0‘rta ta’lim muassasalarining 11-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun darslik
INFORMATIKA VA AXBOROT
Uskunalar paneli to‘rt qismga ajratilgan bo‘lib, ulaming birinchisida olti- ta, ikkinchisida sakkizta, uchinchisida to‘rtta, to‘rtinchisida esa beshta tugma joylashgan. Uskunalar panelidagi har bir tugmaga bir yoki bir nechta uskuna mos keladi. Shu sababli, uskunalar soni bir necha marta ko‘p bo‘lib, odatda, bitta tug- ma ostida bir nechta uskunalar joylashgan bo‘ladi. Agar uskuna tugmasining o‘ng quyi burchagida qora uchburchak bo‘Isa, bu tugma ostida bir nechta uskuna borligini bildiradi. Bunday tugma ustiga sichqonchani olib kelib, o‘ng tugmasini bossak, bu tugmaga mos keladigan uskunalar ro‘yxati paydo bo‘ladi va ulardan kerakli- sini tanlab olish mumkin. Odatda, har bir tugma uchun klaviaturada biron bir klavisha mos qo‘yilgan bo‘lib, uni ketma-ket bir necha marta bosish bilan bu tugmaga mos uskunalardan keraklisini tanlab olish mumkin. Uskunalar ulardan foydalanib bo‘linganidan key in ham tanlanganligicha qoladi. Bu qulay bo‘lsa-da, dastlab unga ko‘nikish qiyin kechadi. Shuning uchun uskunadan foydalanib bo‘lgach, darhol Рука (Dasta) uskunasini tan- lashga odatlaning. Bu uskuna uskunalar panelining to‘rtinchi bo‘limida birinchi bo‘lib joy- lashgan. U ishchi sohaga sig‘maydigan katta o‘lchamli tasviming kerakli qis- miga o‘tish uchun xizmat qiladi. Buning uchun tasviming ixtiyoriy joyida sichqonchaning chap tugmasini bosib, uni kerakli yo‘nalishda sudrash yetar- li. Asosiysi, bu uskuna tasvirga hech qanday o‘zgarish kiritmaydi. Qolgan uskunalar bilan keyingi mashg‘ulotlarda, ulardan foydalanish za- rurati tug‘ilganda tanishib chiqamiz. Palitra deb rassomlar bo‘yoqlami ara- lashtirish uchun ishlatadigan taxtachaga aytiladi. Uskunalar panelida 70 dan ziyod uskunalar joylashgan. Lekin ular ham PhotoShopning barcha imkoni- yatlarini ochib bermaydi. Uskunalaming keng imkoniyatlari palitralar yorda- mida ochiladi. Rassomlar palitraga kerakli bo‘yoqlami surtib, ulardan yangi rang hosil qilgani kabi PhotoShopda ham palitralar sohasiga kerakli palitra- lami joylab, ilova bilan ishlashni yanada qulay qilib olish mumkin. Palitralar ilova oynasining o‘ng tomonidagi palitralar sohasida joylashgan bo‘lib, muloqot oynalariga o‘xshab ketadi. Lekin ulardan farqli ravishda palitralardan keraklilarini ekranga o‘zimiz chiqaramiz yoki uni yopib qo‘ya- miz. Bu palitralar yigirmadan ortiq bo‘lib, odatda, bir nechtasi birlashtirilgan bo‘ladi. Ba’zi uskunalaming o‘z palitralari bor, ba’zilari esa unchalik murakkab bo‘lmay, ular bilan ishlash uchun parametrlar paneli yetarli. Ba’zi palitralar- da yangi uskunalar joylashgan, masalan, navigator, gistogramma, info palit- ralarini yangi uskunalar deb qarash mumkin. Ba’zi palitralami PhotoShopning ajralmas qismi deb qarash mumkin. Masalan, Слои (Qatlamlar), Каналы (Kanallar), История (Oxirgi amal- lar) palitralari PhotoShopning o‘ziga xos jihatlarini ochib beradiki, ularsiz PhotoShopni tasawur ham qilib bo‘lmaydi.
