• ishlab chiqarish va tijorat faoliyatining uzoq muddatli rentabelli
ishlashini ta ’minlash:
• tanlab olingan marketing strategiyasi va taktikasiga q a tiy amal
qilish (bozor holatini e’tiborga olgan holda);
• doimo o ‘zgarib turuvchi bozor holatiga va xaridor talabiga mos-
lashish.
Mazkur sanab o‘tilgan tamoyillarga amal qilish va marketing das-
turini ishlab chiqish hamda uni amalga oshirish bevosita analitik hisob-
kitoblar bilan chambarchas bogiangan. Bu jarayonlar asosida ju d a ko‘p-
lab iqtisodiy tahlil ishlari bajariladi. Ulaming asosiylari quyidagilardan
iborat:
• korxona iqtisodiga tashqi va ichki muhitning ko‘rsatadigan ta’siri
tahlili;
• bozor holati tahlili (keng koiam da,
tovar guruhlari va alohida
tovarlar bo‘yicha);
• iste’molchilar va sotib oluvchilar tahlili;
• raqobat holati tahlili;
• bozordagi baho hamda o ‘z bahosini belgilash taktikasi tahlili;
• moliyaviy natijalar tahlili.
0 ‘rganilgan tashqi va ichki muhit hamda holat, mavjud imkoniyat-
laridan kelib chiqib korxona ishlab chiqarish faoliyati uchun joriy biz-
nes-rejasi tuziladi.
Biznes-rejada har bir element puxta tahlil qilish asosida belgi
lanadi. Chunki ular real istiqbolli ham da eng asosiysi samarali bo‘lishi
shart.
Korxonada biznes-reja quyidagi bo‘limlardan iborat bo‘ladi:
1. Kirish - rezyume.
2. Ishlab chiqarish maqsadi - ishlab chiqariladigan mahsulotlar
ro ‘yxati (ulaming afzalligi yoki farqi boshqa ishlab chiqaruvchilar bilan
taqqoslanadi).
3. Mahsulot sotiladigan bozor holatini belgilash (zaruriy m a iu
motlar to ‘plash va ulami tahlil qilish).
4. Asosiy ко ‘rsatkichlar bo‘yicha raqobatdoshlikni aniqlash (ishlab
chiqarish hajmi, sotish hajmi, mahsulot sifati, baho darajasi, o‘rtacha
foyda).
5. Marketing strategiyasi.
6. Ishlab chiqarish rejasi (ishlab
chiqarish quvvati, hom-ashyo re
surslari, mutaxassislar).
7. Tashkiliy tamoyillar (ishlab chiqarish xizmati, ulami muvofiq-
lashtirish, o ‘zaro harakati va bir-birini nazorat etish tartibi).
I
8. Tijorat tavakkali va chorasi.
9. Moliyaviy reja.
10. Moliyalashtirish strategiyasi.
11. Tovar-material ta’minoti va shu kabilar.
Biznes-rejaning har bir b o iim i hisob-kitob qilinib, umumlashtiril-
ganda korxona ishlab chiqarish faoliyatidan oladigan foydasi eng quyi
k o ‘rinishda tarmoqda erishiladigan o ‘rtacha foyda m e’yoridan past
boim asligi kerak. Shuning uchun rejaning har bir bosqichi ham da uning
elementlari tahlil asosida puxta qilib tuziladi.
Demak, ishlab chiqilgan reja vositasida qo'yilgan maqsadga erishish
uchun boshqariladigan obyektning samarali funksiyasi y o ‘nalishi aniq
belgilanadi.
