10.3. Yo‘l ta’mirlash bo‘limlarida yo‘llarni joriy ta’mirlash va saqlash
bilan shug’ullanuvchi brigadalarni shakllantirish va texnik
qurollantirish
Ishchi kuchiga, mashina va mexanizmlar ma’qul soniga bo‘lgan ehtiyojni
aniqlash uchun yillik reja bilan aniqlangan ishlar hajmi, ta’mirlash ishlarini uni
mexanizastiyalashni haqiqiy darajasini hisobga olgan holda ishlab chiqarish
texnologiyasi, shu bilan birga texnologik jarayonlarni amalga oshirish kalendar
muddati boshlang’ich ma’lumotlar hisoblanadi.
Avtomobil yo‘llarini joriy ta’mirlash va saqlash bo‘yicha ishlar yillik
hajmini 4-bo‘limga muvofiq aniqlash zarur.
Rejalashtirilgan davrda bajarilishi lozim bo‘lgan hamma ishlar turi bo‘yicha
quyidagi ko‘rsatkichlarni aniqlash bilan ishlarni ishlab chiqarish sxemasi yoki
texnologik xaritalari ishlab chiqiladi:
- brigadalar yillik yoki smenadagi ish unumdorligi; ishchilar soni; zarur
bo‘lgan mashina va mexanizmlar; ishlarni amalga oshirish kalendar muddati;
energiyani iste’mol qilish; texnologik kelishilgan bo‘sh turishlar.
406
Ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlarni topish uchun oldin ishlab chiqilgan va
qo‘llashga tavsiya qilingan texnologik xaritalar ham foydalanilishi mumkin. Joriy
ta’mirlash va saqlash bo‘yicha ishlarni ishlab chiqish grafigi texnologik
jarayonlarni amalga oshirish kalendar muddatlari asosida tuzish kuzatiladi. Bunda
hamma ish turlari bajarilishiga ob-havo sharoitining ta’siri hisobga olinadi va unga
ko‘ra ish vaqti oylik fondidan kelib chiqib yildagi (soatdagi) ta’mirlash ishlari
davomiyligi aniqlanadi. Namuna sifatida Toshkent viloyati uchun ba’zi bir turlar
bo‘yicha ishlarni tashkil qilish grafigi berilgan. Bitta hududdagi barcha yo‘l
xo‘jaligi korxonalari uchun grafik deyarli bir xil bo‘lishi mumkin.
Toshkent viloyati sharoiti uchun avtomobil yo‘llarini joriy
ta’mirlash va saqlash bo‘yicha ishlarni ishlab chiqarish grafigi
Ishlar turi
Oylar
Ish vaqti
fondi, soat
I
II III IV V VI VII VIII
IX X XI XII
ishlar kalendar soati
198 184 184 200 190 200 208 198 192 198 192 200
2344
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13
14
Mustahkamlanmaga
n yo‘l chetini
pardozlash
1570
Yo‘l uchun
ajratilgan mintaqani
pardozlash
1372
Ko‘tarma va o‘yma
yon qiyaliklarini
pardozlash
1372
Qoplamani o‘yiq
ta’mirlash
1720
Qoplama yoriqlarini
quyma qilish
2097
G’adir-budurlikni
tiklash
1720
Choklarni
2097
407
ta’mirlash va quyma
qilish
O‘tlarni o‘rish
796
Suv o‘tkazuvchi
quvurlarni va
ko‘priklarni
tozalash
1296
Gerbistidalar bilan
tuproq va
o‘simliklarni ishlov
berish
1165
Yo‘l belgilarini
yuvish
1846
To‘siqlarni bo‘yash
1386
Yo‘l belgilarini
almashtirish
2344
Qatnov qismiga yo‘l
belgi chiziqlarini
chizish
1946
va sh.o‘.
Yo‘l mashinalarini, ishchi kuchlarini zarur bo‘lgan sonini aniqlash va butun
yo‘l xo‘jaligi korxonasi bo‘yicha joriy ta’mirlash va saqlash ishlari bo‘yicha ularni
ma’qul taqsimlash o‘ziga ichiga oladi:
- ish yurituvchi mashinalar ish vaqti yillik balansini, mashina, mexanizmlar
va ishchi kuchlarini zarur bo‘lgan miqdorini aniqlash;
- ish turlari bo‘yicha taqsimlanishi.
Ish yurituvchi mashinalar ish vaqti yillik balansini ishlar yig’indisi bo‘yicha
hisoblash zarurdir, chunki ishlarni bajarishda qaysiki texnologiyani aniqlovchi
sifatida xuddi usha ish yurituvchi mashina (mexanizm) qabul qilingan. Bunda
ishlarning mavsumiyligiga, ob-havo sharoitiga, rejalashtirilgan ta’mirlashlarga,
halokatlarga va boshqalarga bog’liq bo‘lgan bekor to‘xtab turishlar hisobga
olinadi. (qar. 10.6-jadv).