Palitralardan keraklisini ekranga chiqarish uchun asosiy menyuning Окно (Oyna) bo‘limidan foydalani- ladi. Undagi bandlaming ba’zilari- da bayroqchalar o‘matilgan va bu palitralar ekranda ko‘rinib turadi. Agar kerakli palitra ustida sichqon- chaning chap tugmasini bossak, uning bayroqchasi o‘matiladi va u ekranda paydo bo‘ladi. Tanlangan band ustida sichqonchaning chap tugmasini yana bir marta bossak, bayroqcha olib tashlanadi va palitra ham ekrandan olib tashlanadi. Misol uchun, Навигатор (Yo4naltiruvchi) palitrasini ekranga chiqaray- lik. Uning yordamida rasm masshtabini o'zgartirish mumkin. Bu palitra Гистограмма (Gistogramma) palitrasi bilan birgalikda ishlatiladi. Uning o‘ng yuqori burchagidagi ikki tugmadan chapdagisi palitrani yashirish, o‘ngdagisi ekrandan olib qo‘yish uchun xizmat qiladi. Ulaming ostidagi tugma palitraning menyusini ochish uchun xizmat qiladi. Palitraning o‘lchamlarini o‘zgartirish uchun o‘ng quyi burchagini sich- qoncha yordamida sudrash kerak bo‘ladi. Palitra oynasining yuqorisidagi sarlavha satrini sichqoncha bilan sudrab, oynani ekranning boshqa joyiga olib o‘tish mumkin. Palitra oynasining pastki qismidagi surgichning ko‘rsat- kichini sichqoncha yordamida chapga sudrab rasm masshtabini kamaytirish, o‘ngga sudrab kattalashtirish mumkin. Surgichning o‘ng tomonidagi tugma masshtabni kattalashtiradi. Chap tomonidagisi esa kichiklashtiradi. Rasmning ishchi sohada ko‘rinadigan qismi qizil ramkaga olib qo‘yiladi. Ramkani sichqoncha bilan sudrab tasviming ishchi sohadagi qismini surish mumkin. Masshtabni o‘zgartirishning boshqa usullari ham mavjud. Ulardan eng osoni klaviaturadagi qo‘sh tugmalardan foydalanishdir. Ctrl+"+" (Ctrl va + tugmalarini bir paytda bosish) masshtabni kattalashtiradi. Ctrl+"-"esa masshtabni kamaytiradi. Dastak uskunasini ikki marta bosib, rasmni ishchi sohani to‘liq egallay- digan qilib, masshtab uskunasini ikki marta bosib, 100% masshtabda rasmni ekranga chiqarish mumkin. Masshtab ekranning quyi qismidagi holat satri- da ham ko‘rsatiladi. Uni sichqoncha bilan tanlab, kerakli masshtabni kiritish mumkin. Masshtab uskunasi ham rasm masshtabini o‘zgartirish uchun xizmat qiladi. Sichqonchani bir marta bosib uni tanlaganimizda parametrlar pane- lida uning parametrlari paydo bo‘ladi. Undagi kerakli tugmalar yordamida masshtabni o‘zgartiramiz: - !@(| Q Настр. размер окон О Во всех окнах тм-'ас <Е-анчи1 Ba’zi uskunalarda ular bilan ishlashni tugatmay turib, boshqa uskuna- ni, shu jumladan masshtab uskunasini tanlab bo‘lmaydi. Bunday paytda Ctrl va Alt tugmalaridan foydalanish mumkin. Ctrlni bosib turib, sichqonchani ishchi sohada bir marta bossak, masshtab kattalashadi. Alt tugmasini bosib turib, sichqonchani bossak, masshtab kichiklashadi. Ko‘rib