4.2. Qish davrida yo‘llarning holatiga qo‘yiladigan talablar
Asosiy qoidalar.
YO‘lda to‘plangan bo‘sh qor qatlamining ruxsat etilgan
qalinligi qorning qizg’inligi va qor tozalash mashinalarining yo‘llari orasidagi
vaqt, qor toshishi vaqti deb ataladi. Shuning uchun patrul qor tozalash
mashinalarining soni bo‘sh qor qatlamining ruxsat etilgan qalinligiga bog’liq
bo‘lib, u avtomobil yo‘llari orasidagi bo‘shliqlarda to‘planadi:
bu erda i
q
-qorning intensivligi, mm / s; l-yo‘lning uzunligi, km; B-tozalangan
yuzaning kengligi, m; p-qor zichligi, g / sm3; h
re
-qoplamada qor qatlamining ruxsat
etilgan qalinligi, mm — vrab-qor tozalash tezligi, km/s; K
b
-ish vaqtidan
85
foydalanish koeffitsienti K
b
= 0,7 ni olishi mumkin . ..0,9; b-qor tozalash
moslamasining kengligi, mm.
4.2-rasm. H
re
yo‘lidagi bo‘sh qor qatlamining ruxsat etilgan qalinligiga va i
cy
qorining qizg’inligiga qarab, patrul qor tozalash xarajatlari/
Shuning uchun, patrul qor tozalash uchun xarajatlar eng qor va qor jadalligi
paytida yuzasida bo‘sh qor qatlami ruxsat qalinligi bog’liq (fig. 15.4). Qor
qatlamining ruxsat etilgan qalinligi 20 mm dan kam bo‘lsa, qor tozalash xarajatlari
tez o‘sib bormoqda.
Qish mazmunan eng yuqori darajada uchun qor va qor qoplami davomida
qoplama qor qatlami qalinligi 5 mm dan oshmaydi bo‘lgan yo‘lning toza, quruq
yuzasi, ta’minlash qabul qilinishi mumkin, va muz olib tashlash va qish silliqligi
kabi, uning olib tashlash muddati, qor oxirida keyin 1 soat oshmaydi, qor
bo‘ronlari,muz. Ushbu darajaga yo‘l xizmati to‘liq jihozlanganida, uchastkalarda
mashinalar, uskunalar va moddiy-texnik resurslar bilan tartibga solish zarurligiga
erishish mumkin. Qor ko‘chkilaridan himoya qilish uchun barcha talablarga rioya
qilingan yo‘llar (15.1-jadval.).
86
Mexanizatsiyalash vositalarining asosiy parametrlari yo‘llarni qishki saqlash va
ularning minimal soni uchun
4.2-Jadval
Mexanizatsiyalash
vositalari
Asosiy parametrlar
100 km yo‘lda minimal zarur
raqam
YO‘l kategoriyalari
I
I
III
V
V
Bir martalik
piston va cho‘tka
qor tozalash vositasi
Chiqish kengligi 3 m;
ishlash tezligi 25...60
km / soat
9
5
4
2
2
Shnekorotornыy ili
frezerno-rotornыy
snego¬ochistitel
Grip kengligi 3 m;
ishlash 1 MChJ... 1 200 t
/ soat
2
1
1
0,5
0,5
Buldozer bilan
Qaytib chiqib ketish
Quvvati 118 kVt
1
1
1
1
1
Engil avtogreyder
Quvvati 66 kw
4
3
2
2
2
Qattiq muzga qarshi
materiallarni tarqatuvchi
Tarqatish kengligi 10 m;
bunker hajmi 5 m3
12
8
6
4
4
Suyuq muzga qarshi
materiallarni tarqatuvchi
Tarqatish kengligi 7 m;
bunker hajmi 5 m3
10
6
4
2
2
Old o‘rnatish
Bunker hajmi 2 m3
3
2
1
1
1
YO‘llarni saqlash darajasiga bo‘lgan talablarni texnik-iqtisodiy asoslash
mezonlari eng kam xarajatlarni qabul qilishi mumkin, bu odatda ikki xarajat
guruhidan olinadi:
* miqdori yo‘lning saqlash darajasiga bo‘lgan talabning kuchayishi bilan kamayib
borayotgan xarajatlar;
* miqdori yo‘lning saqlash darajasiga bo‘lgan talablarni kuchaytirish bilan ortib
borayotgan xarajatlar.
