|
Mavzu: Tuproq qatlamlari suv zaxirasini hisoblash. Reja: Tuproq va uning turlari haqida umumiy ma’lumot
|
| bet | 1/3 | | Sana | 08.01.2024 | | Hajmi | 110,5 Kb. | | #132095 |
Bog'liq Gulruhga
Mavzu: Tuproq qatlamlari suv zaxirasini hisoblash.
Reja:
Tuproq va uning turlari haqida umumiy ma’lumot.
Tuproqda suvning paydo bo’lish jarayoni.
Tuproqdagi suv hajmini aniqlashda zamonaviy texnologiyalarning o’rni.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.
Sayyoraning suv resurslari asosan suvni tabiatdagi aylanma harakati jarayonida yog‘adigan atmosfera yog‘inlari natijasida shakllanadigan yer usti va yer osti suv oqimlari yig‘indisi miqdoridan iborat. 1200 km3 ga teng bo‘lgan bir vaqtdagi davrlar suvining hajmi tabiatda suvning aylanishi tufayli yiliga 40000 km3 ga yaqin hajmda yangilanadi yoki daryolar o‘zanidagi suvlar miqdoriga nisbatan 33 marta ortiq suv hajmida bo‘ladi. Bu chuchuk suvlar sayyora aholisini, hayvonot va o‘simlik dunyosini hamda tuproq namligini ta’minlovchi manbadir. Gidrosferaning xilma-xil turli xususiyatlari va o‘ziga xosligi orasida uning harakatdaligini alohida ta’kidlash zarur. Gidrosfera o‘ta harakatchan va jo ‘shqindir. Bu tabiatdagi suvlaming aylanma harakatining asosi ulkan jarayon bo’lib, u bilan suv resurslarini tabiiy chuchuklanishi, quruqlikda suvlaming taqsimlanishi va joylashishi hamda aholini, hayvonot va o‘simlik dunyosini suv bilan ta’minlanishiga bog‘liqdir. Tabiatdagi suvlaming aylanma harakati bilan yemirilish jarayonlari va Yer relyefining shakllanishiga bog‘liqdir. Tabiatda suvning aylanma harakati quyidagicha ro‘y beradi: quruqlik va dunyo okeanidan Quyosh issiqligi ta’sirida bug‘Ianib, atmosferani namlik bilan to‘ldiradi. Mutaxassislarning hisoblari bo‘yicha, quyoshdan kelayotgan issiqlikning 55 foizi suvni bug‘latishga sarf bo‘lar ekan. Atmosfera havosidagi suv bug’lari harorati pasayishi hisobiga kondensatsiyalanib (suyuq holatga o‘tib), Yerga (quruqlik va dunyo okeani yuzasiga) yomg‘ir va qor sifatida yog‘adi. Qor va yomg‘ir suvlarining bir qismi tuproqqa shimiladi va qolgan qismi yer usti oqimini shakllantiradi. Bu suvlar qiyaliklardan oqib tushib, u yerlarda soylar paydo qiladi va keng tarqalgan soylardan daryolarga kelib quyiladi. Bu faqat daryo oqimining bir qismi, ya’ni yer usti toshqin suvlaridir. Daryolar tuproq qatlamidan chuqurroqdagi qatlamlarga shimilib o‘tib, shakllangan yer osti suvlari hisobiga ham ta’minlanadi. Yer osti suvining eng faol harakat qiluvchi qismi buloqlar ko‘rinishida yer yuzasiga sizib chiqadi yoki daryolarga oqib tushadi. Ko‘p hollarda daryolar yer osti suvlari bilan doimiy ta’minlanadi. Dengizlar, koMlar xuddi okeanlar kabi faqatgina atmosfera yog‘inlari hisobigagina -emas, balki oqib kelayotgan daryo suvlari hisobiga ham ta’minlanadi. Shu tariqa okeanlar-dan va quruqlik ichkarisidagi havzalardan doimiy bugManadigan suvlar uzluksiz to‘ldirilib turilishi yuz beradi. Tuproq qatlamidagi suvlar asosan bug‘lanib va o‘simlikIar orqali transpiratsiyaga sarflanib, atmosfera havosini suv bug‘lari bilan boyitadi hamda bir qismi yer osti suvlarini ta’minlaydi. Sayyoramizda suv qobig‘ining paydo boMishi, shakllanishi, uning suv muvozanatini o‘rganib, undagi suv zaxiralari, resurslari, ularning hududiy taqsimlanishi va tarqalishi bilan tanishib quyidagi xulosalarga keldik: suv qobig‘ining chuchuk suv zaxiralari juda cheklangan bo‘lib, u umumiy suv zaxirasining 2 foiziga yaqin miqdorini tashkii qilib, shundan 94 foizi qutblardagi qoplama muzliklarda va qit’alardagi tog‘li mintaqalar muzliklarida joylashgan. Chuchuk suv resurslari sayyoramiz qit’alari va qit’alar hududi bo‘yicha o‘ta notekis taqsimlangan va tarqalgan, ya’ni boshqacha aytganda, odamlar zich joylashgan va xalq xo‘jaligi tarmoqlari yaxshi rivojlangan hududlarda chuchuk suv resurslari juda oz tarqalgan bo‘lib, aholi kam joylashgan va xalq xo‘jaligi tarmoqlari unchalik rivojlanmagan hududlarda chuchuk suv resursi katta miqdorda tarqalgan. Yuqoridagi xulosalar hozirgi zamon dunyo miqyosidagi va alohida mintaqalardagi suv xo‘jalik muammolarining paydo bo‘lishiga sabab bo‘moqda. Tuproqdagi suv o‘simliklarning suvga bo‘lgan jami ehtiyojini ta’minlashning birdan-bir amaliy manbadir. U tuproq zarrachalari orasidagi bo‘shliqlarda saqlanadi va tuproq umumiy hajmining 30-60% gacha bo‘lgan qismiga to‘g‘ri keladi. Tuproq zarrachalari orasidagi bo‘shliqlarning xossalari umumiy hajmi, ularning hap xil o‘lchamdagi shakllari va o‘zaro munosabati, o‘simlikning hayoti uchun muhim bo‘lgan suv-fizik xossalari, ya’ni ko‘p yoki kam miqdordagi namlikni saqlash qobiliyati hamda suvning tuproqda o‘simlik ildizlari orqali harakat qilish tezligini belgilaydi. Tuproq zarrachalari orasidagi bo‘shliqlar butunlay suv bilan to‘lgan bo‘lishi mumkin. Ammo ko‘pincha suv bo‘shliqlarning bir qismini egallaydi, qolgan qismi esa tarkibiga ko‘ra atmosfera havosidan farq qiladigan havo bilan to‘lgan bo‘ladi. Qattiq tuproq umumiy hajmining 40-70% ni tashkil etadi. Tuproq hajmining qattiq faza bilan to‘lmagan qismi bug‘simon holatdagi suvga ega havo bilan to‘lgan bo‘ladi. Bunday vaqtda tuproq suvga to’yinmagan deyiladi.
Tuproqdagi suvning quyidagi formalarini farqlash qabul qilingan:
|
| |
