78
Nazorat savollari
1. Yil davrlarida yo‘l poyini saqlashning asosiy vazifalari nimadan iborat?
2. Yozgi davrlarda yo‘l yoqasini saqlash bo‘yicha qanday ishlar bajariladi?
3. Yo‘l to‘shamasi va qoplamasini saqlash texnologiyalarini bayon qiling?
4. Stementbeton qoplamalarini saqlashda qanday ishlar bajariladi?
5. Yo‘l uchun ajratilgan mintaqada begona o‘tlarga qarshi ko‘rashish va
noxo‘sh o‘simliklarni yo‘qotish nimalardan iborat bo‘ladi?
6. Tog’li va qo‘mli sharoitdagi avtomobil yo‘llarini saqlashni zamonaviy
texnologiyalari haqida nimalarni bilasiz?
79
IV-BOB. AVTOMOBIL YO‘LLARINI QISh DAVRIDA SAQLASh
TEXNOLOGIYALARI
4.1. Qishki davrda avtomobil yo‘llarini saqlashning o‘ziga xos xususiyatlari
Qishki yaxmalak va qor qatlamlarini bartaraf etishning iqtisodiy jihatdan
samarali muddatlariga eng katta ta’sir harakatning intensivligi bilan bog’liq bo‘lib,
bu ushbu hodisalarni bartaraf etishning direktiv muddatlari uchun talablarni
tartibga solish uchun asos bo‘lishi kerak, ya’ni vaqt harakati jadalligi bilan
farqlanishi kerak.
Qish mavsumida barcha yo‘llar guruhlarga bo‘linadi:
A-butun kenglikdagi toza sirt bilan yo‘llar;
B-yo‘lning butun kengligida toza bo‘lgan yo‘llar;
V - yo‘lning toza o‘rtasi bo‘lgan yo‘llar;
G-yo‘lda siqilgan qor bilan qoplangan yo‘llar.
Har bir yo‘lning qishki ta’minot darajasi ko‘rsatkichlariga nisbatan direktiv
talablar yo‘l-foydalanish xizmatining qishki yo‘llarni saqlash uchun mashina va
uskunalar bilan jihozlanganligini hisobga olgan holda texnik-iqtisodiy hisob-
kitoblar asosida o‘rnatilishi kerak. Yo‘llarning davlat ko‘rsatkichlarining ruxsat
etilgan qiymatlari jadvalda keltirilgan.
4.1.-jadval
Yo‘llarning davlat ko‘rsatkichlarining ruxsat etilgan qiymatlari
Yo‘llar
H
ar
aka
t
jada
ll
i,
avt
./
sutka
Y
O‘
lni
ng
toza
langa
n
yuz
as
ini
ng
mi
nim
al
ke
ngli
gi
,
m
Y
O‘
lda
b
o‘
sh
q
or
q
atl
ami
ning
maks
im
al
ru
x
sa
t
eti
lgan
q
ali
nli
gi
,
mm
Y
O‘
lda
q
or
q
atl
am
ini
ng
ru
x
sa
t
eti
lgan
q
ali
nli
gi
,
mm
Y
O‘
l
tom
onlar
ida
(
tup
ro
q
q
atl
ami
ning
c
he
ti
da
)
si
q
il
ga
n
q
or
q
atl
ami
ning
ru
x
sa
t
eti
lgan
q
ali
nli
gi
,
mm
Q
or
toza
las
h
va
q
is
hki
sir
pa
nc
hi
q
ni
ba
rtar
af
e
tis
h
b
o‘
yicha
is
hlar
ning
maks
im
al
muddati
,
h
Xalqaro
avtomobil
yo‘llari
3 000 yuqori
Butun
kengligi
uchun
20
—
50
4
1000 - 3 000 Bundan
25
—
60
5
80
tashqari
1000 kichik
»
30
50*
70
6
Davlat yo‘llari
3 000 yuqori
»
30
—
60
4
1000 -3000
»
40
—
70
5
1000 kichik
»
60
50*
80
6
Mahalliy ahamiyatga
ega ruxsat etilgan
tanaffus bilan
harakatlar
Harakat
Tartibsiz
—
—
50
200
24...48
Guetta toza tuz distribyutori joriy etildi, bu sizga "qishki silliqlikni" tezda
bartaraf etish imkonini beradi va allaqachon ijobiy natijalarga erishdi. Mintaqadagi
yo‘llarning asosiy qismi qishda qor ostida joylashgan. Harakat xavfsizligini
ta’minlash uchun ularga qo‘shimcha ravishda 6000 yo‘l belgilari o‘rnatiladi, tishli
greyder pichoqlari faol ishlatiladi.