turganingizdek, PhotoShopda bitta amalni ko‘plab usulda bajarish mumkin. Bu esa uning katta yutuqlaridan biridir. YODDA SAQLANG! PhotoShopda yetmishdan ortiq uskunalar bor. SAVOL VA TOPSHIRIQLAR PhotoShopda kerakli uskunani qanday tanlash mumkin? Uskunalar paneli necha qismdan iborat? Рука (Dasta) uskunasi vazifasini tushuntirib bering va undan foyda- lanishni mashq qiling. Palitralar sohasidagi palitralaming vazifalari nimalardan iborat? Navigator palitrasi nima uchun xizmat qiladi? PhotoShopni ishga tushirib, unda a) uskunalami tanlashni; b) palit- ralami ekranga chiqarish va yashirishni mashq qiling. UYGAVAZIFA Uskunalar panelining birinchi qismidagi uskunalami yod oling. ri DARS. PHOTOSHOPDA GRAFIK OBYEKT FAYLLARI BILAN ISHLASH PhotoShopda ishni boshlash uchun unga birorta tasvimi yuklab olish yoki yangi tasvimi yaratish kerak bo‘ladi. Bu amallami qanday amalga oshi- rish bilan tanishib chiqamiz. Odatda, PhotoShopda mavjud tasvirlar qayta ishlanadi. Lekin ba’zan unda yangi tasvir yaratishga ham to‘g‘ri keladi. Yangi tasvimi yaratish uchun Ctrl+N (New - yangi so‘zidan olingan) qo‘shtugmasini bosish yoki asosiy menyuning Файл (Fayl) bo‘1imining birinchi bandi Создать... (... ni yaratish) bandini tanlash kerak. Natijada ekranda quyidagi Новый (Yangi) mu- loqot oynasi paydo bo‘ladi. Oynaning o‘ng tomonidagi OK (Ha) tugmasini bosib, taklif qilinayotgan parametrlar bo‘yicha yangi tasvimi yaratish; Отмена (Bekor qilish) tugmasini bosib, yangi tasvir yaratishdan voz kechish mumkin. Bu tugmalar ostidagi Сохранить набор параметров (Parametrlar to‘pla- mini saqlash) tugmasini bosib, o‘matilgan parametrlardan keyingi tasvirlar- ni yaratishda foydalanish uchun saqlab qo‘yish mumkin. Удалить набор ... (Parametrlar to‘plamini o‘chiiish) tugmasi kerak bo‘lmay qolgan parametrlar to‘plamini o‘chirib tashlash uchun xizmat qiladi. Bu tugmalar ostida yaratila- digan tasviming hajmi ko‘rinib turadi: Oynaning chap tomonidagi Имя (Nom) maydonchaga yangi tasvir fayli uchun nom kiritiladi. Uning ostidagi Набор (To‘plam) maydonchasida parametrlar to‘plamini tanlash mumkin. Odatda, bu parametrlar oxirgi yuklab olingan tasvir parametrlari bilan bir xil bo‘ladi. Bu ro‘yxatdan keraklisini tanlab parametrlami birdaniga o‘zgartirish mumkin. Paramertlami bevosita muloqot oynasidagi maydonchalarda o‘zgartirish ham mumkin. Ulardan asosiylari Ширина (Eni) va Высота (Balandligi) lardir. Mavjud tasvirlami ochish uchun Ctrl+O (Open - ochish so‘zidan olingan) qo‘shtugmasini bosish yoki asosiy menyuning Файл (Fayl) boUimining birinchi bandi Открыть ... (Ochish) bandini tanlash kerak. Natijada ekranda quyidagi Открыть (Ochish) muloqot oynasi paydo bo‘ladi. Bu muloqot oynasi bilan ishlash boshqa ilovalar, masalan, Word yoki Excel ning shu nomli