1-amaliy mashg‘ulot. Mavzu

_1-amaliy mashg‘ulot.
Mavzu: Gazlarning tarkibi tahlil qilish, texnologik suyuqliklar va gazlar ishqorlilik darajasini pH-metr bilan o‘lchash uchun bo‘yicha masalalar yechish.
Ishdan maqsad: Muhit tarkibini tahlil qiluvchi asboblar ish prinsipi va usullarini o’rganish.

Nazariy qism

Muhit tarkibi tahlili deganda aralashma konsentratsiyasini o’lchash, vodorod ko’rsatkichi pH bo’yicha vodorod ionlari konsentratsiyasini o’lchash, gaz aralashmalarida alohida komponentlar miqdorini o’lchash, gaz namligini o’lchash va boshqa bir qator ko’rsatkichlarni o’lchash tushuniladi. Masalarni yechishda kerak bo’ladigan ayrim formula va farazlarni ko’rib chiqamiz.

Elektrolitik yacheyka doimiysi K-koeffitsient, aralashma solishtirma elektr o’tkazuvchanligi χ0 va yacheyka elektr o’tkazuvchanligi orasidagi munosabat, yoki uning qarshiligi R_l o’rtasidagi munosabat orqali ifodalanadi.

1
₀  K_  K _R .
л
O’lchovchi elektrolitik yacheyka qarshiligi aralashma konsentratsiyasigagina emas, uning temperaturasiga ham bog’liq. Kichik tempratura intervalida, masalan 5 — 10° S da yacheyka qarshiligi R_yat ning temperaturaga bog’liqligi quyidagicha bo’ladi deb hisoblash mumkin:
^Rÿ1 _,
Ryat= 1   t  t₁ 
Bu yerda R — t1 temperaturadagi yacheyka qarshiligi, β — aralashma elektr o’tkazuvchanligining temperaturaviy koeffitsienti.
Shuni ta’kidlash kerakki, bir qator masalalarni yechishda ikkita tushuncha qarab chiqiladi: Elektrod yacheykasi qarshiligi va o’lchovchi yacheyka qarshiligi. elektrod yacheykasi qarshiligi deganda elektrodlar orasidagi muhitni to’ldiruvchi, faqat suyuqlikning qarshiligi nazarda tutiladi. O’lchov yacheykasi qarshiligi bu elektrod yacheykasi va shunt qarshiliklaridan hisil bo’lgan qarshilik.

H
Aralashmalar rN ini o’lchash masalalarida o’lchov elektrodi potensiali E va Nerst tenglamasidagi–aralashmadagi C ionlar konsentratsiyasi o’rtasidagi bog’liqlikni inobatga olish zarur.

E  E₀

• 
  RT
  

nF
Inf _
H ^ 

Bu yerda R=8,317 Dj/(K. g-molь) —gaz doimiysi, T— temperatura, p — ion valentligi; F— 96522 Kl/g-ekv — Faradey soni ; fH + —vodorod ionlari aktivlik koeffitsienti; [N+] — vodorod ionlari konsentratsiyasi, g-ion/l; E0— normal

_{E  } 2,303RT
F
pH  0,1984

rN, mV.

Umumiy ko’rinishda o’lchov elektrodi va solishtirma elektrodlari o’rtasidagi potensiallar farqini quyidagicha yozish mumkin:
E = Ei — (54,16 + 0, 198t)(rN — rNi), mV,
Bu yerda t— aralashma temperaturasi, °S; Yei va rN — izopotensial nuqta koordinatalari.
Bu formuladan o’zgartirish koeffitsientlari uchun munosabatlar ΔE/ΔrN va ΔE/Δt oson topiladi.
Gaz analizi bo’yicha masalalarni yechishda turli gaz analizatorlarining fizik ishlash asoslariga, ularning qurilmalariga va elektr sxemalariga e’tibor qaratish zarur.
Termokonduktometrik gazanalizatorlar bo’yicha masalalarda o’lchov kamerasi ichida platinali ip koaksial joylashtirilgan yarimsilindr ko’rinishiga ega deb hisoblanadi. Devorlarga ip yuzasi birligidan issiqlik berilishi asosan ifodaga mos ravishdagi elektr o’tkazuvchanlik orqali amalgaoshiriladi.

Bu yerda tHi tc—ip va kamera devoiriga muvofiq temperatura , °S; λ- temperaturadagi aralashma issiqlik o’tazuvchanligi, (tH +tc)/2 ga teng, Vt/ (m. K).

n

Aralashma issiqlik o’tkazuvchanligi, λi komponentlari issiqlik o’tkazuvchanligi va C hajmiy konsentratsiya bilan quyidagicha bog’lanishga ega:
^i ^Ci
λsm= ^i1 .
Termomagnit gazaanalizatorlari bo’yicha masalalarda bir jinsli magnit maydonda joylashgan paramagnit aralashma hajmi kattaligiga ta’sir qiluvchi kuch uchun ifoda asosiy hisoblanadi.
^ 1 1 ^ P dH
₂ ^ _{T 2}  _{T 2} ^ _P H _dx ,
Fm=Sχ0T ^{0  1 2  0}
Bu yerda S — komponentning nisbiy konsentratsiyasi, χ0 –normal ρ0 =760 mm sm. Ust. Bosimdagi va T0=273 K normal temperaturadagi komponentning hajmiy magnit ta’sirchanligi; N — magnit maydon kuchlanganligi, A/m; T1— gazning o’lchash kamerasuiga kirishdagi temperaturasi K; T2— gazning ip bilan qizdirilgandan keying temperaturasi.