408
10.6-jadval
Avtogreyderning ish vaqti yillik balansi
Ishlar turi
Ishlarning
mavsumiylig
idan kelib
chiqadigan
bekor
to‘xtab
turishlar,
soat/yil
Ishlarning
mavsumiylig
idan kelib
chiqadigan
mashina
vaqti fondi,
soat/yil
Ichki mashina vaqtida bekor
to‘xtab turish
Ish vaqti
yillik
balansi,
soat/yil
R
ejala
shti
ril
ga
n
ta’
mi
rlas
h
va
q
ti
,
soa
t/
yil
H
alokat
h
is
obiga
be
kor
to‘
xtab
tur
is
h
,
soa
t/
yil
Ob
-h
av
o
s
ha
roit
iga
bo
g’
liv
be
kor
t
o‘
xtab
tur
is
h
,
soa
t/
yil
Yo‘l chetini
pardozlash
774
1570
55
7
3
1505
Yo‘l uchun
ajratilgan mintaqani
pardozlash
972
1372
55
7
3
1307
Ko‘tarma va o‘yma
yon qiyaligini
pardozlash
Va boshq.
972
1372
55
7
3
1307
Yo‘l mashinalari (mexanizmlari) sonini ish vaqti yillik balansidan,
mashinalar ish unumdorligidan, yo‘llarni joriy ta’mirlash va saqlash bo‘yicha yillik
topshiriqdan kelib chiqib aniqlash kerak. 3-jadvalda avtogreyderlar soni hisobi
keltirilgan.
10.7-jadval
Mashina va mexanizmlar sonini aniqlash
Ishlar turi
Ish vaqti yillik
balansi,
soat/yil
Mashinalar
o‘rtacha soatlik
ish
unumdorligi,
m
2
/soat
Mashinalar
o‘rtacha
yillik ish
unumdorlig
i, ming
m
2
/yil
Alohida ish
turlari
uchun
yillik
topshiriq,
ming m
2
Mashina
lar zarur
soni, dona
Mashinalar
qabul
qilingan
soni, dona
409
Yo‘l chetini
pardozlash
1505
1200
1806
2880,0
1,59
2
Yo‘l uchun
ajratilgan
mintaqani
pardozlash
Ko‘tarma va
o‘yma yon
qiyaligini
pardozlash
Va boshq.
1307
1307
600
500
784,2
653,5
648,0
432,0
0,826
0,661
1
1
7-grafadan ma’lum bo‘ladiki, yo‘l xo‘jaligi korxonasiga ta’mirlash ishlari
uchun 4 ta avtogreyder zarur.
Mashinalar, ishchi kuchlaridan bir tekis foydalanish va transportda tashish
va ko‘chirishni qisqartirish maqsadida tashkilotning yo‘l qurilish mashinalariga
bo‘lgan umumiy ehtiyoji aniqlanadi (4-jadv.). Olingan ma’lumotlar va ta’mirlash
ishlari uchun muvofiq keladigan texnologik ko‘rsatkichlar asosida ishchi kuchiga
bo‘lgan ehtiyojni aniqlash zarur.
10.8-jadval
Optimallashtirishgacha yo‘l qurilish mashinalariga bo‘lgan ehtiyoj
Ishlar turi
Avtogudr
ona
tor
Avtogr
eyde
r
Avtor
emont
er
Ka
to
k
lar
Avtomobi
l-
sa
mos
va
l
C
ha
q
iq
tos
h
tar
q
atgi
ch
Va
bos
h
q
a
mas
hinala
r
O‘yiq ta’mirlash
-
-
5
-
1
-
-
Ustki yuza ishlov berish
3
-
-
2
10
1
-
Yo‘l chetini pardozlash
-
2
-
-
-
-
-
Yo‘l uchun ajratilgan mintaqani pardozlash
-
1
-
-
-
-
-
Ko‘tarma
va
o‘yma yon qiyaligini
pardozlash
-
1
-
-
-
-
-
Va boshq.
-
-
-
-
-
-
-
Hammasi:
3
4
5
2
11
1
-
410
3-5 qatorlar avtogreyder bilan bajariladigan ishlar ruyxati. 7- qator ma’qul
taqsimlanguncha ba’zi oylarda TYEK avtogreyderga bo‘lgan ehtiyoji.
Ushbu ehtiyojdan kelib chiqib, ma’lum bir jarayonlarga band qilingan
muayyan mashinani (mexanizmni) va ishchi kuchini, ularni texnologik jarayonlar
oralig’ida ma’qul taqsimlashni amalga oshirish lozim. Mashinalarni ish turlari
bo‘yicha taqsimlashni uslubiy xususiyatlari avtogreyder misolida ko‘rib chiqilgan
(10.9-jadv.).
