|
-jadvalda keltirilgan.
2-jadval. Energiya o‘lchov birliklarini biridan ikkinchisiga o‘tkazish.
3-jadval
|
| bet | 2/2 | | Sana | 11.09.2024 | | Hajmi | 0,72 Mb. | | #270868 |
Bog'liq 1-прак2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval. Energiya o‘lchov birliklarini biridan ikkinchisiga o‘tkazish.
3-jadval. Turli yoqilg‘ilarni yonishidan hosil bo‘ladigan issiqlik miqdori.
Yoqilg‘i turi
|
Yoqilg‘i turi
|
Yonishda hosil bo‘lgan issiqlik
|
GJ
|
MVt.s
|
T.sh.yo.
|
T.n.e.
|
Neft ekvivalenti
|
T
|
41,868
|
11,630
|
1,4285
|
1,000
|
Mazut
|
T
|
40,61
|
11,281
|
1,3856
|
0,970
|
Dizel yoqilg‘i
|
T
|
42,50
|
11,806
|
1,4501
|
1,0151
|
Kerosin
|
T
|
43,12
|
11,978
|
1,4713
|
1,0299
|
Benzin
|
T
|
43,09
|
11,969
|
1,4703
|
1,0292
|
Suyultirilgan gaz
|
T
|
45,61
|
12,669
|
1,5562
|
1,0894
|
Tosh ko‘mir
|
T
|
25,54
|
7,094
|
0,8714
|
0,6100
|
Koks
|
T
|
28,05
|
7,792
|
0,9571
|
0,6700
|
Tabiiy gaz
|
1000 m3
|
36,0
|
10,000
|
1,2283
|
0,8598
|
Antratsit
|
T
|
33,48
|
9,300
|
1,1424
|
0,7800
|
O’tin
|
Skl.m3
|
4,51
|
1,253
|
0,1539
|
0,0776
|
Shartli yoqilg‘i
|
T
|
29,31
|
8,141
|
1,0000
|
0,7000
|
Skl.m3 – yig‘ilma kub metr
Energiya tushunchasi bilan bog‘liq yaqin bog‘liqlikda bo‘lgan ikkinchi bir
miqdoriy kattalik quvvat tushunchasi mavjud. Energiya biron bir tizimni (sistema
ni) ish bajarish qobiliyati ni ifodalasa quvvat uning vaqt birligida bajargan ishini
ifodalaydi:
Bu yerda: N - quvvat, Vt; Ar –tizim bajargan ish, Dj ; t - vaqt oralig‘i s
Biron bir M massaga ega jismni 4 sekund vaqt davomida siz
|
10metr
|
masofaga ko‘chirib (surib) qo‘ysangiz ma’lum bir quvvat bilan ish bajargan
bo‘lasiz. Agar siz ushbu yukni 10 metr masofaga 2 marta tez (2 sekund davomida)
ko‘chirib (surib) qo‘ysangiz ushbu ishni bajarishga 2 marta kam vaqt sarflaysiz
lekin jismni surishga yo‘naltirilgan quvvat 2 barobar katta bo‘lishi kerak
Bugungi kunda butun dunyoda energiya manbai sifatida uglevodorod
yoqilg‘ilardan (ko‘mir, gaz va neft) va yadro yoqilg‘isi keng foydalanilib kelinadi.
19-20 asrlarda sodir bo‘lgan sanoat inqilobi bo‘lib, u asosan qazib olingan
organik yoqilg‘i ko‘rinishidagi birlamchi yoqilg‘i resurslarni texnologik o‘zgartirib
va foydalanishga asoslangan energotexnik inqilob edi. Ko‘pchilik birlamchi
yoqilg‘i resurslar, jumladan qazib olinadigan resurslar quyosh energiyasini turli
vaqtda har xil vaqt oralig‘ida o‘zgarishi mahsulidir. Birlamchi yoqilg‘i
resurslarning boshqa manbalari - Yer yadrosining yadroviy reaksiyasi, Yer, Oy va
Quyosh orasidagi o‘zaro ta’sir gravitatsion kuchlar, har xil moddalarning kimyoviy
va yadro reaksiyalaridir. Birlamchi resurslar manbalarini klassifikatsiyasikeltirilgan.
Dunyoda kechayotgan jadal rivojlanish va aholi sonini muntazam ortib
borishi mos ravishda energiyaga bo‘lgan ehtiyojni ham ortishiga olib kelmoqda.
Shu bilan bir qatorda qidirib topilgan an’anaviy uglevodorod yoqilg‘i zaxirilari
ekspertlar xulosisiga ko‘ra 60 yilga yetishi bashorat qilinmoqda. Yuzaga kelgan ushbu holat, bugun keng foydalanib kelinayotgan, an’anaviy energiya manbalari
bilan bir qatorda yangi noan’anaviy energiya manbalarini o‘zlashtirishni, ulardan
foydalanish texnologiyalarini rivojlantirishni birinchi darajali dolzarb muammo
deb qarashlikni taqozo etadi.
Ko‘pchilik birlamchi energiya manbalari, jumladan qazib olinadiganlari
quyosh energiyasini turli vaqt oralig‘ida o‘zgarishi mahsulidir.
Tabiatdagi mavjud birlamchi energiya manbalarini shartli ravishda ikki turga
bo‘lish mumkin: Qayta tiklanmaydigan va qayta tiklanuvchi energiya manbalari.
Qayta tiklanmaydigan energiya manbalari - inson tomonidan energiya
ishlab chiqishda foydalanilishi mumkin bo‘lgan modda va materiallarning tabiiy
zaxirasi. Bunga yadro yoqilg‘isi, ko‘mir, neft, gaz misol bo‘ladi.
Qayta tiklanmaydigan energiya manbalari, qayta tiklanuvchan energiya
manbalardan farqli o‘laroq tabiatda bog‘liq holda uchraydi va insonning
maqsadli faoliyati natijsida ajratib olinadi. [TVA90].
Qayta tiklanuvchan energiya manbalari (QTEM) - yer yuzasi va havoda
moddalar, kuch va energiyalarni o‘zaro ta’siri natijasida hosil bo‘ladigan tabiiy
energiya oqimi bo‘lib, inson faoliyati maxsuli emas.
Qayta tiklanuvchan energiyaning boshqa manbalari - Yer yadrosining
yadroviy reaksiyasi, Yer, Oy va Quyosh orasidagi o‘zaro ta’sir gravitatsion kuchlar,har xil moddalarning kimyoviy va yadro reaksiyalaridir.
Us hbu energiya manbalar atrof muhitda (tabiatda) doimo mavjud va ularni
ajratib olishga alohida harajat (mehnat) talab etmaydi.
Qayta tiklanuvchan energiya manbalari asosan 3 turga bo‘linadi: a) quyosh
nurlanishi energiyasi (quyosh energiyasi); b) planetalarning tortilishi va harakati
energiyasi;v)geothermal energiya.
Energiyani tabiiy o‘zgarishlari oqibatida (natijasida), foydali energiya olish
mumkin bo‘lgan, shamol, yog‘inlar, to‘lqin kabi energiya turlari hosil bo‘ladi.
Ulardan foydali energiya olish uchun har biriga hos texnologiyadan foydalanish
kerak bo‘ladi. [BMW95]. Quyosh energiyasi-eng katta qayta
tiklanuvchan energiya zaxirasi hisoblanadi.
1-misol. Quyosh planetasi eng katta qayta tiklanuvchi energiya manbai hisoblanadi va yer planetasi undan bir yilda . energiya oladi .
|
| |
