu konsepsiyani
ko‘pincha kompaniya, firma,
tashkilotlar, shuningdek, notijorat tashkilotlar
ham ushlab turadilar. Biroq tovar konsepsiyasi muvaffaqiyat keltiravermaydi.
Keyingi davr «sotish konsepsiyasi» nomini oldi. Bunda firmaning
mahsulotini «mana
tovar tayyor, kelavering va savdolashing» shiori bilan
sotishni mo‘ljallash birinchi o‘ringa chiqadi. Tovar va savdo marketingi
konsepsiyalari mahsulot ishlab chiqarish hali seriyali, ya’ni yalpi tus olmagan
davrda maydonga kelgan edi. Tovarlarning yangi turlari va xillari hisobiga
yuqori darajada foyda qo‘lga
kiritilar edi, sababi mohiyat e’tibori bilan
cheksiz talabga ega bo‘lgan bozorda bu tovarlarga nisbatan talab benihoya
katta edi.
50-yillarda boshqarish konsepsiyasining ilk asosini sotish hajmi, ishlab
chiqarish va
muomala xarajatlari darajasi, daromad, foyda va boshqa
ko‘rsatkichlarni uzoq muddatli o‘zgarishlarini aniqlash tahlil qilindi. Shunga
ko‘ra bozordagi ish faoliyatini bir yildan besh yilgacha moslashtirish ko‘zda
tutilgan.
Marketing rivoji tarixida o‘tgan asrning 50-yillari muhim bosqich bo‘ldi.
Ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish tangligi ko‘rinib qoldi. Marketing - ishlab
chiqarishni bozor talabiga moslashtirish konsepsiyasi, uning asosini
iste’molchiga - «bozor ustunligi»ga mo‘ljallash tashkil etdi. Marketing
boshqaruvining bozor konsepsiyasi yanada rivojlandi.
18
An’anaviy marketing konsepsiyasi o‘tgan asrning 50-yillari o‘rtalaridan
boshlab marketing bozor konsepsiyasi tarzida boshqarishda firmaning faqat
bozor strategiyasini emas, balki ishlab chiqarish strategiyasini ham
belgilaydigan yetakchi vazifaga aylandi. Marketing xizmati firmaning asosiy
boshqarish markazi, bozor,
ishlab chiqarish, ilmiy-texnika va moliyaviy
faoliyati masalalari bo‘yicha axborotlar va tavsiyalar manbai bo‘lib qoldi.
Marketing xizmati ijtimoiy talab va bozor konyunkturasi holati hamda
o‘zgarishlarini batafsil tahlil qilish asosida biror-bir tovarni ishlab chiqarish
zarurati, istiqboli va foydaliligi, ishlab chiqarish dasturlarini moddiy-texnika
jihatlaridan ta’minlash imkoniyatlari to‘g‘risidagi masalalarni hal etadi.
Quyidagi rasmda sotish va marketing konsepsiyasi berilgan(1.3-rasm).