Umumiy uzunligi 1050 km bo‘lgan barcha
xavfli hududlar 5,0 mm gacha bo‘lgan eng katta zarracha qiymatiga ega bo‘lgan
ishqalanish materiallari (domen shlak va tabiiy qum) bilan majburiy ravishda qayta
ishlanadi. Ushbu ob’ektlarda Real vaqt rejimida havo harorati, shamol tezligi, muz
shakllanishi va yomg’ir yog’ishi haqida ma’lumot dispetcherlik xizmatlarining
konsollariga tezda uzatiladigan meteorostlar o‘rnatiladi. Ayrim meteopostlarda
veb-kameralar mavjud bo‘lib, ular orqali dispetcher yo‘lning haqiqiy holatini
vizual tarzda kuzatishi mumkin. Olingan ma’lumotlarni hisobga olgan holda,
"qishki silliqlikni" bartaraf etish yoki xavfli yo‘l sharoitlari paydo bo‘lishiga
to‘sqinlik qiluvchi choralar ko‘rilmoqda.
Qor ko‘chkisi va yo‘llarning qor ko‘chishi. Shamol ta’siri ostida qor
zarralari qor qoplamining yuzasidan ko‘tariladi va shamol tezligi pasayganda yana
saqlanadi. Qor bo‘roni bilan ko‘chirilgan qor zarralari turli shakl va o‘lchamlarga
ega 0,01 ...2 mm, lekin zarrachalarning 90% 0,1 o‘lchamiga ega ...0,25 mm.
tashiladigan zarrachalarning massasi 0,0001 oralig’ida o‘zgarib turadi ...0,005 g.
qor zarralari faqat ma’lum bir balandlikka ko‘tarilishi mumkin-tortish tomi. Katta
81
og’ir zarralar qor qoplamining yuzasi bo‘ylab keskin ravishda harakatlanadi.
Bunday harakatni takrorlash deyiladi.
Yumshoq qorning qor ko‘chishi 3 m/s dan
ortiq shamol tezligida boshlanadi, kichik qor zarralari 0,02 o‘lchamida...0,5 mm
sirt havosi bilan aralashtiriladi va turbulent qor oqimi hosil qiladi. Ushbu oqimdan
tushadigan zarralar qor yuzasini yo‘q qiladi, bu esa qor ko‘chkisi oqimining
qo‘shimcha oziqlanishiga yordam beradi. Pastki qor bo‘roni bilan qorning katta
qismi er sathida 1,5 balandlikda o‘tkaziladi...2,0 m, va taxminan 90% qor 10
balandlikda o‘tkaziladi...20 qarang.
Qor bo‘roni oqimi to‘yingan va to‘yinmagan bo‘lishi mumkin: to‘yingan-
shamol oqimi maksimal tashish qobiliyatiga mos keladigan qor miqdorini
ko‘targanda; to‘yinmagan-ko‘chma qorning massasi to‘yinganlik chegarasidan
kamroq bo‘lsa.
Qor ko‘chkisi-qish davomida yo‘lning bir tomoniga qor yog’adigan qor
miqdori. Qor qoplamining hajmi odatda qor tashishning umumiy hajmining faqat
bir qismidir.
YO‘llarning qor yog’ishi. Qor yog’ishi ostida ular yo‘llarda qor ko‘chkilari
paydo bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatadi. Qorning kantitativ xarakteristikasi - bu yo‘l
kanvasida to‘plangan qor miqdori, qorning umumiy miqdori, yo‘lga qor yog’ishi
bilan bog’liq.
YO‘llarning harakatiga ta’siri. Qish salbiy kuz 0 ° C quyida o‘rtacha kunlik
havo harorati o‘tish va ijobiy salbiy dan 0 ° C orqali, uning teskari o‘tish qadar
yildan boshlab yil davri o‘z ichiga oladi.
YO‘llarning qishki tarkibi-bu quyidagilarni o‘z ichiga olgan chora-tadbirlar
majmuasi: qor ko‘chkilaridan yo‘llarni himoya qilish; qordan yo‘llarni tozalash;
* qishki silliqlikka qarshi kurash; ko‘chkilardan yo‘llarni himoya qilish; muzlarga
qarshi kurash.
Yilning qish davri yo‘llarni ishlatish va harakatni tashkil qilishning eng
qiyin usuli hisoblanadi. Ushbu davr davomiyligi 20 kundan Janubiy viloyatlarda
O‘zbekistonning shimoliy hududlarida 180 kungacha o‘zgarib turadi.
82
Qish davrining eng xarakterli xususiyati qor va muz qatlamlarining yo‘l
yuzasida shakllanishi bo‘lib, bu avtomobilning yo‘l bilan o‘zaro ta’siri sharoitida
keskin o‘zgarishlarga olib keladi.
4.1-rasm. Qishki yo‘llarni saqlash darajasining asosiy ko‘rsatkichlari:
| 