Belgilangan rejalaming amalda qanday bajarilayotgani yoki ishlab
chiqarishning borishi to‘g ‘risida real ahvolni buxgalteriya hisobi yorda-
mida o‘rganiladi. Buxgalteriya hisobida shakllangan m aium otlar piro-
vard natijada boshqaruv ehtiyojlari uchun ishlatiladi. Boshqaruv qaror
lari esa tahlil m aium otlariga asoslanadi. Demak, iqtisodiy tahlil reja,
bozordagi ahvol va buxgalteriya hisobi m aium otlari
asosida obyektdagi
o‘zgarishni miqdor va sifat jihatdan o ‘rganadi hamda baho beradi. Uning
yordamida y o i qo‘yilgan kamchiliklar topiladi hamda tugatiladi, ob-
yektni yanada rivojlantirish y o ila ri belgilanadi yoki samarali ishlashni
ta’minlaydigan y o ‘nalishga o ‘tkaziladi. Bu esa, boshqaruv qarorlarini
nech o giik real qabul qilinishiga asos boiadi.
Demak, buxgalteriya hisobi va hisoboti m aium otlari ham iqtisodiy
tahlil vositasida qayta ishlanar ekan. Bu bilan iqtisodiy tahlilning bosh
qaruv faoliyatidagi o ‘mi yanada yaqqolroq ko'rinadi.
Boshqaruv jarayonida tartibga solish funksiyasi - boshqaruvchi sub-
yektning eng maqbul boshqaruv qarorlarini qabul qilishda o ‘ta muhim
hisoblanadi. Bu bilan, o‘rganilayotgan obyektga kompleks yondashilib,
butun bir tizimni ijobiy va salbiy jihatlari
nazarda tutilgan holda eng
maqbul choralar yoki tadbirlar belgilanadi. Natijada boshqaruv obyekti
faoliyati yoki dasturidagi salbiy holatlar tugatiladi va boshqaruv dastur-
lariga aniqlik kiritiladi. Mazkur ishlar bevosita iqtisodiy tahlil yorda
mida amalga oshiriladi. Chunki tartibga solinayotgan har bir obyekt har
tomonlama chuqur o‘rganiladi.
Boshqaruvda asosiy faoliyatning ishonchliligini ta’minlashda na
zorat etishning ham roli kattadir. Uning yordamida faoliyatning borishi,
ularning nechogiik haqqoniyligi tekshiriladi. Tekshirish jarayonining
sifati, ishonchliligini oshirish uchun tahlilning usullari, tamoyillaridan
foydalaniladi va shu asosda kerakli xulosalaryoziladi.
Misol uchun, korxonada audit tekshirishlarida moliyaviy holat;
moliyaviy barqarorlik; moliyaviy natijalar va shu kabilami o ‘rganadi.
Yuqorida ko‘rsatib o ‘tilgan boshqaruvning barcha funksiyalari
korxonaning iqtisodiy rivojlanishi uchun tayinlangan. Biroq,
korxonani
faqatgina iqtisodiy tizim deb qarash ham unga bir tomonlama yonda-
shishni keltirib chiqaradi. Chunki uning o‘ziga xos moddiy-texnik, ij
timoiy, ekologik va boshqa shu kabi tomonlari ham mavjud.
Demak, korxona tizimida moddiy-texnik, ijtimoiy, ekologik ja-
rayonlami ham tahlil etish undagi mazkur yo‘nalishdagi haqiqiy ahvol
va uni takomillashtirish masalalarini o'rganadi va ularga ta’sir etadi.
N atijada boshqa tomonlaming iqtisodiy jarayonlarga ko‘rsatgan ta ’siri
aniqlanadi.
Fikrimizni umumlashtirib, shuni aytish mumkinki, iqtisodiy tahlil
korxonani boshqarishning muhim funksiyalaridan biridir.
Uning yordamida:
- boshqaruv qarorlarining ilmiy asoslanishi ta’minlanadi;
- mulk va m ablagiardan foydalanishning
muqobillik shartlarini
belgilaydi va boshqaruvchi ular qatoridan o‘zi uchun maqbul b o ‘lgan
optimal variantlarni tanlaydi;
- istiqbolli boshqarish uchun zamin tayyorlaydi.
