I bob. H O Z IR G I Z A M O N T A B IIY FANLAR K O NSEPSIYASI
l-§ . TABIATSHUNOSLIKNING PREDMETI VA VAZIFALARI
Fan va madaniyat tizimida tabiatshunoslik
Tabiatshunoslik, tabiiy fanlar deganda tabiat to‘g‘risidagi: fizika,
kimyo, biologiya, geologiya, geografiya va boshqa fanlar tushuniladi.
Tabiatshunoslikning o ‘zi nima? Tabiatshunoslik — bu tabiiy hodisalarni
belgilovchi farazlami tajribada tekshirish va shu orqali nazariya yoki empirik
umumlashtirishlar yaratishga asoslangan fandir.
Tabiatshunoslik, tabiiy fanlaming predmeti—sezish organlarimiz orqali
his etadigan jarayonlar va hodisalardir. Olimlaming vazifasi — bu jarayonlami
umumlashtirib, tabiat hodisalarini boshqaradigan qonunlami o ‘z ichiga
oladigan nazariy model yaratishdan iborat. Ilm-fanning qonunlarini shakllan-
tiradigan tajriba natijalarini, empirik umumlashmalarini va nazariyalami bir-
biridan farqlash lozim. Masalan, Olamda o ‘zaro tortishish hodisasi bevosita
tajribada kuzatiladi. Fanning qonuni, masalan, butun Olam tortishish qonuni
— bu hodisani tushuntirishning bir varianti sanaladi. Fanda faktlar o‘zining
doimiyligini saqlaydi; qonunlar esa ilm-fan rivojlanishi bilan o ‘zgarishi
mumkin. Masalan, fundamental qonun, butun Olam tortishish qonuniga
nisbiylik nazariyasi yaratilgach o'zgartirishlar kiritildi.
Haqiqatni aniqlash jarayonida sezgi va tafakkuming ahamiyati mu-
rakkab falsafiy masaladir. Tajribada tasdiqlangan holatlar fanda haqiqat
deb tan olinadi. Shuning uchun tabiatshunoslikning asosi shundan
iboratki, tabiat to‘g‘risidagi bilimlar empirik tekshirishdan o'tgan bo'lishi