87
Birinchi guruhga avtomobil transporti xarajatlari (kapital qo‘yilmalar va
joriy xarajatlar) kiradi, bu esa yo‘l-transport hodisalari sonini kamaytirish bilan
birga yo‘llarni saqlashning yuqori darajasi tufayli o‘rtacha transport tezligini
oshirish bilan kamayadi. Ikkinchi guruh talablariga oshirish va meteorologik
omillar davomiyligi va ehtimollik qarab yo‘l, texnik xarajatlarini o‘z ichiga oladi
(15.5-rasm).
YO‘l xizmatining muhim vazifasi-turli iqlim zonalarida turli xil
harakatlanish intensivligi bo‘lgan yo‘llar uchun ajratilishi kerak bo‘lgan qor
qatlamlarini va qishki silliqlikni bartaraf etish muddatlariga rioya qilishdir.
Qishlarni saqlash uchun kerakli mashinalar soni tugatishning belgilangan
muddatlariga bog’liq.
Muz va qor ko‘chkisi yo‘lining maydonidan qat’i nazar, deyarli bir xil vaqt
ichida olib tashlanishi kerakligi aniqlandi. Qorlar sonining ko‘payishi bilan qor
qatlamlarini bartaraf etishning iqtisodiy jihatdan samarali muddatlari ortadi va
muzliklarning ko‘payishi bilan — kamayadi (15.6-rasm). Yakuniy xavfsizlik
koeffitsientining qiymatidan qat’i nazar, yo‘l davomida qishki silliqlikni bartaraf
etishning bir xil muddatlarini saqlab qolish iqtisodiy jihatdan maqsadga
muvofiqdir.
Qishki
silliqlikning
avariyaga
ta’siri yo‘lning geometrik
parametrlarining ta’siridan sezilarli darajada oshadi.
4.3-rasm. Yumshoq qor qatlamining doping qatlamining ruxsat etilgan qalinligi
talablarini texnik-iqtisodiy asoslash:
88
1-qorni qordan tozalash xarajatlari 2 mm/soat; 2,4 - transport xarajatlari, navbati
bilan, 1000 va 4000 avtostrada./kun; 3,5-harakatning intensivligida jami xarajatlar
mos keladi-stvenno 1000 va 4000 avtoservis./ kun; C-xarajatlar
4.4-rasm. Qishki silliqlikni yo‘q qilish muddatlarining qor yog’ishi (a) va muzning
(b) takrorlanuvchanligiga bog’liqligi):
1-harakatning intensivligi 200 auth./ kun, qish muddati 30 kun;
2-500 autning harakat intensivligi./ kun, qish muddati 160 kun
Qishki silliqlik va qor qatlamlarini bartaraf etishning iqtisodiy jihatdan
samarali muddatlariga eng katta ta’sir harakatning intensivligi bilan bog’liq bo‘lib,
bu ushbu hodisalarni bartaraf etishning direktiv muddatlari uchun talablarni
tartibga solish uchun asos bo‘lishi kerak, ya’ni vaqt harakati jadalligi bilan
farqlanishi kerak.
Shu bilan birga, muzni yo‘q qilishning me’yoriy muddati uning kashf etilgan
paytidan boshlab va to‘liq olib tashlangunga qadar ish boshlagan vaqtdan boshlab,
qor yoki qor bo‘roni tugagan paytdan boshlab yo‘lning qoridan to‘liq olib
tashlangunga qadar yoki ruxsat etilgan tozalash kengligiga va qor qatlamlarining
qalinligiga olib keladigan vaqt hisoblanadi.
| 