muloqot oynalari bilan ishlashdan deyarli farq qilmaydi. Photoshop oxiigi ochilgan fayllar ro‘yxatini saqlab qo‘yadi. Bu ro‘yxat- dagi tasvirlami ochish uchirn asosiy menyuning Файл (Fayl) boUimidagi Последние документы (Oxirgi hujjatlar) bandidan foydalaniladi. PhotoShopda qilingan ishlami saqlash uchun bir nechta buyruqlar mav- jud. Ulardan birinchisi Ctrl+S qo^htugmasi yordamida chaqiriladi. Bu buy- ruq joriy tasvimi joyi va nomini o‘zgartirmasdan saqlab qo‘yadi. Ctrl+Shift+S qo‘shtugmalari yordamida chaqiriladigan saqlash buyrug‘i ekranga saqlash muloqot oynasini chiqaradi. Bu oyna yordamida tasvimi yangi nom bilan yangi joyga yangi formatda saqlab qo‘yish mumkin. PhotoShopda fayllar bilan ishlash boshqa ilovalardagidan ko‘p farq qil- maydi. Kompyuter grafikasi ommaviy tarzda qo‘llaniladi va tasvirlami kom- pyuter xotirasida saqlash uchun ko‘plab formatlar ishlab chiqilgan. Ulardan ba’zilari keng tarqalgan, ba’zilari faqat tor sohada ishlatiladi. Bmp (ingliz tilidagi Bitmap Picture) - rastrli tasvir jumlasidan olingan. Birinchi grafik formatlardan biri, Microsoft kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan va qo£ llab-quwatlanadi. Keng tarqalgan. Lekin oxirgi paytda boshqa formatlarga o‘z ocmini bo'shatib bermoqda. Gif (Graphics Interchange Format) - tasvirlar almashish formati jumlasidan olingan. Bir faylda bir necha tasvirlami saqlay oladi va sodda animatsiyalar uchun juda qulay. Kam joy egallaydi. Kamchiligi shuki, ko‘pi bilan 256 ta rangni saqlay oladi. Fotusuratlami saqlaganda katta yo‘qotishlar- ga yo‘l qo‘yadi. Intemetda va Web dizaynda keng qo‘llaniladi. Tiff (ingliz tilidagi Tagged Image File Format) - belgilab chiqilgan tasvir fayli formati jumlasidan olingan. Birinchi tasvir formatlaridan biri. Unda bir qator o‘zgartirishlar kiritilgan. Microsoft, Adobe, Apple kabi yirik kompa- niyalar tomonidan qoTlab-quwatlanishi sababli hozirgi paytda ham omma- viyligicha qolmoqda. Skanerlar, fotoapparatlar ishlab chiqaruvchilar ham un- dan keng foydalanadilar. Jpeg (Joint Photographic Experts Group) - fotografiya ekspertlarining birlashgan guruhi (Yevropa ittifoqi) tomonidan ishlab chiqilgan. Eng keng tarqalgan format. Barcha ishlab chiqaruvchilar tomonidan qoTlab-quwatla- nadi. Kam joy egallaydi, tasvir sifatini to‘liq saqlashi mumkin. Lekin tasvir hajmi ko‘p kamaytirilganda sifati yomonlashadi. Pcx (PC eXchange) - shaxsiy kompyuterda ma’lumot almashish jumlasidan olingan. Birinchi grafik formatlardan biri. Bu formatda juda ko‘p tas- virlar saqlangan. Oxirgi paytda uning o‘miga png, jpeg formatlaridan foy- dalanilmoqda. Raw (ingliz tilida raw) - xom, hali tayyor emas, degan ma’noni bildiradi. Sifatli fotoapparatlarda olingan suratlami saqlash uchun ishlatiladi. Odatda, fotoapparatlar