89
qor qatlamlarini oldini olish; 3. yo‘lni maxsus tuzilmalar yordamida qordan
butunlay yoping.
YO‘llarni qor ko‘chkisidan himoya qilish yoki qayd etishni kamaytirish
bo‘yicha chora-tadbirlar qor ko‘chkisi paydo bo‘lishining sabablarini aniqlagandan
so‘ng ishlab chiqiladi
va birinchi navbatda kuchli, keyin esa boshqa joylarda
(jadval. 4). Xizmat muddati davomida barcha qorlarni himoya qilish qurilmalari va
qurilmalari doimiy va vaqtinchalik bo‘linadi.
YO‘llarning qor ko‘chkilaridan va uning butun hayoti uchun yo‘lni qurish,
rekonstruktsiya qilish yoki ta’mirlashda (tuproq bargining shakli va parametrlarini
takomillashtirish, chuqurlikdagi yig’ma javonlarni o‘rnatish, temir-beton yoki
yog’och qorni ushlab turish va qorlarni himoya qilish uchun doimiy vositalar o‘z
ichiga oladi). - to‘siqlar, kanopalar, galereyalar, qor izolyatsiyalash
inshootlari va
boshqalar).
qor ko‘chkilaridan himoya qilinadigan joylarning tartib va toifalari.
4.3-jadval
Tadbirlar tartibi
Qor ko‘chishi toifasi
Qor ko‘chkilaridan himoya qilish uchun
tadbirlar o‘tkaziladigan joylar
I
Xavfli joylar
Oshkor qilinmagan chuqurchalar, shamolning qor
miqdori qor bo‘ronlari va qor yog’ishi bilan olib
kelingan qorning umumiy hajmidan kamroq
II
O‘rtacha aholi punktlari
Yarim chuqurliklar-yarim dashtlar; ochilgan
chuqurchalar; qor
qoplamining balandligidan
kamroq balandlikka ega bo‘lgan nol joylar va
hovuzlar
III
Zaif ko‘rinadigan joylar
Xavfsizlik to‘siqlari bilan höyük; bir xil
darajadagi
kesishmalar;
balandligi
bilan
qoplangan, unchalik katta bo‘lmagan (6.33 ShNK
3.02.06-08-bandiga muvofiq belgilanadi)
Vaqti-vaqti bilan har yili kuzda yoki qish boshida (qor shaftlari va qorli
xandaklar, yog’och
portativ qalqon, to‘rlar, polimer yoki qog’oz materiallaridan
tayyorlangan matolar va bantlar va boshqalar) tashkil etilgan yoki o‘rnatilgan
90
himoya vositalarini o‘z ichiga oladi. Ish printsipiga ko‘ra, qorni ushlab turuvchi
qurilmalar ikki guruhga bo‘linishi mumkin: uzluksiz (kar) to‘siqlar va lümenli
to‘siqlar (panjara) sifatida ishlaydi. To‘siqlarning qor söndürme xususiyatlari
geçirgenliği va lümenliği bilan Karakterize qilinadi. To‘siqni o‘tkazuvchanlik
r=V1/V2 koeffitsienti bilan baholanadi, bu erda V1 to‘siq orqasida o‘rtacha shamol
tezligi; V2-to‘siq yondashuvlarida o‘rtacha shamol tezligi. Lümenlik p=S1/S2
koeffitsienti bilan baholanadi, bu erda S1 lümen maydoni – S2-to‘siqning umumiy
maydoni. Qattiq to‘siqlar uchun r= 0, p = 0.
Vorteks zonalarida teskari havo oqimlari qorni to‘sib qo‘yadigan to‘siqqa
olib boradi, bu esa qorning silliq sirtining hosil bo‘lishiga olib keladi.
Doimiy
to‘siq ortida kuchli vorteks zonasi hosil bo‘ladi (shakl. 4.7). P = 0,4 ravshanligi
bilan...0,5 vorteks zonasi deyarli yo‘q va bunday to‘siq uchun qor mili
qattiqroqdan ko‘ra ko‘proq cho‘ziladi.
4.5-rasm. Qor saqlash qurilmalarining ishlashi:
a-qattiq; b-panjara; i-shamol jetlarining yo‘nalishi; II-birinchi qor konlari; III-
to‘siqlarning faol davrining oxiri; IV-to‘siqlar qor bilan qoplangan va endi
ishlamaydi.
Qattiq to‘siqlarda qor birinchi navbatda shamol tomonda saqlanadi. 2 / 3
to‘siq balandligiga teng bo‘lgan milning balandligiga etib borgach,
qor shamol
tomonidan tusha boshlaydi. Depozitlarning balandligi to‘siq balandligiga etganda
91
(to‘siq olinadi), oqim to‘siq atrofida erkin oqadi. 1:5 uchun 1: 8, Windward
tomonida — 1 dan: 8 1 dan shamol tomoni bilan qiyalik bor 10.
Lümenli to‘siqda, qor birinchi navbatda, shamol tomondan 15
santimetrgacha bo‘lgan qatlam shaklida saqlanadi.
Bundan tashqari, qor ko‘chkisi
oqimi, lümenler orqali yuqori tezlik bilan o‘tib, shamol tezligi to‘satdan kamayib,
qor parchalari paydo bo‘lgan to‘siqqa qor yog’adi. 1 dan:8 uchun 1:10, va 1 dan:9
1 uchun:kelajakda, har ikki tomon qor mil bir vaqtning o‘zida hosil bo‘lgan to‘siq
to‘liq daromad, bor 12. Lümen to‘siqlarida qor qoplamining uzunligi doimiy
to‘siqlardan kattaroq bo‘lgani uchun, ular ko‘proq qorni ushlab turadilar.
To‘siqning to‘liq daromadida qor qoplamining hajmi W, m3/m qor kuchini himoya
qilish deb ataladi:
bu erda n-koeffitsient, doimiy to‘siqlar uchun n = 7...9, ma’rifat bilan to‘siq uchun
n = 8... 12; H-to‘siq balandligi, m.