10.9-jadval
Avtogreyderlarni ma’qul taqsimlash
q
ator
lar
N
Ishlar turi
Oylar
Yildagi
mash.-
oy
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
1
2
3 4
5
6
7
8
9
10
11 12 13
14
15
1
Yo‘l
chetini
pardozlash
2
2
2
2
2
2
2
2
16
2
Yo‘l
uchun
ajratilgan
mintaqani
pardozlash
1
1
1
1
1
1
1
1
8
3
Yo‘l
yon
qiyaligini
pardozlash
1
1
1
1
1
1
1
1
8
4
Taqsimlashdan
oldingi ehtiyoj
4
4
4
4
4
4
4
4
32
5
Oylik
o‘rtacha
ehtiyoj
4
4
4
4
4
4
4
4
32
Mashinalar taqsimlanishi
6
Yo‘l
chetini
pardozlash
2
2
2
2
2
2
2
2
16
7
Yo‘l
uchun
ajratilgan
mintaqani
1
1
1
1
1
1
1
1
8
411
pardozlash
8
Yo‘l
yon
qiyaligini
pardozlash
1
1
1
1
1
1
1
1
8
9
Taqsimlashdan
keyingi ehtiyoj
4
4
4
4
4
4
4
4
32
Ma’qul taqsimlashga erishilgan deb hisoblash mumkin, agar mart oyidan
oktyabr oxirigacha avtogreyderlardan bir tekis foydalanish ta’minlangan bo‘lsa.
5-qator – oyiga 4 ta mashina bo‘lganda bir tekis foydalanishga erishiladi. 6-9
qator – oylar bo‘yicha avtogreyderlarni ma’qul taqsimlash (qar. 10.9-jadv.).
Bunda kalendar muddatga muvofiq ta’mirlashni amalga oshirish
imkoniyatida ishlarni bajarish majburiy shart hisoblanadi.
Avtogreyderni ma’qul taqsimlash uchun yo‘l chetini va ko‘tarma, o‘yma yon
qiyaligini pardozlash bo‘yicha ishlarni amalga oshirish muddatlarini aniqlashtirish
lozim. Mazkur texnologik jarayonlar uchun kalendar davri mart oyidan oktyabr
oxirigacha bo‘lgan davrga to‘g’ri keladi va bunda muddatlarni tuzatish ushbu
vaqtinchalik davrlar chegarasida olib borildi. 5-jadval asosida ishchi kuchlarini
ma’qul taqsimlashni amalga oshirish zarurdir.
Shunday qilib, avtomobil yo‘llarini joriy ta’mirlash va saqlashga band
qilingan mashina va mexanizmlar, TYEK ishchilarining aniqlangan ma’qul soni
5-10 yil davomida o‘zgarmasdan saqlanishi mumkin, chunki muvofiq keluvchi
ko‘rsatkichlar yoxud umumiy qabul qilingan texnologik sxemalar asosida, yoxud
mazkur korxona uchun keyingi yillarda tavsifli bo‘lgan ishlar asosida hisoblandi.
Ishlarni yillik rejalashtirish. Avtomobil yo‘llarini joriy ta’mirlash va saqlash
bo‘yicha yo‘l xo‘jaligi korxonasining yillik rejasini tuzishning quyidagi
ketma-ketligi tavsiya qilinadi:
- davriylik ko‘rsatkichi asosida xizmat ko‘rsatilayotgan har bir yo‘l bo‘yicha
ishlarning talab qilinadigan yillik hajmini hisoblash;
- ishlarning talab qilinadigan hajmini bajarish uchun mehnat sarfini va
ishchilar mehnatiga to‘lov haqini aniqlash;
- ish hajmini qiymatlardagi ifodasini hisoblash;
412
- xizmat ko‘rsatiladigan hamma yo‘llar bo‘yicha ishlar talab qiladigan yillik
hajmini umumlashtirish;
- yo‘llarni joriy ta’mirlash va saqlash bilan shug’ullanuvchi xizmatchilar
sonini va ish haqi fondini hamda ish hajmlarining rejaviy ko‘rsatkichlarini yuqori
tashkilot bilan kelishish va tasdiqdan o‘tkazish;
- xizmat ko‘rsatilayotgan yo‘llar bo‘yicha ishlar rejali hajmining
tasdiqlangan ko‘rsatkichlariga muvofiq, yil mavsumlari va bo‘linmalar bo‘yicha
rejali topshiriqlarni taqsimlash;
- rejalashtirilgan ishlarni bajarish uchun material-texnik resurslarga bo‘lgan
talabni hisoblash.
Avtomobil yo‘llarini joriy ta’mirlash va saqlash bo‘yicha ishlar yillik hajmi
4 bo‘limda bayon qilingan uslubiy tavsiyalarga muvofiq davriylik ko‘rsatkichlari
yordamida aniqlanilishi lozim.
Davriylik ko‘rsatkichlarini aniqlashda yo‘llarni kuzgi ko‘rik ma’lumotlari va
joriy hamda ilgarigi yillarda bajarilgan ishlarni hisobga olish materiallaridan
foydalaniladi. Ba’zi bir holatlarda ish hajmi bahorgi ko‘rik natijalari bo‘yicha
aniqlashtirilishi mumkin.
Ishlar nomenklaturasi “1” noyabr 2006 yilda O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining №226 farmoyishi bo‘yicha tasdiqlangan “Umumiy
foydalanishdagi yo‘llarni ta’mirlash va saqlash bo‘yicha ishlar klassifikastiyasi
bo‘yicha qo‘llanma”,
| 