olingan suratni darhol qayta ishlab, uning hajmini kamaytira- di. Bunda fotosuratlaming sifati ba’zan biroz, ba’zan ko‘proq pasayadi. Bu formatda saqlangan fotosuratning kamchiliklarini va ulami bartaraf qilishni foydalanuvchining o‘zi tanlaydi. Bu esa yaxshi chiqmagan fotosuratlami ham qayta tiklash imkonini beradi. Kamchiligi fotosuratlar katta hajmda bo‘lishi (25 MB gacha). Faqat qayta ishlanmagan fotosuratlami saqlash uchun ishlatiladi. Oxirgi paytda ommaviylashib bormoqda. Png (Portable Network Graphics) - tarmoq uchun portativ (ixcham) gra- fika jumlasidan olingan. Intemetda keng qoTlaniladi. U gif formati o‘mini egallab bormoqda. Pdf (ingliz tilida Portable Document Format) - elektron hujjatlar formati degan jumladan olingan. Dastlab poligrafiya mahsulotlarini elektron ko‘ri- nishda saqlash uchun mo‘ljallangan. Kompyuter texnikasining rivojlanishi bilan hajmi nisbatan kattaligi, tasvirlash ko‘proq vaqt talab qilishi kabi kam- chiliklari dolzarb bo‘lmay qoldi. Hozirgi paytda keng tarqalgan. Unda matn bilan birga rastr va vektor turidagi tasvirlar ham saqlanadi. Undan tasvirlami ajratib olsa bo‘ladi. Adobe kompaniyasi mahsuloti. Bu formatlar yordamida tasvirlami nafaqat PhotoShopda, balki boshqa ilovalarda ham ochish va ular bilan ishlash mumkin. Photoshop bu format- lardan tashqari o‘zining bir nechta maxsus formatiga ham ega. Bu formatlar orasida ko‘p ishlatiladigani .psd kengaytmalisidir. Bu formatda saqlangan tasvirda PhotoShopning barcha imkoniyatlari saqlab qo‘yiladi. Shu sababli, qayta ishlash tugallanmagan tasvirlami shu formatda saqlash va kerak bo‘l- ganda ulami qayta ishlashni davom ettirish mumkin. YODDA SAQLANG! Fayllar bilan ishlash amallari asosiy menyuning Файл bo‘limida joy- lashgan. SAVOL VA TOPSHIRIQLAR PhotoShopda mavjud tasvimi ochish qanday amalga oshiriladi? PhotoShopda joriy tasvimi saqlab qo‘yish qanday bajariladi? Photoshop qayta ishlaydigan asosiy formatlami sanab chiqing. Jpeg, Raw formatlarining afzallik va kamchiliklarini aytib bering. PhotoShopni ishga tushiring. Unga biror tasvir yuklang va tasvimi turli formatlarda, turli joylarga saqlashni mashq qiling. UYGAVAZIFA PhotoShopda yangi tasvir yaratish jarayonini mashq qiling. DARS. PHOTOSHOPDA TASVIRNING P GEOMETRIK SHAKL KO’RINISHIDAGI QISMINI AJRATIB OLISH Word matn protsessorida matn bo‘lagini ajratib olishni esga olaylik. Matn harf va boshqa belgilaming ketma-ketligi bo‘lgani sababli, uning bo‘lagini ajratish uchun bo‘lakning birinchi va oxirgi belgilarini tanlash yetarli edi. Vektorli tasvirda ham uning bir qismini ajratib olish unchalik qiyin emas. Vektorli tasvirda, masalan, Wordda yaratilgan chizmada, bir nechtagi- na obyekt bo‘lganligi sababli ulardan keraklilarini ketma-ket tanlab chiqish mumkin.
Shu sababli rastrli tasvirlarda ulaming bir bo‘lagini ajratib olish uchun bu bo‘lak (soha) ning chegaralarini ajratib olish kerak bo‘ladi. Bu amal ancha qi- yin bo‘lib, uni bajarish anchagina mahorat talab qiladi. Bu amalni osonlash- tirish uchun PhotoShopda bir qator uskunalar ishlab chiqilgan. Shuningdek, asosiy menyuning oltinchi bo‘limi (Выделение - Ajratish) da tasvir bo‘lagi- ni ajratish uchun ishlatiladigan buyruqlar yig‘ilgan. Tasvimi to‘liq ajratib olish. Uni ofis ilovalaridagi kabi Ctrl+A (All - barchasi so‘zidan olingan) qo‘shtugma yordamida chaqirish mumkin. Bu amalni yana asosiy menyuning Выделение (Ajratish) boMimining birinchi bandi Bee (Barchasi) ni tanlash bilan ham amalga oshirish mumkin. Tasvir- ning ajratilgan qismi chegarasida harakatlanadigan uzuq chiziq paydo bo‘la- di. Ajratishni bekor qilish uchun Ctrl+D (Delete - olib tashlash) qo‘shtug- masidan foydalanish yoki asosiy menyuning Выделение (Ajratish) bo‘limi- ning ikkinchi bandidagi Отменить выделение (Ajratishni bekor qilish) buy- rug‘ini tanlash mumkin. Ajratish uskunalari uskunalar panelida birinchi bo‘lib joylashgan. Uning ustida sichqonchaning o‘ng tugmasini bossak, bu tugmaga mos kelgan to‘rtta uskuna ro‘yxati ekranga chiqadi. Ular quyidagi uskunalardir: ■ 0 11нструмент "Прямоугольная область" M Q Инструмент "Овальная область" М Инструмент "Область[гориаонтальная строка)" jj Инструмент "Область [вертикальная строка)11 To‘g‘ri to‘rtburchakli soha uskunasi - to‘g‘ri to‘rtburchak ko‘rinishidagi sohani ajratish uchun ishlatiladi. Ellipssimon soha - ellips ko‘rinishidagi sohani ajratadi. Gorizontal qator - piksellaming gorizontal satrini ajratish uchun xizmat qiladi. Vertikal qator - piksellaming vertikal qatorini ajratish uchun ishlatiladi. Biror-bir sohani ajratib olish uchun sichqonchaning chap tugmasini bo- sib, ajratiladigan sohaning bir burchagidan ikkinchi burchagiga o‘tish va tug- mani qo‘yib yuborish kerak bo‘ladi. Soha ajratilgach, yana bir marta yangi soha ajratilsa, eski ajratilgan soha bekor qilinadi va o‘mida yangi ajratilgan soha paydo bo‘ladi. Navbatdagi soha ajratilayotgan paytda klaviaturadagi Shift tugmasi bosib turilsa, eski va yangi sohalar birlashtiriladi va hosil bo‘lgan soha ajratiladi. Agar yangi soha ajratishda Alt tugmasi bosib turilsa, yangi ajratilgan soha eskisidan ayirib tashlanadi. Yangi sohani ajratishda Alt va Ctrl tugmalarining ikkalasi ham bosib turilsa, yangi soha bilan eski sohaning kesishmasi ajratib olinadi. Bu to‘rtta holat yuqoridagi to‘rtta suratda aks etgan. il 11 Растушевиа: ImawiBamie Сшь: It.; Ajratish uskunalaridan birortasi tanlanganda parametrlar satrida bu usku- nalaming parametrlari paydo bo‘ladi. Parametrlar satrining ko‘rinishi quyi- dagi rasmda ko‘rsatilgan: Undagi ikkinchi, uchinchi, to‘rtinchi va beshinchi tugmalar mos ravishda hech qaysi tugmani bosmasdan, Shift, Alt va Shift+Alt tugmalarini bosib tu- rib sohani ajratishga to‘g‘ri keladi. Ya’ni klaviaturadagi tugmalami bosib tu- rish o‘miga parametrlar panelidagi tugmani bir marta bosib qo‘yish mumkin. Oval ko‘rinishidagi sohalami ajratish ham shu kabi amalga oshiriladi. Shuningdek, to‘rtta ajratish uskunalaridan bitta murakkab sohani ajratishda ham foydalanish mumkin. Ajratilgan sohalardan namunalar quyidagi rasmlarda keltirilgan: Yuqorida ko‘rilgan uskunalardan foydalanib geometrik shakl ko‘rinishi- da sohalami ajratib olish qulay. Lekin ajratilishi kerak bo‘lgan soha har doim ham bunday ko‘rinishda bo‘lavermaydi. PhotoShopda yana bir nechta ajratish uskunalari bo‘lib, ular Лассо (Arqon), Прямолинейное лассо (To‘g‘ri chiziqli arqon), Магнитное лассо (Magnitli arqon) deb ataladi:
Download 2,49 Mb.
|
Bosh sahifa
Aloqalar Bosh sahifa 0‘rta ta’lim muassasalarining 11-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun darslik
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||